Jump to content

Խորվաթիայի վարչապետ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Խորվաթիայի Հանրապետության կառավարության նախագահ
Predsjednik / Predsjednica Vlade Republike Hrvatske
այլ=
այլ=
Պաշտոնավարում է՝
Անդրեյ Պլենկովիչ
սկսած 2016 թվականից
ՏիտղոսՊարոն վարչապետ կամ կառավարության նախագահ
Խորվաթ․՝ Gospodin predsjednik Vlade (պաշտոնական) Ձերդ գերազանցություն
Խորվաթ․՝ Njegova ekscelencija (միայն միջազգային հարաբերություններում և արտասահմանում)[1]
ՆստավայրՍուրբ Մարկի հրապարակ 2, Զագրեբ, Խորվաթիա
Անվանատու
Նշանակող
որպես Խորվաթիայի խորհրդարան
Պաշտոնավարման ժամկետԽորհրդարանական մեծամասնության ցանկությամբ։ Խորհրդարանական ընտրությունները պետք է անցկացվեն ոչ ուշ, քան խորհրդարանական 4 տարի ժամկետը լրանալուց հետո 60 օրվա ընթացքում, բայց գործող վարչապետը պետք է մնա իր պաշտոնավարման ընթացքում, մինչև նոր կառավարությունը հաստատվի խորհրդարանում և երդվի իր խոսնակը։
Անդրանիկ պաշտոնավարՍտյեպան Մասիչ (դե ֆակտո, առաջին բազմակուսակցական ընտրություններից հետո) Յոսիպ Մանոլիչ (դե յուրե, ներկայիս սահմանադրության հաստատումից հետո)
Աշխատավարձ21655 խորվաթական կունա ամսական
Կայքwww.vlada.hr

Խորվաթիայի վարչապետ ( խորվ.՝ Premijer / Premijerka Hrvatske), պաշտոնապես Խորվաթիայի Հանրապետության կառավարության նախագահ ( խորվ.՝ Predsjednik / Predsjednica Vlade Republike Hrvatske), Խորվաթիայի կառավարության ղեկավարն է և դե ֆակտո Խորվաթիայի կառավարման համակարգի ամենաուժեղ և ազդեցիկ պետական գերատեսչությունն է։ 1945 թվականին պաշտոնի առաջին անգամ հաստատումից հետո 1990–2000 թվականների կիսանախագահական ժամանակահատվածը միակ բացառությունն է, երբ Խորվաթիայի նախագահը դե ֆակտո իրավասություն ուներ։ Խորվաթիայի նախապատվության պաշտոնական կարգում, այնուամենայնիվ, վարչապետի պաշտոնը պետական բարձրագույն երրորդ պաշտոնն է՝ հանրապետության նախագահից և խորհրդարանի խոսնակից հետո։

Խորվաթիայի Սահմանադրությունը սահմանում է, որ «Խորհրդարանը վերահսկում է կառավարությանը» (հոդված 81), և որ «Հանրապետության նախագահն ապահովում է կառավարության կանոնավոր և հավասարակշռված գործառույթն ու կայունությունը» (հոդված 94), մինչդեռ կառավարությունը ներկայացված է հոդված 108-ում[2]։ 2000 թվականից ի վեր վարչապետն ունեցել է սահմանադրական տարբեր լիազորություններ, և կառավարության նշված է սահմանադրության տեքստում՝ 87, 97, 99, 100, 101, 103, 104 հոդվածներում։ Խորվաթիայի ներկայիս վարչապետը Անդրեյ Պլենկովիչն է։ Խորվաթիայի կառավարությունը հանդիպումներ է հրավիրում Բանսկի դվորիում, որը պատմական շենք է, որը գտնվում է Զագրեբի Սուրբ Մարկի հրապարակի արևմտյան կողմում։

Անվանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պաշտոնի պաշտոնական անվանումը բառացիորեն թարգմանվում է «կառավարության նախագահ» է (Predsjednik Vlade), այլ ոչ թե «Վարչապետ» (Prvi Ministar): Երբ պաշտոնը առաջին անգամ ստեղծվեց 1945 թվականին, ներդրվեց «կառավարության նախագահ» անվանումը։ Պաշտոնի անվանումը փոխվել է 8 տարի անց՝ 1953 թվականին, Հարավսլավիայի սահմանադրական բարեփոխումներով , որով արդեն անվանվեց «Գործադիր խորհրդի նախագահ» ( Predsjednik Izvršnog vijeća ): 1990 թվականին կայացած սահմանադրական բարեփոխումների ևս մեկ փուլից հետո պաշտոնը վերանվանվեց 1934-1953 թվականների սկզբնական «կառավարության նախագահ» անվանմամբ։ Բոլոր ժամանակահատվածների համար, այնուամենայնիվ, «վարչապետ» տերմինը կոլեկտիվորեն օգտագործվում է (հատկապես լրատվամիջոցներում)։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորվաթիա-Սլավոնիայի Թագավորության (1868–1918) կառավարությունը ղեկավարում էր բանը (վիչերոյ), որը ներկայացնում էր թագավորին։ Խորվաթիայի կառավարության առաջին ղեկավարը որպես Հարավսլավիայի Դաշնային Ժողովրդական Դաշնային Հանրապետության բաղկացուցիչ հանրապետություն, Վլադիմիր Բակարիչն էր, ով ստանձնեց այդ պաշտոնը 1945 թվականի ապրիլի 14-ին։ Պաշտոնն այն ժամանակ եղել է, ինչպես այսօր, պետության ամենաուժեղ պետական գերատեսչությունը (միակ պատմական բացառությունը ծայրահեղ հզոր կիսանախագահական համակարգն է, որն օգտագործվել է 1990-2000 թվականներին, որի ընթացքում նախագահը ամենակարևոր կերպարն էր պետության կառավարական հիերարխիայում)։ Երկրորդ աշխարհամարտից հետո Խորվաթիայի սոցիալիստական հանրապետությունում ստեղծվեց միակուսակցական համակարգ։ Այս ընթացքում գործել էին տասներկու վարչապետներ (գործադիր խորհրդի նախագահի կոչում օգտագործելով), բոլորը՝ Հարավսլավիայի կոմունիստական կուսակցության (KPJ) շարքերից, որոնք 1952 թվականին վերափոխվել և վերանվանվել են Հարավսլավիայի կոմունիստների լիգայի (SKJ): Խորվաթիայի քաղաքական գործիչները և այս ժամանակաշրջանի վարչապետները Հարավսլավիայի կոմունիստների լիգայի անդամ էին Խորվաթիայի կոմունիստների լիգայի (SKH) անդամ լինելու միջոցով, որը կուսակցության խորվաթական մասնաճյուղն էր։ Պաշտոնը շարունակում էր մնալ Խորվաթիայի քաղաքականության հիմնական կենտրոնը՝ չնայած 1974 թվականին հավաքական նախագահության ինստիտուտի հաստատմանը (նախկինում պետության ղեկավարի հիմնականում անվանական գործառույթը պատկանում էր Խորվաթիայի խորհրդարանի խոսնակին)։

Սահմանադրական փոփոխություններից հետո, որոնք թույլ էին տալիս Խորվաթիայում բազմակուսակցական ընտրություններ անցկացնել, խորհրդարանն ընդունեց սահմանադրական փոփոխություններ (հուլիսի 25), որոնցով չեղարկվեցին սոցիալիստական խորհրդանիշները և ընդունվեցին նոր ազգային խորհրդանիշներ։ Նորընտիր եռապալատ պառլամենտը փոխեց Խորվաթիայի սահմանադրությունը, և 1990 թվականի դեկտեմբերի 22-ին, այսպես կոչված, «Սուրբ Ծննդյան Սահմանադրությունը» հիմնարարորեն սահմանեց Խորվաթիայի Հանրապետությունը և նրա կառավարման կառուցվածքը։ 1990 թվականի սահմանադրական բարեփոխումների հետո Խորվաթիան կիսանախագահական հանրապետություն էր, ինչը նշանակում էր, որ Խորվաթիայի նախագահը ունեցեր լայն գործադիր լիազորությունները (հետագայում ընդլայնվեցին լիազարությունները հասնելով սուպերնախագահական կառավարման), այդ թվում վարչապետի և այլ պաշտոնյաների նշանակումը և ազատումը։ Այս ժամանակահատվածում, որը տևեց մինչև 2000-ի վերջինին սահմանադրական փոփոխությունները, Խորվաթիան ուներ յոթ վարչապետ։ 1990 թվականի սահմանադրական բարեփոխումներից հետո Խորվաթիայի առաջին վարչապետը Ստյեպան Մեսիչն էր, որը ստանձնեց պաշտոնը 1990 թվականի մայիսի 30-ին։

