Վիքիպեդիա

Լյուդմիլա Ալեքսեևա

Լյուդմիլա Միխայլովնա Ալեքսեևա (հուլիսի 20, 1927(1927-07-20)[1][2][3], Եվպատորիա, Ղրիմի ինքնավար խորհրդային սոցիալիստական հանրապետություն, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[2] - դեկտեմբերի 8, 2018(2018-12-08)[2][3], Մոսկվա, Ռուսաստան[2][4]), խորհրդային այլախոհ և ռուս հասարակական գործիչ, ԽՍՀՄ-ում և հետխորհրդային Ռուսաստանում մարդու իրավունքների շարժման մասնակից, Մոսկվայի Հելսինկյան խմբի հիմնադիրներից (1976), 1996 թվականից՝ ՄՀԽ-ի նախագահ։ 2002-2012 թվականներին եղել է Ռուսաստանի Դաշնության նախագահին առընթեր մարդու իրավունքների հանձնաժողովի անդամ (այնուհետև վերափոխվել է Ռուսաստանի Դաշնության Քաղաքացիական հասարակության և մարդու իրավունքների զարգացման խորհրդի)։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 3-ից նա եղել է ՌԴ նախագահին կից Քաղաքացիական հասարակության և մարդու իրավունքների պաշտպանության խորհրդի անդամ։ Նա եղել է Համառուսական քաղաքացիական կոնգրեսի կազմակերպիչներից (2004 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբեր)[5][6] և մինչև 2008 թվականը այդ կոնգրեսի երեք համանախագահներից մեկը։

Լյուդմիլա Ալեքսեևա
ռուս.՝ Людмила Алексеева
Դիմանկար
Ծնվել էհուլիսի 20, 1927(1927-07-20)[1][2][3]
ԾննդավայրԵվպատորիա, Ղրիմի ինքնավար խորհրդային սոցիալիստական հանրապետություն, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[2]
Մահացել էդեկտեմբերի 8, 2018(2018-12-08)[2][3] (91 տարեկան)
Մահվան վայրՄոսկվա, Ռուսաստան[2]
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ,  Ռուսաստան և  ԱՄՆ
Մայրենի լեզուռուսերեն
ԿրթությունՄոսկվայի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետ
Մասնագիտությունպատմաբան, իրավապաշտպան, գրող և քաղաքական գործիչ
Աշխատա��այրInstitute of Scientific Information on Social Sciences?
ԱմուսինNikolai Vilyams?
ԿուսակցությունԽՄԿԿ
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունՌԴ Նախագահին առընթեր քաղաքացիական հասարակության զարգացման և մարդու իրավունքների խորհուրդ
ԵրեխաներMichael V. Alexeev?
Կայքlm-alexeeva.livejournal.com
 Lyudmila Alexeyeva Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

խմբագրել

Մանկություն և պատանեկություն

խմբագրել

Լյուդմիլա Ալեքսեևան (օրիորդական ազգանունը՝ Սլավինսկայա) ծնվել է 1927 թվականի հուլիսի 20-ին, Եվպատորիայում՝ Միխայիլ Լվովիչ Սլավինսկու և Վալենտինա Աֆանասևնա Էֆիմենկոյի ընտանիքում[7]։ Հայրը ծնվել է հրեայի և լեհի ամուսնությունից[8], մայրը ուկրաինացի էր հոր կողմից, էստոնուհի՝ մոր կողմից։ Մայրը ԽՍՀՄ ԳԱ Մաթեմատիկայի ինստիտուտի գիտաշխատող էր և Ն. Է. Բաումանի անվան Մոսկվայի բարձրագույն տեխնիկական ուսումնարանի ուսուցիչ, համարվում է բարձրագույն մաթեմատիկայի մի քանի դասագրքերի հեղինակ[7]։ Էստոնական հեռուստատեսության լրատվական կայքին[9] տված հարցազրույցում Ալեքսեևան ասել է, որ իր էստոնացի տատը` Անետտա-Մարիետտա-Ռոզալիա Յանովնա Սինբերգը (ամուսնությունից հետո՝ Աննա Իվանովնա), իրեն մեծացրել է բողոքական ոգով։ Լյուդմիլայի մանկության տարիներին նրանց ընտանիքը բնակություն է հաստատել Մոսկվայում, սկզբում նրանք ապրել են Օստանկինոյի բարաքներում, իսկ 1937 թվականին տեղափոխվել են Մոսկվայի կենտրոն՝ կոմունալ բնակարան, որն ազատվել էր Ցենտրոսոյուզի բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկի ձերբակալությունից հետո, այդ գերատեսչությունում էր աշխատում Միխայիլ Սլավինսկին[8]։

