Վալանտըն Լուի Ժորժ Ըյոժեն Մարսել Պրուստ (ֆր.՝ Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust, հուլիսի 10, 1871(1871-07-10)[1][2][3][…], Փարիզի 16-րդ շրջան, Փարիզ[4] - նոյեմբերի 18, 1922(1922-11-18)[5][4][1][…], Փարիզի 16-րդ շրջան, Փարիզ[4]), ֆրանսիացի նշանավոր վիպասան, ակնարկագիր և քննադատ, մոդեռնիզմի ներկայացուցիչ։ Պրուստի հիմնական երկը «Կորսված ժամանակի փնտրտուքներում» (ֆր.՝ À la recherche du temps perdu) 7 վեպից բաղկացած վիպաշարն է (հատորներ 1-16, 1913-1927, վերջին 6 հատորները հրատարակվել են հետմահու), որը համարվում է 20-րդ դարի համաշխարհային գրականության ամենակարևոր ստեղծագործություններից մեկը։
1907 թվականին սկսում է գրել իր մեծ ստեղծագործությունը՝ «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս», որի յոթ գլուխները հրատարակվում են 1913 և 1927 թվականներին, այսինքն՝ իր մահից հետո։ Երկրորդ մասը՝ «Ծաղկյալ երիտասարդ աղջիկների ստվերում», շահում է Գոնկուղ մրցանակ 1919 թվականին։ Մարսել Պրուստը մահանում է 1922 թվականի նոյեմբերի 18-ին՝ բրոնխիտից։ Հուղարկավորել են Փարիզի Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը։
Պրուստի վիպական աշխատանքը ժամանակի և հիշողության մասին խորհրդածություններ են, ինչպես նաև արվեստի գործառույթների, որը պետք է իր սեփական աշխարհներն առաջարկի, բայց նաև այդ աշխատանքը սիրո և նախանձի մասին մտորումներ են գոյության դատարկության զգացողությամբ, որը գունավորում է պրուստյան գորշ տեսիլքը, ուր համասեռամոլությունը կարևոր տեղ է զբաղեցնում։ «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս»-ը նմանապես մարդկային մեծ կատակերգություն է ավելի քան երկուհարյուր դերասանի մասնակցությամբ։
Մարսել Պրուստը ծնվել է Փարիզում՝ 16-րդ շրջանի Օտոյ թաղամասում, իր մայրական կողմի պապիկի տանը, որը հետագայում քանդել են նոր բնակելի շենքեր կառուցելու նպատակով։
Ռոբերտ և Մարսել Պրուստները, 1876 թ.
Մայրը՝ Ժան Կլեմանս Վայլը (ծնվել է 1849 թ. Փարիզում և մահացել 1905 թ.), ալզասյան և լորենյան հրեաներից էր և բիրժայի գործակալ։ Հայրը՝ բժիշկ Ադրիան Պրուստը (ծնվել է Իլիերում՝ 1834 թ. և մահացել Փարիզում՝ 1903 թ.), Իլիերի բարգավաճ առևտրականներից էր։ Մարսելը նաև ուներ ավագ եղբայր՝ Ռոբերտը (ծնվ. 1873 թ. և մահացել է 1935 թ.), ով վիրաբույժ էր։ Մարսելի հովանավորն էր նմուշահավաք (կոլեկցիոներ) Իյոժեն Մյուտիաքսը։
Մարսելի փխրուն առողջությունը հետևանք էր իր մայրիկի հղիության ժամանակ կրած զրկանքների։ Առողջական թերություններով ծնված երեխային փրկում է իր բժիշկ հայրը, որը ծննդաբերության օրը վիրավորվել էր մի ցուցարարի արձակած կրակից։ Ծնողները վախենում էին, որ նորածինը չի ապրի, սակայն ծնողական խնամքի շնորհիվ Մարսելը փրկվում է մահից։ Տարվա եղանակներից գարունը շատ վատ էր ազդում նրա առողջության վրա ու նույնիսկ մի անգամ, երբ նա 9 տարեկան էր, շնչահեղձ է լինում ծաղիկների ծաղկափոշու հարուցած ասթմային նոպայի պատճառով։
Կաթոլիկ հոր և հրեա մոր զավակը մկրտվում է Փարիզի Սեն-Լուի-դ՛Անտըն եկեղեցում։ Իր ստեղծագործություններում նա իրեն «հավատացյալ» չի համարում։ Քանի որ այդ ժամանակ հակասեմականությունը վառ էր արտահայտված, նրան քննադատում են այլ հայտնի հակասեմիստ գրողներ։
Պրուստը՝ ձախից առաջինը, երկրորդ շարքում, Կոնդողսեի լիցեյ, 1888-89 թթ.