1991 թվականի մայիսին կայացած անկախության հանրաքվեից հետո, որի ընթացքում ընտրողների 93%-ը հավանություն տվեց անկախանացմանը, Խորվաթիան 1991 թվականի հունիսի 25-ին պաշտոնապես հռչակեց Հարավսլավիայից անկախություն, ընդ որում Յոսիպ Մանոլիչը շարունակում էր մնալ վարչապետի պաշտոնում՝ որպես անկախ Խորվաթիայի կառավարության ղեկավար։ Այնուամենայնիվ, երկիրը այնուհետև ստորագրեց 1991 թվականի Բրիոնյան համաձայնագիրը, որով նա համաձայնեց հետաձգել հետագա գործողությունները Հարավսլավիայի հետ կապերը խզելու ուղղությամբ։ Միևնույն ժամանակ, տեղի ունեցավ Խորվաթիայի անկախության պատերազմը, և Ֆրանյո Գրեգուրիչը նշանակվեց՝ ղեկավարելու վտարանդի կառավարությունը։ Նույն թվականի հոկտեմբերին Խորվաթիան պաշտոնապես խզեց բոլոր մնացած իրավական կապերը Հարավսլավիայի Ֆեդերացիայի հետ։

2000 թվականի հունվարին կայացած համընդհանուր ընտրություններից հետո Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության գլխավորությամբ հաղթող կենտրոնաձախակողմյա կոալիցիան փոփոխեց սահմանադրությունը և արդյունավետորեն խլեց իր գործադիր իշխանությունների մեծամասնության նախագահից՝ ամրապնդելով խորհրդարանի և վարչապետի դերը, վերածելով Խորվաթիան խորհրդարանական հանրապետության: Վարչապետը կրկին (ինչպես նախքան 1990 թվականը) դարձավ խորվաթական քաղաքականության առաջնային պաշտոնը։

Մինչ օրս եղել են տասներկու վարչապետ, որոնք ղեկավարել են 14 կառավարություններ առաջին բազմակուսակցական ընտրություններից ի վեր։ Ինը վարչապետներ պաշտոնավարման ընթացքում Խորվաթիայի դեմոկրատական միության անդամ էին, երկուսը՝ Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ, իսկ մեկը ՝ ոչ մի քաղաքական կուսակցության անդամ։ Անկախությունից ի վեր գոյություն ունի մեկ կին վարչապետ (Յադրանկա Կոսոր), մինչդեռ Սավկա Դաբչևիչ-Կուչարը առաջին կինն էր (ոչ միայն Խորվաթիայում, այլև Եվրոպայում), որը զբաղեցնում էր կառավարության ղեկավարին համարժեք պաշտոն, որպես Գործադիր խորհրդի նախագահ, Խորվաթիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում (1967-1969)։

Խորվաթիայի վարչապետները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարավսլավիայի կազմում Խորվաթիայի Սոցիալիստական Հանրապետության վարչապետները (1945 – 1990)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
No. Պատկեր Անուն

(Ծնունդ - Մահ) 		Կառավարման ժամանակ Կուսակցություն Գլխավոր քարտուղար

(Պաշտոնավարման ժամանակ)
Կառավարման սկիզբ Կառավարման ավարտ Տևողություն
rowspan="2" style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color;" |1 Վլադիմիր Բակարիչ

(1912-1983) 		1945 թվականի ապրիլի 14 1953 թվականի դեկտեմբերի 18 8 տարի, 248 օր Խորվաթիայի կոմունիստական կուսակցություն

(մինչև 1952 թվականը) 		Վլադիմիր Բակարիչ



(1944-1969)
Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա

(1952 թվականից հետո)
rowspan="2" style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |2 Յակով Բլազևիչ

(1912-1996) 		1953 թվականի դեկտեմբերի 18 1962 թվականի հուլիսի 10 8 տարի, 204 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա
style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |3 Զվոնկո Բրկիչ

(1912-1977) 		1962 թվականի հուլիսի 10 1963 թվականի հունիսի 27 352 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա
style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |4 Միկա Շպիլյակ

(1916-2007) 		1963 թվականի հունիսի 27 1967 թվականի մայիսի 11 3 տարի, 318 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա
style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |5 Սավկա Դաբչևիչ-Կուչար