1937 թվականին սկսվեցին ձերբակալությունները, նրանց շենքի 29 բնակարանների վարձակալները փոխվեցին։ Տասը տարեկան Լյուդմիլան կատարվածը չէր ընկալում որպես արտառոց բան, նա այլ կյանք չգիտեր և հարցեր չէր տալիս։ Մեծահասակները զգույշ էին գործում, չէին քննարկում իրենց շուրջ ստեղծված իրադարձությունները, երեխաներն էլ բնազդաբար վարվում էին նույն կերպ։ 1937 թվականի գարնանը Ցենտրոսոյուզի նախագահը ձերբակալվեց և հարցաքննություններով ընդունեց, որ իր ղեկավարած հաստատությունում ստեղծել է «ընհատակյա ֆաշիստական կազմակերպություն», որում ներգրավված են եղել շուրջ երեք հարյուր կոմունիստներ և այլ աշխատակիցներ։ Լյուդմիլայի հայրը հետաքննության ենթարկվեց, բայց խուսափեց բռնաճնշումներից։ Ըստ Լյուդմիլա Ալեքսեևայի հուշերի՝ ընդհանուր առմամբ Մ. Լ. Սլավինսկու 297 գործընկերներ աքսորվեցին ճամբարներ կամ գնդակահարվեցին[10]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելու պահին Լյուդմիլա Ալեքսեևան գտնվում էր Թեոդոսիայում, որտեղ հանգստանում էր տատիկի հետ։ Ծնողները հեռագիր ուղարկեցին, որ նրանք «անմիջապես վերադառնան», բայց 14-ամյա Լյուդմիլան համոզեց տատիկին, որ դրա կարիքը չկա։ «Տատիկ ինչու վերադառնանք, արձակուրդները դեռ նոր են սկսվել, մի քանի օրից ինքնաթիռներն այստեղից դուրս կգան, կտեսնեք»։ 1941 թվականի հուլիսի 3-ին նրանք գնացքով ուղևորվեցին Մոսկվա։

1941 թվականի հուլիսի 14-ին Մ. Լ. Սլավինսկին մեկնեց ռազմաճակատ, Լյուդմիլա Ալեքսեևային Մաթեմատիկայի ինստիտուտի այլ երեխաների հետ միասին ուղարկեցին Ղազախստան։ Թերթերից հայտնի դարձավ, որ գերմանական զորքերը մտել են Մոսկվայի մերձակայքում գտնվող Խիմկի քաղաք, 14-ամյա Լյուդմիլան խոստացավ, որ եթե Մոսկվան ընկնի, նա փախչելու է Ղազախստանից նացիստների դեմ պայքարելու համար[10]։ Նա ավարտեց բուժքույրերի վերապատրաստման դասընթացները` մտադրվելով որպես կամավոր մեկնել ռազմաճակատ, բայց տարիքի պատճառով մերժվեց[7]։ Տարհանման ժամանակ նա մոր հետ ապրում էր Իժևսկում[8]։

1943 թվականի գարնանը Լյուդմիլա Ալեքսեևան և նրա մայրը վերադարձան Մոսկվա։ Լյուդմիլան դպրոց չգնաց, նա դիմեց կոմերիտական կազմակերպությանը՝ խնդրելով իրեն ուղարկել ռազմաճակատ կամ պաշտպանական որևէ ձեռնարկություն։ Նրան ուղարկեցին Ստալինսկայա մետրոյի կայարանի (այժմ՝ Սեմենովսկայա) շինարարություն, Լյուդմիլան վագոնիկով քարեր էր դուրս բերում թունելից։ Աշխատանքը հոգնեցուցիչ էր, բայց աղջիկը դա ընկալում էր որպես ժամանակի պահանջ[10]։

1945 թվականին Լյուդմիլա Ալեքսեևան ընդունվեց Մոսկվայի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետի առաջին կուրս։ Մեկ շաբաթ հետո նա ընտրվեց խմբի կոմերիտական կազմակերպիչ, բայց շուտով նրան ասացին, որ կոմերիտական կազմակերպիչը պետք է լինի առաջնագծի զինվոր, և որոշումը վերանայվեց։ Ինչպես հետագայում Լյուդմիլա Ալեքսեևան գրել է իր հուշերում պատմության ֆակուլտետ էին ընդունվում «հատուկ զտարյուն» առաջնագծի այն զինվորները, ովքեր բանակում դառնում էին կուսակցական և կոմերիտական ֆունկցիոներներ և ունեին մարդկանց նկատմամբ իշխելու ձգտում և ուժ։ Նրանց չէր հետաքրքրում պատմական գիտությունը, բայց իրենց հետագա կարիերան կառուցեցին որպես առաջնորդներ։ Ավագ զինակից ընկերների մոտ աչքի ընկնելու համար ֆունկցիոներ-ուսանողները նախաձեռնում էին «անձնական գործեր»՝ մեղադրելով իրենց դասընկերներին անբարեխղճության, զգոնության թուլության և այլ մեղքերի համար (ուսանողը կարող էր վտարվել համալսարանից, նույնիսկ այն պատճառով, որ ցույցից հետո չէր հանձնում դրոշը)[10]։