Տարրական դասարանում սովորել է Ժակ Բիզեի՝ կոմպոզիտոր Ժորժ Բիզեի որդու հետ, որի մայրը՝ Ժնևիև Ալևին, իր քեռու տանը սրահ ուներ, ուր հավաքվում էին դերասաններ։ Ժնևիևը կրկին ամուսնանում է 1886 թ.՝ պահպանելով իր սրահը, որի մշտական այցելու էր դարձել Պրուստը։
Մարսելն այնուհետև ուսանում է Կոնդորսե լիցեյում՝ սկսած 1882 թ.: Հինգերորդ կուրսում մնում է նույն կուրսում, սակայն առաջին անգամ նրա անունը գրում էն գերազանցիկների ցուցակում 1884 թ.: Նա դասերից բացակայում էր առողջական խնդիրների պատճառով, սակայն արդեն անգիր գիտեր Վիկտոր Հյուգոյի, Մյուսեի և Ժան Սանտոյի ստեղծագործությունները։ Նա նաև ուսանում է փիլիսոփա Ալֆոնս Դառլյուի մոտ։
Գրողի մանկական և երիտասարդական առաջին սեր Մարի դը Բենարդակիի հետ նա ներկայացումներ է ունենում Ելիսեյան դաշտերում։ Նրանք դադարում են հանդիպել 1887 թ.:
Պրուստն իր գրական առաջին քայլերն անում է դեռ լիցեյում սովորելու վերջին տարիներին։ Ավելի ուշ՝ 1982 թ. նա հիմնադրում է մի փոքր հանդես Կոնդորսեի նախկին համակուրսեցիների հետ՝ «Բանկետ»-ը։ Սա սկիզբ է դնում նրա ցուցամոլ հռչակի։ Այդ ընթացքում ծանոթանում է Լյուսիեն Դոդեի՝ վիպասան Ալֆոնս Դոդեի տղայի հետ։
1889-90 թթ. ծառայում է բանակում՝ Օրլեանում, որի մասին հետագայում հաճելի հիշողություններ ուներ։ Դրան հաջորդած ժամանակաշրջանում Փարիզում ծանոթանում է Գաստոն Արման դը Կայավեի հետ, որը դառնում է նրա մտերիմ ընկերը։ Նա նաև ծանոթանում է վերջինիս նշանածի՝ Ժաննա Պուքեի հետ ում և սիրահարվում է հետագայում։
Զինծառայությունից հետո հաճախում է Ալբեռ Սորելի և Անատոլ Լըռուա-Բոլիոյի քաղաքական գիտությունների դասընթացին Ազատ դպրոցում, ով նրան համարում է շատ խելացի։ Նա իր հայրիկին առաջարկում է դիվանագիտական մրցույթի մասնակցել Հնագիտության դպրոցում։ Այնուհետև ավարտում է Սորբոնի համալսարանի բակալավրիատը 1895 թ.:
1896 թ. հրապարակում է «Հաճույքները և օրերը» արձակ պոեմների ժողովածուն, որը գրաքննադատների և հատկապես գրող Ժան Լորենի կողմից խիստ գնահատականի է արժանանում։ Վերջինիս հետ նույնիսկ մենամարտի են դուրս գալիս, որն ավարտվում է առանց որևէ մի կողմի վնասվելու։ Այնուհետև հրատարակում է «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» վեպի առաջին գլուխները։
Ընտանեկան վիճակը նպաստում է այն բանին, որ նա հաճախի Ֆոբուղ Սեն-Ժեղմենի և Ֆոբուղ Սեն-Օնողեի բուրժուական և արիստոկրատական մեծ ակումբները։ Այնտեղ ծանոթանում է Ղոբեղ դը Մոնտեսքիոյի հետ, ում շնորհիվ 1894-1900 թթ. ընթացքում հաճախում է ավելի արիստոկրատիկ ակումբներ։ Այս ամենը նրա ստեղծագործության համար սյուժե են ապահովում։
1895 թ. հունիսի 29-ին մասնակցում է Մազարինում կայացած գրադարանական մրցույթին։ Հուլիսին արձակուրդը Քղոյցնախում մայրիկի հետ անցկացնելուց հետո, նովել է գրում՝ «Բալդասաղ Սիլվանդի մահը» վերնագրով, որը հրապարակվում է Շաբաթական հանդեսում: Փարիզ է վերադառնում հոկտեմբերի կեսին։
1895 թ. սկսած ձեռնարկում է մի նոր վեպի խմբագրումը, որը պատմում է գրականությամբ տարված մի երիտասարդ մարդու մասին, ով բնակվում էր 19-րդ դարավերջի զվարճասեր Փարիզում։ Այս վեպը նրա մահից հետո վերնագրում են Ժան Սանտոյ անվամբ, ով հիմնական հերոսն էր։
