Մարգարեները Ղուրանում
| Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Ղուրանի մարգարեներն այն անձինք են, որոնք, ըստ այդ կրոնի, ընտրված են Աստծո կողմից՝ Աստծո (Ալլահի) հայտնությունը մարդկանց հաղորդելու համար։ Իսլամական ուսմունքի համաձայն, մարգարեները (արաբերեն՝ نبي , նաբի ) աստվածատուր հատուկ կարգավիճակ ունեն, և նրանց պաշտամունքը մուսուլմանական աշխարհում շատ բարձր նշանակություն ունի և համատարած է։ Ղուրանում հիշատակված մարգարեների մեծագույն մասը, բնականաբար, հուդայականությունում պաշտվող մարգարեներն են, քրիստոնեության կողմից զգալի ազդեցությամբ և մահմադականության դոգմաներին համապատասխանեցված։ Ղուրանի մարգարեների անունները լայն տարածում ունեն իսլամական աշխարհում՝ որպես արական անձնանուններ։
Ղուրանում հիշատակվում են հետևյալ մարգարեները (բիբլիական անունները՝ փակագծերում).
Ադամ آدم
խմբագրելԱդամը իսլամի առաջին մարգարեն է (ժամանակագրական առումով), և, իսլամական ավանդության համաձայն, Ալլահի կողմից ստեղծված և Երկիր առաքված առաջին մարդն է։ Համապատասխանում է Հին Կտակարանի Ադամին։
Ղուրանի համաձայն՝ Ադամն առաջին մարդն էր. Ալլահը ստեղծել է նրան հողից և կավից որպես երկրում իրեն փոխանորդ (խալիֆ)։ Ադամին անվանում են նաև Աբուլ Բաշար (մարդկության հայր)։ Ադամին կյանք տալով՝ Ալլահը նրան սովորեցրեց բոլոր իրերի անունները և դրանով ավելի բարձր դասեց հրեշտակներից, հրամայեց խոնարհվել մարդու առաջ։ Սակայն Իբլիս անունով հրեշտակը (շատ հաճախ նրան անվանում են նաև ջինն) հրաժարվում է և այդ պատճառով երկնքից արտաքսվում է երկիր։ Ինչպես Աստվածաշնչում, այնպես էլ Ղուրանում նկարագրվում է դրախտը, որտեղ ապրում են Ադամը և Հավվան (Եվա)։ Նրանք դրախտում ունեին այն ամենը, ինչի մասին կարող էին երազել, սակայն արգելված էր ուտել դրախտի մի ծառի պտուղներից։ Իբլիսը կարողանում է ներթափանցել դրախտ և երկուսին համոզել, որ ուտելով այդ պտուղները նրանք հավերժական կյանք և հզորություն կստանան։ Խախտելով Ալլահի արգելքը նրանք կերան այդ ծառի պտուղներից՝ առաջին անգամ զգալով իրենց մերկությունը, ինչի համար ամաչեցին։ Ալլահը նրանց արտաքսեց երկիր, որտեղ Ադամը և Հավվան ստիպված էին ապրել ու աշխատել։ Ղուրանի 7-րդ սուրայում հիշատակվում է Ադամի պատմությունը, հետո կոչ է արվում հավատալ Ալլահին, չտրվել սատանայի դավերին, ինչպես Ադամը։ Նշվում է, որ մահվանից հետո Ադամը համբարձվել է երկինք և մնալու է այնտեղ մինչև Դատաստանի օրը։ Ղուրանում հատուկ ուշադրություն է դարձվել այն հանգամանքին, որ Ալլահը պահպանել է իր հովանավորությունը Ադամի և նրա սերունդների հանդեպ և, որ Ադամին ներում է շնորհվել։ Ավանդության համաձայն Ադամը ստանում է Ալլահի ներումն այն պատճառով, որ նրա մեղքը նախօրոք կանխորոշված էր։ Ադամին միաժամանակ նաբի և ռասուլ կոչելը հանդիսացել