Հետևելով նման բանավեճերին ու քննարկումներին՝ Լյուդմիլա Ալեքսեևան իր համար ձևակերպեց այն տեսությունը, որ կուսակցություն էին մտնում մարդիկ, ովքեր չունեին բարոյական սկզբունքներ և միայն իշխանության էին ձգտում։ Նա երկընտրանքի առաջ էր կանգնել, արդյոք պետք է միանալ կուսակցությանը և պայքարել նրա շարքերի մաքրության համար, թե դրանից հեռու մնալ։ Այդ ժամանակ Ալեքսեևան կանգնեց երկրորդ տարբերակի վրա[10]։

Նա ընտրեց հնագիտության ամբիոնը` պատմական գիտության ամենաքիչ գաղափարականացված ոլորտը, չնայած նրան շատ էր հետաքրքրում ռուսական հեղափոխական շարժման պատմությունը, բայց որոշեց ինքնուրույն ուսումնասիրել այդ առարկան։ Ըստ հուշերի՝ նա հիացած էր դեկաբրիստների պատմությամբ, որում նա զուգահեռներ գտավ գոյություն ունեցող իրականության հետ, նապոլեոնյան բանակի հետ մղվող մարտերում ֆունկցիոներները տեղ չունեին, քանի որ պատերազմը շահեցին այն քաղաքացիները, որոնք Եվրոպայից վերադառնալուց հետո կայսերական կառավարությանը պիտանի չէին, քանի որ նրանց հարկավոր էին հնազանդ հպատակներ[10]։

Լյուդմիլա Միխայլովնայի համար իրականությունից խուսափելու միակ եղանակը անձնական կյանքն էր[10]։ Յուրիից ամուսնալուծվելուց հետո (1945) 19-ամյա Լյուդմիլային առաջարկություն արեց իրենց ընտանիքի վաղեմի ծանոթ զինվորական Վալենտին Ալեքսեևը[7]։ Լյուդմիլան իրեն համոզեց, որ սիրահարված է, համաձայնեց ամուսնանալ և շուտով պարզեց, որ ինքը հղի է։ Ընտանեկան կյանքը և երեխայի խնամքը հնարավորություն տվեցին մոռանալ ստալինյան հասարակությունում տեղ գտած անարդարությունների մասին[8][10]։

Այնուամենայնիվ, պաշտոնական գաղափարախոսության հայտարարությունների և իրական կյանքի հռչակագրերի միջև հակադրությունը Լյուդմիլային հանգիստ չէին տալիս։ Նա բազմիցս փորձել է քննարկել իր կասկածները հորեղբոր՝ Բորիայի հետ։ Նա բոլոր հարցերին ուներ մեկ պատասխան. «Սոցիալիզմի սկզբունքները ձեր նման գիտնական հիմարների համար են։ Սկզբունքներ չկան։ Սոցիալիզմ չկա։ Ուղղակի կա կնքահայրերի հրոսակախումբ»։ Լյուդմիլա Ալեքսեևան չկարողացավ ընդունել այդպիսի արմատական բացատրությունը և կարծում էր, որ հորեղբայր Բորյան «հիանալի անձնավորություն է, բայց պրիմիտիվ է մտածում»[10]։

1950 թվականին Լյուդմիլա Ալեքսեևան ավարտել է Մոսկվայի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը, իսկ 1956 թվականին՝ մագիստրոսական ուսումնարան Մոսկվայի տնտեսագիտության և վիճակագրության ինստիտուտի ասպիրանտուրան[7][11]` «ԽՄԿԿ պատմություն» մասնագիտությամբ։ 1953 թվականին՝ Ստալինի մահից և Բերիայի ձերբակալությունից հետո, Ալեքսեևայի մոտ սկսվեց աշխարհայացքային ճգնաժամ, որի պատճառով նա հրաժարվեց ԽՍՀՄ պատմությունից պաշտպանել ատենախոսություն պատմական գիտությունների թեկնածուի աստիճանի համար[7]։

Աշխատանք ԽՍՀՄ-ում

խմբագրել

Լյուդմիլա Ալեքսեևան պատմություն է դասավանդել Մոսկվայի արհեստագործական ուսումնարանում, ինչպես նաև աշխատել է ՀամԼԿԵՄ մարզային հանձնաժողովում՝ որպես արտահաստիքային դասախոս[7]։