Իր համասեռամոլության ազդեցությունն իր ստեղծագործության վրա զգալի էր, քանի որ Մարսել Պրուստը համարվում է եվրոպացի այն վիպասաններից, ովքեր առաջինն էին բացեիբաց ներկայացնում հոմոսեքսուալությունն իրենց ստեղծագործություններում։
1900-ականներին մոտ նա դադարում է գրել Ժան Սանտոյի վեպը և տարվում անգլիացի գեղագետ Ջոն Րասքինով, որը նրա համար բացահայտում է իր ընկեր Ղոբեղ դը Բիլին՝ 1896-99 թթ. ընթացքում Լոնդոնում ֆրանսի��ցի դիվանագետը։ Պրուստը նրան բացահայտում է հենց Րասքինին նվիրված ստեղծագործություններում, որից մեկն էլ Րասքին և գեղեցկության կրոնն էր։ Վերջինիս մահից հետո՝ 1900 թ., Պրուստը որոշում է թարգմանել նրա գրվածքները։ Այս նպատակով հանգուցյալ գրողի ստեղծագործական մտքերն ընկալելու նպատակով մայրիկի հետ ճամփորդում է Ֆրանսիայի հյուսիսում և Վենետիկում։
Անգլիացի գրողի գրածները թարգմանելիս Պրուստին օգնել են ծնողները և հատկապես մայրիկը, քանի որ նա վատ գիտեր անգլերեն։
1900 թ. աշնանը տեղափոխվում են ապրելու այլ վայրում՝ Կուղսելում և այդ ընթացքում ծանոթանում է իշխան Անտուան Բիեսկոյի և իշխանուհի Էլենի հետ, ով ակումբ ուներ և ուր հատկապես երաժիշտներ էին այցելում։ Անտուան Բիբեսկոն դառնում է Պրուստի անմիջական մտերիմը մինչև կյանքի վերջը։
Պրուստը շարունակում է Րասքինյան ուխտագնացությունները 1902 թ.՝ այցելելով Բելգիա և Հոլանդիա։
«Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» ստեղծագործության ձեռագիրը
Այս ստեղծագործության առաջին մասը գրվել է 1907 թ.: 15 տարի Պրուստն ապրում է իր նոր տանը, ուր տեղափոխվել էր 1906 թ. վերջին։ Այս ընթացքում անհընդհատ փոփոխություններ է անում իր ստեղծագործության մեջ, որը կենդանացնում էին չորս սերունդ ներկայացնող ավելի քան 200 գրական անձինք։
Ծնողների մահից հետո իր առողջական վիճակն էլ ավելի է վատանում ասթմայի պատճառով։ Ստեղծագործական աշխատանքը նրան շատ էր հյուծում. տանից դուրս էր գալիս միայն երեկոյան։ «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս»-ը հրատարակվում է 1913 թ.-ից 1927 թ. ընկած ժամանակահատվածում։
Գալիմաղ հրատարակչությունը, հետևելով Անդղե Ժիդի խորհրուրդներին, մերժում է առաջին հատորի հրատարակչությունը։ Վերջինս հետագայում զղչում է իր արարքի համար։ Սակայն, Գալիմաղը համաձայնում է հրատարակել երկրորդ հատորը, որի համար Պրուստը 1919 թ. ստանում է Գոնկուղ գրական մրցանակ։
Պրուստի տապանաքարը Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը
Այս ընթացքում նա մտածում է ուսանել Ֆրանսիական ակադեմիայում, որտեղ ուսանող իր ընկերները քաջալերում են նրան։
Սակայն, նրան մնացել էր ապրելու երեք տարի, որի ընթացքում Պրուստն անդադար աշխատում է իր այս ստեղծագործության 5 հատորների գրելու ուղղությամբ։
Նա մահանում է 1922 թ. նոյեմբերի 18-ին, բրոնխիտից հյուծված։ Հուղարկավորությունը կազմակերպում են Սեն-Պիեղ-դը-Շայո եկեղեցում՝ զինվորական պատվով, ինչպես վայել կլիներ Պատվո լեգեոնի շքանշանակրի։ Եկեղեցու գավթին գրված է հետևյալ նախադասությունը. «Նա մեր երիտասարդ մարդն էր»։ Պրուստը հանգչում է Պեր Լաշեզի գերեզմանատանը։ Ստեղծագործություններ