(1923-2009) 		1967 թվականի մայիսի 11 1969 թվականի մայիսի 8 1 տարի, 362 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա
style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |6 Դրագուտին Հարամիյա

(1923-2012) 		1969 թվականի մայիսի 8 1971 թվականի դեկտեմբերի 28 2 տարի, 234 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա
Սավկա Դաբչևիչ Կուչոր


(1969-1971)
style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |7 Պատկեր:Ivo Perisin.jpg Իվո Պերիշին

(1925-2008) 		1971 թվականի դեկտեմբերի 28 1974 թվականի մայիսի 8 2 տարի, 131 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա Միկա Պլանինց



(1971-1982)
style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |8 Յակով Սիրոտկովիչ

(1922-2002) 		1974 թվականի մայիսի 8 1978 թվականի մայիսի 9 4 տարի, 1 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա
style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |9 Պետեր Ֆլեկովիչ

(1932-) 		1978 թվականի մայիսի 9 1982 թվականի մայիսի 10 4 տարի, 1 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա
rowspan="3" style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color; " |10 Անտե Մարկովիչ

(1924-2011) 		1982 թվականի մայիսի 10 1986 թվականի մայիսի 10 4 տարի Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա Յուրե Բիլիչ



(1982-1983)
Յոսիպ Վրհովեկ



(1983-1984)
Միկա Շպիլյակ



(1984-1986)
rowspan="2" style="background:Կաղապար:League of Communists of Croatia/meta/color;" |12 Անտուն Միլովիչ

(1934-2008) 		1986 թվականի մայիսի 10 1990 թվականի մայիսի 30 4 տարի, 20 օր Խորվաթիայի կոմունիստների լիգա

(մինչև 1990 թվականի հունվարը) 		Ստանկո Ստոյչևիչ



(1986-1989)
Խորվաթիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն

(1990 թվականի հունվարից) 		Իվիկա Ռաչան



(1989-1990)

Խորվաթիայի Հանրապետության վարչապետներ (1990 – ներկա)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեռևս մինչև 1991 թվականի հունիսի 25-Հարավսլավիայի մի մասն էր։

No.ն Պատկեր Անունը

(Ծնունդ - Մահ) 		Կառավարման ժամանակ Կուսակցություն Նախագահ

(Պաշտոնավարման ժամանակ)
Կառավարման սկիզբ Կառավարման ավարտ Տևողություն
1 Ստյեպան Մեսիչ

(1934-) 		1990 թվականի մայիսի 30[1] 1990 թվականի օգոստոսի 24 86 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
Ֆրանյո Տուդման

(1990-1999)

2 Յոսիպ Մանոլիչ

(1920-) 		1990 թվականի օգոստոսի 24[2] 1991 թվականի հունիսի 25 327 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
1991 թվականի հունիսի 25 1991 թվականի հուլիսի 17
3 Ֆրանյո Գրեգուրիչ

(1939-)

1991 թվականի հուլիսի 17[3] 1992 թվականի օգոստոսի 12 1 տարի, 26 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
4 Հրվոյե Շարինիչ

(1935-2017) 		1992 թվականի օգոստոսի 12[4] 1993 թվականի ապրիլի 3 234 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
5 Նիկիցա Վալենտիչ

(1950-) 		1993 թվականի ապրիլի 3[5] 1995 թվականի նոյեմբերի 7 2 տարի, 218 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
6 Զլատկո Մատեշա

(1949-) 		1995 թվականի նոյեմբերի 7[6] 2000 թվականի հունվարի 27 4 տարի, 81 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
Ստյեպան Մեսիչ



(2000-2010)
7 Իվիցա Ռաչան

(1944-2007) 		2000 թվականի հունվարի 27[7] 2003 թվականի դեկտեմբերի 23 3 տարի, 330 օր Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն
8 Իվո Սանադեր

(1953-) 		2003 թվականի դեկտեմբերի 23 2009 թվականի հուլիսի 6 5 տարի, 195 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
9 Յանդրանկա Կոսոր

(1953-) 		2009 թվականի հուլիսի 6 2011 թվականի դեկտեմբերի 23 2 տարի, 170 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
Իվո Յոսիպովիչ