1952 թվականին ընդունվել է ԽՄԿԿ շարքերը[7]։ 1959-1968 թվականներին աշխատել է որպես «Գիտություն» հրատարակչության հնագիտության և ազգագրության խմբագրական խորհրդի գիտական խմբագիր[7]։ 1970-1977 թվականներին եղել է ԽՍՀՄ ԳԱ գիտական տեղեկատվության և հասարակական գիտությունների ինստիտուտի գիտաշխատող[7]։

Մասնակցությունը այլախոհական շարժման

խմբագրել

1960-ականներին նրա բնակարանը դարձավ այլախոհների, մոսկովյան մտավորականության և արևմտյան թղթակիցների հետ նախատեսված հանդիպումների ու հարցազրույցների անցկացման վայր, ինչպես նաև օգտագործվում էր հրատարակչական նյութեր պատրաստելու և պահելու համար[7]։ Նա իրավաբանական և կազմակերպական օգնություն էր ցուցաբերում ԽՍՀՄ քաղբանտարկյալներին, այցելում ճամբարներ և աքսորավայրեր։ 1968-1972 թվականներին, որպես մեքենագրուհի, մասնակցել է «Ընթացիկ իրադարձությունների քրոնիկոն» թերթի հրատարակմանը և բաժանել այն[7][12]։ Ավելի ուշ նա այսպես է գնահատել սամիզդատ գրականության առանձնահատկությունները.

  Նրա որակի գաղտնիքը թաքնված էր սամիզդատի թույլ տեխնիկական բազայում։ Ո՞վ է արտատպելու, ռիսկի դիմելու հանուն որևէ անհեթեթության։ Սա տպագրական ձև է, որով դուք կարող եք տպել Աստված գիտի ինչ, հատկապես եթե ծանոթներ կամ փող ունեք։ Եվ այս կերպ Դուք կարող եք տպել միայն այն, ինչ մարդուն հետաքրքրում է, որի համար նա պատրաստ է ժամանակ ծախսել և ռիսկի դիմել։ Հետևաբար, սամիզդատը իսկապես այդ ժամանակաշրջանի և անցյալ ժամանակների թե՛ գեղարվեստական, և՛ թե քաղաքական ու հասարակական մտքի բուն էությունն է։
- - Լյուդմիլա Ալեքսեևա։ «ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում մարդու իրավունքների շարժման պատմությունն ու աշխարհայացքը»։ Պոլիտ.ռու
  

1968 թվականի ապրիլին նրան վտարեցին ԽՄԿԿ շարքերից և ազատեցին աշխատանքից։ Որպես պաշտոնական պատճառ նշվեց, որ նա 1966-1968 թվականներին մասնակցել է բանաստեղծ Յու. Գ. Գալանսկովի, գրողներ Յու. Մ. Դանիելի և Ա. Դ. Սինյավսկու, ինչպես նաև լրագրող Ա. Ի. Գինզբուրգի դատավարությունների դեմ իրավապաշտպանների ելույթներին[7]։

1974 թվականին նա ՊԱԿ-ից նախազգուշացում ստացավ՝ հիմք ընդունելով ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության հրամանագիրը՝ «հակախորհրդային ստեղծագործությունների համակարգված արտադրություն և տարածման», «հակախորհրդային գործունեությունը» շարունակելու անթույլատրելիության և հնարավոր ձերբակալման մասին[7]։ 1976 թվականին, այլախոհ Յուրի Օրլովի առաջարկով, նա դարձավ ԽՍՀՄ-ում Մոսկվայի Հելսինկյան խմբի (ՄՀԽ) հիմնադիրներից մեկը[7]։

Արտագաղթի տարիներ

խմբագրել
 
Յուլյա Վիշնևսկայա, Լյուդմիլա Ալեքսեևա, Դինա Կամիսկայա, Կրոնիդ Լյուբարսկի: Մյունխեն, 1978