է մուսուլմանների ուլեմների վեճի առարկա։ Միստիկների մոտ Ադամը դարձել է մարդու աստվածային էության մարմնավորում, քանի որ Ալլահը նրան մեջ ներշնչել է իր սեփական հոգին։ Ադամի մասին մուսուլմանական ավանդության առանձնահատուկ գիծը նրա կապն է Արաբիայի և մուսուլմանական սրբավայրերի հետ։ Համաձայն ավանդության նրա մարմնի կավը վերցվել է Մեքքայից և Եմենից։ Դրախտից Ադամին ի վերուստ առաքվել է «սև քարը», և նա կառուցել է Քաաբայի առաջին կառույցը։ Նա թաղվում է Մեքքայում, սակայն ջրհեղեղից հետո Ադամի մարմինը տեղափոխվում է Երուսաղեմ։ Ադամի կերպարը Ղուրանում իր արմատներով գնում է դեպի աստվածաշնչյան պատմություն և հին արևելյան առասպելաբանություն։ Սակայն նրա համար անմիջական հիմք են հանդիսացել 6-7 դարում Արաբիայում հայտնի ավանդազրույցները։ Նախաիսլամական արաբ պոետները հիշատակում են Ադամի և Հավվայի անունները, գիտեն նրանց պատմությունը։ Ադամի կերպարը Արաբիայում ուներ ակնհայտ քրիստոնեական երանգավորում, ինչն արտացոլվել է Ղուրանում, որտեղ Ադամը համեմատվում է Հիսուսի հետ։ Այդ նույն տենդենցների զարգացումներ կարելի է համարել հետագա պատկերացումները նրա՝ Մուհամմադի ունեցած հատուկ կապի մասին։
Իսլամական ավանդության համաձայն, ի հատուցումն Ալլահին անխոնջորեն ծառայելու՝ Այուբին շնորհվել էր «երիտասարդության աղբյուրը», որը նրան զերծ էր պահում բոլոր ցավերից և ախտերից, մահից բացի։
Իսլամական ավանդության համաձայն, Ալլահը Դաուդին է բացահայտել Զաբուրը (��ստ կրոնագետների, «Զաբուրը» «Սաղմոսների» իսլամական տարբերակն է)։ Դաուդը նույնպես հայտնի է (ինչպես նաև հուդայականությունում և քրիստոնեությունում՝ Դավիթը) Գողիաթին հաղթելու սխրանքով։
Զուլ-Քիֆլի կարգավիճակը իսլամում (որպես մարգարե) հաճախ բանավեճի առարկա է մուսուլման աստվածաբանների միջև, թեև երկու կողմերն էլ համամիտ են, որ նա եղել է աստվածավախ և առաքինի մարդ, Ալլահի պատգամներին անխոնջորեն հետևող։ Ոմանք Զուլ-Քիֆլին նույնացնում են Գաուտամա Բուդդայի հետ, իսկ որոշների կարծիքով՝ նա Հին Կտակարանի Եզեկիել մարգարեն է։
Իբրահիմը Հին Կտակարանի Աբրահամն է։ Իսլամում նա համարվում է ամենակարևոր մարգարեներից մեկը և արժանանում է հատուկ պաշտամունքի, նրան է վերագրվում Քաաբայի կառուցումը Մեքքայում։ Մուսուլմանների համաձայն, Իբրահիմի ընտանիքը, այդ թվում՝ նրա որդի Իսմաիլը Մեքքայի շուրջ ազգաբկակություն են հիմնել, որից էլ սերել է ինքը Մուհամմադ մարգարեն։
Ըստ Ղուրանի, Իդրիսն ապրել է Ալլահի կողմից մարդկանց վրա բերված երաշտի տարիներին։ Իդրիսն աղոթել էր Ալլահին՝ երաշտը և մարդկանց տանջանքները վերջացնելու համար, և նրա աղոթքների շնորհիվ Ալլահն աշխարհին անձրև ուղարկեց։ Իսլամը Իդրիսին է նաև վերագրում գրի, աստղագիտության և մաթեմատիկայի ստեղծումը։