(2010-2015)
10 Զորան Միլանովիչ

(1966-) 		2011 թվականի դեկտեմբերի 23 2016 թվականի հունվարի 22 4 տարի, 30 օր Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն
Կոլինդա Գրաբար Կիտարովիչ



(2015-2020)
11 Տիհոմիր Օրեշկովիչ

(1966-) 		2016 թվականի հունվարի 22 2016 թվականի հոկտեմբերի 19 271 օր Անկուսակցական
12 Անդրեյ Պլենկովիչ

(1970-) 		2016 թվականի հոկտեմբերի 19 Պաշտոնավարում է 8 տարի, 70 օր Խորվաթիայի դեմոկրատական միություն
Զորան Միլանովիչ



(2020-ներկա)

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողջ Խորվաթիայի կառավարությունների նախկին ղեկավարներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան տասնմեկ կենդանի նախկին կառավարությունների ղեկավարներ։ Կառավարության վերջին նախկին ղեկավարը, որը մահացավ, Հրվոյե Շարինիչն էր (1992-1993) 2017 թվականի հուլիսի 21-ին։

Խորվաթիայի Սոցիալիստական Հանրապետության Գործադիր խորհրդի նախագահները (մինչև 1990 թվականը).

Խորվաթիայի Հանրապետության վարչապետներ (1990–ներկա)

Խորվաթիայի վարչապետների մասին փաստերն ու գրառումները (1990 թվականի մայիսի 30-ից)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշանակման տարիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Պաշտոնը ստանձնած ամենատարեց մարդը՝ Յոսիպ Մանոլիչ (70 տարեկան, 155 օր)
  • Պաշտոնը ստանձնելու ամենաերիտասարդ մարդը՝ Նիկիցա Վալենտիչ (42 տարեկան, 130 օր)

Ամենատարեց ու ամենաերիտասարդ կենդանի վարչապետները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ամենատարեց կենդանի վարչապետ՝ Յոսիպ Մանոլիչ (100 տարի, 50 օր)
  • Ամենաերիտասարդ կենդանի վարչապետը՝ Անդրեյ Պլենկովիչ (50 տարի, 33 օր)

Պաշտոնավարման տևողությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ամենաերկար պաշտոնավարած վարչապետ՝ Իվո Սանադեր (5 տարի, 195 օր)
  • Ամենակարճ պաշտոնավարած վարչապետ՝ Ստյեպան Մեսի�� (86 օր)

Կաբինետի չափը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Վարչապետի պաշտոնավարման ընթացքում ամենամեծ թվով անդամներով կառավարությունը (ներառյալ հեռացված կամ մահացած անդամները). Ֆրանյո Գրեգուրիչ (45 անդամ, ներառյալ կառավարության քարտուղարը)
  • Վարչապետի պաշտոնավարման ընթացքում ամենաքիչ թվով անդամներով կառավարությունը (ներառյալ հեռացված կամ մահացած անդամները). Իվո Սանադեր (19 անդամ Սանադերի առաջին կառավարությունում)

Կառավարության կազմում քաղաքական կուսակցությունների քանակը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Վարչապետի պաշտոնավարման ընթացքում ամենաշատ թվով քաղաքական կուսակցություններ են եղել ներկայցված կառավարությունում․ Ֆրանյո Գրեգուրիչ (8 կուսակցություններ ունեին ներկայացուցչություն է իր կառավարությունում)
  • Վարչապետի պաշտոնավարման ընթացքում ամենաքիչ թվով քաղաքական կուսակցություններ են եղել ներկայցված կառավարությունում․ Ստյեպան Մեսիչը, Յոսիպ Մանոլիչը, Հրվովե Չարինիչը և Զլատկո Մատեշան (յուրաքանչյուր վարչապետ ուներ ընդամենը 1 կուսակցություն իր կառավարությունում)

Կին վարչապետներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտասահմանցի վարչապետներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 16-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link), Protocol and Liaison Service, United Nations.
  2. ↑ «The Constitution of the Republic of Croatia (consolidated text)». Croatian Parliament. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 16-ին.

Քաղվածելու սխալ՝ «hidra» անվանումով <references>-ում սահմանված <ref> թեգը սկզբնական տեքստում չի օգտագործվել:

Քաղվածելու սխալ՝ «vlada» անվանումով <references>-ում սահմանված <ref> թեգը սկզբնական տեքստում չի օգտագործվել:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Խորվաթիայի_վարչապետ&oldid=9546705» էջից