1977 թվականի փետրվարին ձերբակալության սպառնալիքի պատճառով, Լյուդմիլա Ալեքսեևան ստիպված է եղել արտագաղթել ԽՍՀՄ-ից և հաստատվել ԱՄՆ-ում՝ իր երրորդ ամուսնու՝ Նիկոլայ Ուիլյամսի և իր կրտսեր որդու՝ Միխայիլի հետ, որը Մոսկվայի պետական համալսարանի տնտեսագիտության ֆակուլտետի շրջանավարտ էր[7][13]։ Արտագաղթի տարիներին նա ՄՀԽ-ի արտասահմանյան ներկայացուցիչն էր։ Նա աշխատել է «Ամերիկայի Ձայն և «Ազատություն» ռադիոկայաններում, որտեղ նա վարել է մարդու իրավունքների վերաբերյալ հաղորդումներ[7]։ Բացի այդ, արտագաղթի ժամանակ նա հրապարակվել է ռուսալեզու պարբերականներում, ինչպես անգլիական և ամերիկյան մամուլում[7]։ Նա աշխատել է որպես իրավապաշտպան մի շարք կազմակերպություններում և արհմիություններում որպես խորհրդատու[7]։ 1977-1984 թվականներին նա նախապատրաստել է խմբի փաստաթղթերի հրապարակումը։ 1977-1980 թվականներին աշխատել է «Այլախոհությունը ԽՍՀՄ-ում։ Նորագույն ժամանակաշրջան» մենագրության վրա, որը համարվում է այս թեմայով առաջին հիմնարար պատմական հետազոտությունը[7][14]։ Նախապես, այս աշխատությունը պլանավորվել է որպես ԽՍՀՄ-ում այլախոհական շարժման վերաբերյալ 200 էջանոց տեղեկանք ԱՄՆ Կոնգրեսի համար, որը Լյուդմիլա Ալեքսեևային առաջարկել էր գրել ԱՄՆ նախագահ Քարթերի վարչակազմը։ Սակայն ձեռագրի վրա կատարված աշխատանքները, որոնք նախատեսվում էր ավարտել մեկ տարվա ընթացքում, ձգձգվեցին երեք տարի, դառնալով իսկական ուսումնասիրություն[7][15][16]։

1980-ականների երկրորդ կեսին, ԱՄՆ -ի պատվիրակության կազմում, նա մասնակցեց ԵԱՀԿ համաժողովներին (Ռեյկյավիկ, Փարիզ)։ ԱՄՆ-ում հրատարակել է իր The Thaw Generation (Հալոցքի Սերունդ) հուշագրությունները։ 1989 թվականի ամռանից մինչև Ռուսաստան վերադառնալը նա համարվել է վերականգնված ՄՀԽ-ի հեռակա անդամ։ Նա ստացել է ԱՄՆ քաղաքացիություն 1982 թվականին, ԽՍՀՄ-ից դուրս գալուց 5 տարի անց[17]։

Իրավապաշտպանական գործունեություն Ռուսաստանում

խմբագրել
 
Քաղաքացիական հասարակության և մարդու իրավունքների զարգացման խորհրդի նիստից առաջ (2011 թվականի փետրվարի 1): Մոսկվայի Հելսինկյան խմբի նախագահ Լյուդմիլա Ալեքսեևա, նախագահի խորհրդական, խորհրդի նախագահ Միխայիլ Ֆեդոտով (կենտրոնում), իրավագիտության դոկտոր, Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ Սերգեյ Ալեքսեև

1993 թվականին նա ամուսնու հետ վերադարձավ Ռուսաստան[7]։ Որդին՝ Միխայիլը (Մայքլ), մնաց Միացյալ Նահանգներում, որտեղ 1992 թվականից Բլումինգթոնի Ինդիանայի համալսարանի տնտեսագիտության պրոֆեսոր էր և ակտիվ համագործակցում էր ռուս տնտեսագետների հետ[18][19]։

1996 թվականի մայիսին Ալեքսեևան ընտրվեց Մոսկվայի Հելսինկյան խմբի նախագահ[7]։ 1998-2004 թվականներին նա Հելսինկյան միջազգային ֆեդերացիայի նախագահն էր[7]։ 2002 թվականից հանդիսանում է Ռուսաստանի Նախագահին առընթեր մարդու իրավունքների հանձնաժողովի անդամ։ 2004 թվականի նոյեմբերին Հանձնաժողովի խորհրդի վերածվելուց հետո դառնում է Ռուսաստանի նախագահին առընթեր քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների և մարդու իրավունքների զարգացման նորացված խորհրդի անդամ[7]։ Բացի այդ, նա Ռուսաստանի Դաշնության ՆԳՆ հասարակական խորհրդի անդամ էր և Ռուսաստանի Դաշնության հակամենաշնորհային ծառայության հասարակական խորհրդատվական խորհրդի անդամ[7]։

2003 թվականի ապրիլի 2-ին Ալեքսեևան և «Հուշամատյան» ընկերության խորհրդի նախագահ Արսենի Ռոգինսկին նամակներ ուղարկեցին Միացյալ Նահանգների և Մեծ Բրիտանիայի դեսպաններին՝ պահանջելով դադարեցնել ռազմական գործողությունները Իրաքում և հակամարտությունը լուծել խաղաղ ճանապարհով[20][21]։ Իրենց հաղորդագրության մեջ իրավապաշտպանները բողոքել էին Իրաք ներխուժման դեմ, հակաիրաքական կոալիցիայի առաջնորդներին մատնանշելով, որ նրանք «ոչնչացնում են ժամանակակից համաշխարհային կարգի հիմքերը»։