Սա արձակ ոճի պոեմների և նովելների ժողովածու է, որը հրատարակել է Մարսել Պրուստը 1896 թ. «Կալման-Լևի» հրատարակչատական օգնությամբ։ Այն ամուր ոգեշնչված է անկումայնության և հատկապես պճնամոլ Ռոբերտ դը Մոնտեսքիոյի աշխատանքից։
1895 թ. Պրուստը նախաձեռնում է մի նոր վեպ գրել, որի գլխավոր թեման մի երիտասարդ մարդ էր, ով հաջողությունների է հասնում Փարիզում 19-րդ դարավերջում։ Այստեղ Պրուստը հիշատակում է Դրեյֆուսի գործը, որի ականատեսներից էր անձնապես։ Նա առաջիններից էր, որ շրջանառության մեջ դրեց խնդրագրի ստորագրությունն ի պաշտպանություն դավաճանության մեջ կասկածվող ֆրանսիացի հրամանատարի, որը նույնիսկ ստորագրել է Անատոլ Ֆրանսը։
Մարսել Պրուստ, 1982 թ. լուսանկարՔնջութն ու ջրաշուշանները
Պրուստը թարգմանում է Ջոն Րասքինի «Ամիենի Աստվածաշունչը» 1904 թ. և այն նվիրում նախորդ տարի մահացած իր հայրիկին։ Այս աշխատանքը, ինչպես նաև իր երկրորդ թարգմանությունը՝ «Քնջութն ու ջրաշուշանները» (թարգմանված 1906 թ.) գովասանքի է արժանանում քննադատների կողմից։
Այս ընթացքն ապագա գրողի համար բեղումնալից էր, որով և հետագայում հաստատվեց նրա անձը։ Փաստացի իր թարգմանությունները Պրուստը հարստացնում էր լիուլի ծանոթագրություններով և երկար նախաբաններով, որոնք բնագրի հետ նույնչափ կարևորություն են ձեռք բերում։ Րասքինի ստեղծագործությունները թարգմանելիս Պրուստը քայլ առ քայլ դառնում է նրա քննադատներից մեկը, որը հատկապես երևում է թարգմանվելիք բնագրի՝ իր գրած նախաբանում։
Այս ստեղծագործությունը գոյություն չունի. խոսքը մի քանի էջերի մասին է, որոնք տպագրվել են հետմահու՝ 1954 թ.՝ որպես կարճ պատմությունների ու էսսեների ժողովածու, որը նվիրված էր Պրուստի սիրված և միաժամանակ նրա կողմից քննադատվող գրողներին՝ Բալզակին, Ֆլոբեղին և այլոց։
«Նմանակումներ և ժողովածուներ»
Այս ստեղծագործությունը Պրուստը հրատարակել է 1919 թ.: Սա Ֆիգարո թերթում 1908 թ. սկսած հրատարակված նախաբանների և մամուլի հոդվածների ժողովածու է, որն ի մի է բերվել Գաստոն Գալիմաղի խնդրանքով։
Քննադատները գրեցին, որ այս ժամանակակից վեպը սկսվում էր Մարսել Պրուստով։ Ինտրիգի հասկացության հետ կապերը խզելով՝ գրողը դառնում է այն անձը, ով փորձում է հոգուն ճշմարտություն վերադարձնել։ Թեմաները վերաբերում են երաժշտական ծրագրին և նամակագրական կապերի խաղին, որոնք բարեկամանում են պոեզիային։ Պրուստն ուզում էր ընկալել շարժման մեջ գտնվող կյանքն առանց այլ ձևի։ Նա թողնում է եզակի դիմանկարներ, վերաստեղծված վայրեր, խորհրդածություններ սիրո և նախանձի մասին, կյանքի պատկերի մասին, գոյության դատարկության և արվեստի մասին։
Նրա գրական և խոսակցական ոճերը հաճախ երկար նախադասության են վերածվում։
Մարսել Պրուստի ստեղծագործությունը նաե մի մեծ խորհրդածություն է ժամանակի վերաբերյալ։ Այս ստեղծագործությունը թույլ է տալիս մտահոգվել ժամանակի գոյության մասին, վերջինիս մրցակցության և ներկայում դրան հասնելու անհնարինության մասին։ Ժամանակը գոյություն չունի ոչ ներկայում և ոչ էլ ապագայում, այլ միայն անցյալում, որի գիտակցության ընկալումը մոտ է մահվանը։
Այս ստեղծագործության մեջ Պրուստը ներկայացնում է պճնամոլության, արիստոկրատ ու բուրժուա հասարակության մասին վերլուծություն, որը վերածվում է անհատի սոցիալական դրդապատճառների մասին գլխավոր խորհրդածություն և վերջինիս հարաբերություններն այլոց հետ, որոնք վերջինիս սոցիալական վերելքի գործիքներն են հանդիսանում։
«Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» աշխատության մեջ կարևոր տեղ է հատկացրած համասեռամոլությանը և հատկապես «Սոդոմ և Գոմոր» հատվածում Շաղլյուս գրական կերպարի միջոցով։
Միաժամանակ, այն հումոր և փոխաբերություն (մետաֆոր) ունի. օրինակ՝ այս նախադասությունը. «Երկինքը աստղերով է մագաղաթված»՝ «շաղաղվել» բայն օգտագործելու փոխարեն (ֆրանսերենում այդ բայերն են՝ parcheminer և parsemer):
Таганов А. Н. Русская тема в творчестве Пруста // Наваждения: к истории «русской идеи» во французской литературе XX в.: материалы российско-французского коллоквиума (С.-Петерб., 2-3 июля 2001 г.)/отв. ред. С. Л. Фокин. М.: Наука, 2005. С.24-35.
Николаева Т. М. О чём на самом деле писал Марсель Пруст? — М.: Языки славянской культуры, 2012. — 128 с. — (Studia philological/ Series minor). — 600 экз., ISBN 978-5-9551-0519-2
Марсель Пруст в русской литературе (сост. О. А. Васильева, М. В. Линдстрем). Вст. ст. А. Д. Михайлова, с. 5-41. — М., 2000
Bernard, Anne-Marie (2002) The World of Proust, as seen by Paul Nadar. Cambridge, Mass.: MIT Press
D. Capetanakis, 'A Lecture on Proust', in Demetrios Capetanakis A Greek Poet In England (1947)
Carter, William C. (2002) Marcel Proust: a life. New Haven: Yale University Press
Chardin, Philippe (2006) Proust ou le bonheur du petit personnage qui compare. Paris: Honoré Champion
Chardin, Philippe et alii (2010) Originalités proustiennes. Paris: Kimé
Davenport-Hines, Richard (2006) A Night at the Majestic. London: Faber and Faber ISBN 978-0-571-22009-0
De Botton, Alain (1998) How Proust Can Change Your Life. New York: Vintage Books
Жиль Делёз (2004) Пруст и знаки (Marsel Proust et les signes) / Пер. с фр. Е. Г. Соколова. — СПб.: Лаб. метафиз. исслед. при Философ. фак. СПбГУ: Алетейя, 1999.
Поль де МанAllegories of Reading: Figural Language in Rousseau, Nietzsche, Rilke, and Proust, (ISBN 0-300-02845-8) 1979
Жюльен Грак, «Proust Considered as An End Point» in Reading Writing (New York: Turtle Point Press,), 113—130.
Karlin, Daniel (2005) Proust’s English. Oxford: Oxford University Press ISBN 978-0-19-925688-4
Юлия КристеваTime and Sense. Proust and the Experience of Literature. New York: Columbia U. Press, 1996.
George Painter (1959) Marcel Proust: a biography; Vols. 1 & 2. London: Chatto & Windus
Shattuck, Roger (1963) Proust’s Binoculars: a study of memory, time, and recognition in «À la recherche du temps perdu». New York: Random House
Spitzer, Leo "Proust’s Style, " [1928] in Essays in Stylistics (Princeton, Princeton U. P., 1948).
Shattuck, Roger (2000) Proust’s Way: a field guide to «In Search of Lost Time». New York: W. W. Norton
Tadié, Jean-Yves (2000) Marcel Proust: a life. New York: Viking
Эдмунд Уайт (1998) Marcel Proust. New York: Viking Books
Ֆրանսիա
Marcel Proust Վիքիպահեստում
.jpg)