Իլյասը, Հարունի սերնդից, տիրապետեց Արաբական թերակղզու հարավային շրջաններին՝ Սուլեյմանի թագավորության անկումից հետո։ Իսլամական ավանդության համաձայն, նա փորձեր էր կատարում համոզել թերակղզու բնակիչներին, որ միայն մեկ աստված կա (միաստվածություն), բայց երբ նրանք Իլյասին չլսեցին, Ալլահը նրանց պատժեց՝ վրա բերելով ահավոր երաշտ և սով։
Իսան՝ Մարիամի որդին, իսլամի ամենահարգված մարգարեներից մեկն է։ Նրա առաքելությունն էր ճիշտ ուղի ցույց տալ հավատացյալներին։ Ղուրանն աներկբայորեն նշում է, որ նա ոչ թե Աստծո որդին էր, ինչպես Հիսուսը՝ քրիստոնեությունում, այլ՝ Աստծո մարգարե։ Իսան նաև կարող էր հրաշքներ գործել, բայց միայն՝ Աստծո կամքով։ Մուսուլմանները հավատում են, որ Իսան ոչ թե խաչվել է, այլ՝ գտնվում է երկնքում, սպասելով երկիր վերադարձին, Իմամ Մահդիի հետ միասին։
Իշակը՝ Իբրահիմի երկրորդ որդին, մարգարե դարձավ Քանաանում։ Նա իր եղբոր՝ Իսմաիլի հետ շարունակում էր իրենց հոր գործը, տարածելով «ուղղափառ հավատքի» տարածումը անհավատների միջև։
Իսմաիլը՝ Իբրահիմի անդրանիկ որդին, իսլամի ամենաակնառու մարգարեներից մեկն է՝ Ալլահին զոհաբերվելու իր պատմության շնորհիվ։ Ղուրանի համաձայն, Իբրահիմը պատրաստվել էր նրան զոհաբերել Ալլահին, բաոյց Իսմաիլը մազապուրծ եղավ նահատակվելուց՝ Ալլահի միջնորդությամբ։ Ըստ իսլամական ավանդության, նրա և իր մոր՝ Ագարի Մեքքայի շրջակայքում ջուր փնտրելու ջանքերը պսակվեցին հաջողությամբ, նորոից՝ Ալլահի միջամտությամբ, և Իսմաիլը ի հայտ բերեց Զեմզեմ աղբյուրը։ Հայկական միջնադարյան գրականության մեջ Իսմաիլը (Իսմայելը) ավանդաբար համարվում է արաբների նախահայրը։
Հին Կտակարանի Ղովտն է։ Իսլամական Լութի և բիբլիական Ղովտի արարքները գրեթե նույնությամբ են նկարագրվում Աստվածաշնչում և Ղուրանում։ Լութը փորձեր էր կատարում Սոդոմի և Գոմորայի բնակչությանը արվամոլության դեմ քարոզելու, բայց արդյունքում դարձավ ծաղրանքի առարկա։ 15-րդ սուրայում նկարագրվում է, թե ինչպես Ալլահի հրեշտակները ավերեցին Սոդոմը՝ նրա բնակչության անբարոյականության պատճառով։
Հարունը ծառայում էր իր ավագ եղբորը՝ Մուսային որպես օգնական։ Ղուրանի համաձայն, նրան նույնպես (Մուսայի պես) հանձնարարված էր գերևարված եգիպտացիներին Եգիպտոսի փարավոնից ազատելու գործը։
Իսլամական ավանդության համաձայն, Հուդը այն սակավաթիվ մարդկանցից մեկն է, որը վերապրել է Ջրհեղեղից հինգ սերունդ հետո տեղի ունեցած մեկ այլ աղետ՝ կործանիչ փոթորիկը, որով Ալլահը պատժեց մարդկությունը՝ իրեն մոռացության մատնելու համար։
Մուհամմադ մարգարեն իսլամի ամենակարևոր և ամենապաշտվող մարգարեն, կրոնի հիմնադիրը։