  Մենք կտրականապես դեմ ենք պատերազմի սկսվելուն։ Անկախ նրանից, թե որքան լուրջ են այն պատճառները, որոնք Միացյալ Նահանգներին և Մեծ Բրիտանիային ստիպել են ներխուժել Իրաք, այս պատերազմը ոչնչացնում է ժամանակակից համաշխարհային կարգի հիմքերը, շատ անկատար և նույնիսկ վտանգավոր է բայց դեռ հույս կա, որ մարդկությունը շարժվում է դեպի նոր հասարակարգ, որը հիմնված է իրավունքի և օրենքի կանոնների վրա։ Այժմ աշխարհը հերթական անգամ ռիսկի է ենթարկում, մարդասիրական և ժողովրդավարական արժեքները՝ ստեղծելով կարգ ու կանոն, որը հիմնված է ուժի և կամայականության վրա
- Ալեքսեևա Լ. Մ., Ռոգինսկի Ա. Բ. ԱՄՆ և Մեծ Բրիտանիայի դեսպաններին ուղղված նամակից, 2 ապրիլի, 2003 թ.
  

:

Մոսկվայի Հելսինկյան խումբը և «Հուշամատյան» միջազգային պատմամշակութային ընկերությունը դիմել են ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ արտերկրի հասարակական և իրավապաշտպան կազմակերպություններին խնդրելով աջակցել Իրաքում պատերազմը դադարեցնելու իրենց կոչերին։

2004 թվականի դեկտեմբերին Ալեքսեևան դարձավ Համառուսական քաղաքացիական կոնգրեսի կազմակերպիչներից, այնուհետև համանախագահներից մեկը (Գարի Կասպարովի և Գեորգի Սատարովի հետ միասին)։ ՀՔԿ-ն ստեղծվել է որպես մարդու իրավունքների պաշտպանության միավորում՝ «Հանուն ժողովրդավարության, ընդդեմ բռնապետության» ընդհանուր կարգախոսով։ Միևնույն ժամանակ, սահմանվել է, որ կոնգրեսը չի մասնակցում ընտրություններին և կուսակցությունների ստեղծմանը, և այն չպետք է ղեկավարվի գործող քաղաքական գործիչների կողմից։ ՀՔԿ-ի որոշ անդամներ կարծում էին, որ Կասպարովի գործունեությունը, որպես «Ուրիշ Ռուսաստան» կոալիցիայի առաջնորդներից մեկը, որը մտադրվել է 2008 թվականին առաջադրվել Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի պաշտոնում, համարվում է կոնգրեսի ցանկացած քաղաքական ուժերից տարանջատման սկզբունքի խախտում և առաջարկում է հրաժարվել Կասպարովի ծառայություններից, ինչին ՀՔԿ-ն չգնաց։ 2007 թվականի աշնանը Ալեքսեևան և Սատարովը կոչ արեցին Կասպարովին դադարեցնել իր գործունեությունը որպես համանախագահ, և 2008 թվականի հունվարի 14-ին նրան կրկին խնդրեցին պաշտոնաթող լինել։ Քանի որ Կասպարովը երկու անգամ չէր պատասխանում ՀՔԿ-ի ղեկավար կազմը լքելու խնդրանքներին, արդյունքում, 2008 թվականի հունվարի 17-ին, Ալեքսեևան և Սատարովն իրենք լքեցին ՀՔԿ-ն[22][23]։

Ավելի ուշ, Սատարովի հետ միասին, Ալեքսեևան դարձավ Համառուսական քաղաքացիական ցանցի (ՀՔՑ) կազմակերպիչը, որը ստեղծվեց ՀՔԿ-ի «մարդու իրավունքների պաշտպանության մասին» հիման վրա։ 2010 թվականի հունիսի 2-ին Ալեքսեևան համաձայնագիր ստորագրեց «Պորտալ - Credo.ru» ինտերնետային հրատարակչության գլխավոր խմբագիր Ալեքսանդր Սոլդատովի հետ «ուժերը միավորելու և համատեղ տեղեկատվական-իրավապաշտպանական գործունեություն սկսելու մասին»[24]։

Նա աջակցեց Ալեքսեյ Կուդրինի Քաղաքացիական նախաձեռնությունների կոմիտեի 2013 թվականի նոյեմբերի 23-ին Մոսկվայում քաղաքացիական ֆորում անցկացնելու նախաձեռնությանը և ընդգրկվեց դրա կազմկոմիտեում։ Ալեքսեևան խոստովանել է, որ Մոսկվայի Հելսինկյան խումբը «գրեթե ամբողջությամբ գործում էր ամերիկյան հիմնադրամների դրամաշնորհների վրա»[25]։

Ռազմավարություն - 31

խմբագրել
 
Լյուդմիլա Ալեքսեևան Տրիումֆալնայա հրապարակում «Ռազմավարություն - 31-ի» շրջանակներում իրականացվող բողոքի ժամանակ, հունվարի 31, 2010

2009 թվականի օոստոսի 31-ից Լյուդմիլա Ալեքսեևան ակտիվ մասնակցություն էր ունենում Ռազմավարություն-31 հանրահավաքներին, որտեղ քաղաքացիները պարբերաբար ելույթներ էին ունենում Մոսկվայի Տրիումֆալնայա հրապարակում` ի պաշտպանություն Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի (հավաքների ազատության մասին)։ 2009 թվականի հոկտեմբերի 31-ից նա հանդիսանում է այդ հանրահավաքների կանոնավոր կազմակերպիչներից մեկը։ 2009 թվականի դեկտեմբերի 31-ին, Տրիումֆալնայա հրապարակում հանրահավաք անցկացնելու փորձ կատարելու ժամանակ, Լյուդմիլա Ալեքսեևան ձերբակալվեց ոստիկանության կողմից և տասնյակ այլ ձերբակալվածների հետ նրան տեղափոխեցին ոստիկանության բաժանմունք, ինչը մեծ ռեզոնանս առաջացրեց Ռուսաստանում և արտասահմանում։

Եվրախորհրդարանի նախագահ Եժի Բուզեկը և ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության խորհուրդն իրենց վրդովմունքն էին արտահայտել հայտնի իրավապաշտպանի կալանքի կապակցությամբ[26], «The New York Times» թերթը իր առաջին էջում հրապարակել էր այդ բողոքի ցույցի մասին հոդված՝ «Ռուսաստանի այլախոհների ոգևորությունը դիմանա ցանկացած փորձության» վերնագրով[27]։ «Արդար գործ» կուսակցության համանախագահ Լեոնիդ Գոզմանը խաղաղ ցույցի ցրումը և Լյուդմիլա Ալեքսեևայի ձերբակալությունը անվանեց Մոսկվայի իշխանությունների «հիմարություն» և «ամոթ»[28]։

2010 թվականի վերջին նա չհամաձայնվեց Էդուարդ Լիմոնովի առաջարկած միջոցառումների անցկացման մարտավարության հետ և հեռացավ «Ռազմավարություն-31»-ից։

Լյուդմիլա Ալեքսեևան մասնակցել է 2014 թվականի ապրիլի 24-25-ը Կիևում անցկացված «Ուկրաինա-Ռուսաստան. Երկխոսություն» կոնգրեսին[29]։

Վերջին տարիներ

խմբագրել

2012 թվականին Լ. Ալեքսեևան գրավեց 10-րդ տեղը 2011 թվականի «Ռուսաստանի 100 ամենաազդեցիկ կանանց» վարկանիշում (Էխո Մոսկվի, ՌԻԱ Նովոստիի, Օգոնյոկ և Ինտերֆաքս)[30]։ «Օգոնյոկ» ամսագրի, «Էխո Մոսկվի» ռադիոկայանի և «Ինտերֆաքս» գործակալության կողմից կազմակերպված «Ռուսաստանի 100 ամենաազդեցիկ կանանց» վարկանիշում, որի արդյունքները հրապարակվել են 2014 թվականի մարտին, նա զբաղեցրել է 18-րդ տեղը[31]։

2017 թվականի հուլիսի 20-ին` Լ. Մ. Ալեքսեևայի իննսուներորդ տարեդարձի օրը, Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն անձամբ եկել էր նրա տուն և շնորհավորել նրան ծաղկեփնջով, նրա հայրենի քաղաքի (Եվպատորիա) պատկերով փորագրությամբ, ինչպես նաև բերել էր Սանկտ Պետերբուրգի ճենապակու գործարանում ձեռքի աշխատանքով պատրաստված դեկորատիվ ափսե` Մոսկվայի Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի պատկերով, որտեղ նա սովորել էր[32][33][34][35]։ Հանդիպման ընթացքում Ալեքսեևան դիմել էր նախագահին ցմահ ազատազրկման դատապարտված նախկին պատգամավոր Իգոր Իզմեստիևի ներման հարցով[32][36]։