Մուսայի անունը Ղուրանում հիշատակվում է ավելի հաճախ, քան որևէ այլ մարգարեի անունը։ Իսլամում Մուսան նշանակալից է նրանով, որ ինքն է կատարել Թորայի հայտնությունը եգիպտացիներին։ Ղուրանն ասում է, որ Մուսան հայտնաբերեց իր կապն Ալլահի հետ, երբ նա Սինայ լեռան մոտ Ալլահից պատվիրաններ ստացավ։ Ապա նա սկսեց եգիպտացիներին ստրկությունից ազատելու իր արշավը, երբ նրան չհաջողվեց համոզել Փարավոնին Ալլահի զորության մեջ։ Ապա Մուսան առաջնորդեց ազատագրված եգիպտացիներին դեպի «ավետյաց երկիր»՝ Քանան, Սինայի անապատում 40 տարի թափառելուց հետո։ Այդ երկարատև ճանապարհորդության ընթացքում նա նորից այցելեց Սինայ լեռը և Ալլահից ստացավ Թորան և Տասը պատվիրանները։ Մուսուլմանական ավանդության համաձայն, իր կյանքի վերջում Մուսան նախընտրեց մահը՝ Ալլահին մոտ լինելու համար, իր կյանքը երկարաձգող մի առաջարկի փոխարեն։
Ղուրանի համաձայն, Յաղուբը «ընտրյալների և բարիների» կարգից էր, և շարունակեց իր հոր (Իսհակի) և պապի (Իբրահիմի) արդար գործը, շարունակելով պաշտել և երկրպագել միայն մեկ աստծուն՝ Ալլահին։
Յուսուֆը՝ Յաղուբի որդին և Իբրահիմի ծոռը՝ դարձավ Եգիպտոսի փարավոնի նշանակավոր խորհրդատուն, քանի որ կարող էր գուշակել ապագան։ Կյանքի մեծ մասը նա անցկացրեց իր տասնմեկ եղբայրներից հեռու, որոնք, նախանձելով իր հաջողություններին, իրենց հորը (Յաղուբին) ասել էին, որ Յուսուֆն իբր մահացել է։ Բայց իրականում նրանք գցել էին Յուսուֆին հորի մեջ, իսկ շապիկը թաթախել էին ոչխարի արյան մեջ՝ որպես նրա մահվան ապացույց։
Թեև Նուհը իսլամում ավելի հայտնի է Ջրհեղեղի առասպելի կապակցությամբ, նրան է նաև վերագրվում միաստվածություն քարոզելու և այդ սկզբունքն ամրապնդելու պատիվը։
Շոայբը անմիջականորեն Իբրահիմի սերնդից էր։ Ըստ Ղուրանի, Ալլահն իրեն էր պատվիրել տնօրինել Սինայ լեռան շրջակայքում բնակվող ժողովուրդներին։ Երբ այդ շրջանի բնակիչները չունկնդրեցին Շոայբի նախազգուշացումներին, Ալլահը ոչնչացրեց նրանց բնակավայրերը։ Ավանդորեն Շոայբը նույնացվում է բիբլիական Հոթորի հետ։
Ըստ Ղուրանի, Ալլահը հրամայեց Սալեհին հեռանալ իր ազգակիցներից, երբ նրանք չհնազանդվեցին Ալլահի հրամանին և մորթեցին ու կերան Ալլահի կողմից իրենց վստահված ուղտը։ Երբ Սալեհը հեռացավ, Ալլահը պատժեց իր անհնազանդ ազգականներին մի ավերիչ երկրաշարժով։
Սուլեյմանը շատ բաներ սովորեց և ժառանգեց Դաուդից (Սուլեյմանի հայրը), նախքան Ալլահի կողմից մարգարեի պատվին արժանանալը։ Մուսուլմանական ավանդության համաձայն, Սուլեյմանին շնորհվել էր արտակարգ զորություն՝ վերահսկում ամեն ինչի վրա, այդ թվում՝ ջիների վրա, հողմերը կառավարելու կարողություն և կենդանիների հետ խոսելու ունակություն։ Նա հայտնի էր իր բերեխղճությամբ և ազնվությամբ, և նրան էր տրվել մի լայնատարած թագավորություն, որը տարածվում էր Պաղեստինից մինչև Արաբիայի հարավը։ Իր 19 եղբայրների միջև Սուլեյմանն ամենակրտսերն էր և ընդամենը 13 տարեկան էր, երբ դարձավ մարգարե։ Նա ժառանգեց հոր գահը, որովհետև իմաստուն որոշումներ էր կայացնում և ընդհանրապես «իմաստունի» հռչակ ուներ ամենուրեք։