Լյուդմիլա Ալեքսեևան մահացել է 2018 թվականի դեկտեմբերի 8-ին, Մոսկվայում, կյանքի 92-րդ տարում։ Հոգեհանգիստը տեղի է ունեցել 2018 թվականի դեկտեմբերի 11-ին՝ Լրագրողների տանը, հարյուրավոր մարդիկ էին եկել, այդ թվում՝ Վ. Պուտինը, վերջին հրաժեշտը տալու Լյուդմիլա Ալեքսեևային[37]։ Ալեքսեևայի մարմինը դիակիզվել է Մոսկվայում, իսկ մոխրով աճյունասափորը թաղվել է 2019 թվականի ապրիլի 6-ին, Վաշինգտոնի Ռոք Քրեյք գերեզմանատանը, ընտանեկան գերեզմանում[38][39]։

Անձնական կյանք

խմբագրել

Լյուդմիլա Ալեքսեևան ամուսնացել է երեք անգամ[8] և ուներ երկու որդի։ Նրա մայրը, երրորդ ամուսինը և ավագ որդին թաղված են Վաշինգտոնում գտնվող Սենտ-Ջոն եկեղեցու գերեզմանատանը[40]։

  • Առաջին ամուսինը` Յուրին, ըստ իր հիշողությունների «Առաջին անգամ ես շատ խիստ սիրահարվեցի, ինչպես որ պետք է լիներ, 18 տարեկան հասակում։ Ես ամուսնացա 19-ամյա մի տղայի հետ։ Ես կատվի պես սիրահարված էի և նրա հետ ապրեցի մեկ տարուց վեց օր պակաս։ Եվ ես նրանից բաժանվեցի, քանի որ հասկացա, որ ես նրան ավելի շատ եմ սիրում, քան նա ինձ»[8]։
  • Երկրորդ ամուսինը` Վալենտին Ալեքսեև, զինվորական, նրա հետ ծանոթացել եմ, երբ սովորում էի իններորդ դասարանում[8]։
  • Որդիները` Սերգեյ, Միխայիլ (Մայքլ)։
  • Երրորդ ամուսինը` Նիկոլայ Ուիլյամս, մաթեմատիկոս, «Կոմունիստները բռնել են պատանյակին» երգի հեղինակ։

Հայացքներ

խմբագրել

2007 թվականի հուլիսի 20-ին, իր 80-ամյակի օրը, Լյուդմիլա Ալեքսեևան հույս հայտնեց, որ Ռուսաստանը կդառնա ժողովրդավարական երկիր մինչև 2017 թվականի սկիզբը[41]։

  10-15 տարվա ընթացքում Ռուսաստանը կդառնա ժողովրդավարական երկիր և օրենքի գերակայության պետություն։ Ով էլ նստած լինի Կրեմլում, մարդիկ թույլ չեն տա, որ իրենց հետ անասունների պես վերաբերվեն։ Զարգացած ժողովրդավարություն ունեցող երկրների կառավարություններում նույնպես հրեշտակներ չեն նստած, պարզապես նրանք չեն համարձակվում այդպես վարվել, իրենց թույլ չեն տալիս դա անել։ Ես հավատում եմ, որ մենք նույնպես կկարողանանք զսպել մեր բյուրոկրատիան։ Չգիտեմ, թե ես կապրեմ՝ դա տեսնելու համար, բայց կցանկանամ, որ դուք հիշեք Լյուդա տատիկի կանխատեսումը։ 2017 թվականին մենք արդեն ժողովրդավարական և իրավական պետություն ենք լինելու։  

2008-2009 թվականներին, մոսկովյան մետրոյի «Կուրսկայա. կայարանի հիմնանորոգման ընթացքում, վերականգնվեց ներքին կլոր տաղավարը 1944 թվականի ԽՍՀՄ օրհներգի երկրորդ քառյակից մեջբերումով («Ամպրոպների միջից փայլեց մեր արևը, ազատության արևը, / և Լենինը լուսավորեց մեր մեծ ուղին։ / Ստալինը մեզ սովորեցրել է հավատարմություն ժողովրդին, / մեզ ոգեշնչել է աշխատել և սխրանքներ գործել»։ 2009 թվականի հոկտեմբերին Լյուդմիլա Ալեքսեևան հայտարարեց[42]։

  Ես վրդովված եմ։ Սա բռնություն է բոլոր նրանց նկատմամբ, ովքեր ատում են Ստալինին և ստալինիզմը։ Ինչու՞ չեն վերականգնվում Հիտլերի հուշարձանները Գերմանիայում, դա պայքար է պատմական արդարության համար։ Այս մարդակերը սպանեց միլիոնավոր մեր համաքաղաքացիներին։ Եվ այդ իմաստով Լենինն էլ հրեշտակ չէ։ Ինչպե՞ս ես կարող եմ դեմ լինել դրան։ Անկախ նրանից, թե ինչպես են անցնում իմ ուղիները, ես այլևս մետրոյի «Կուրսկայա» կայարան չեմ գնա, ես այն կբոյկոտեմ։  

2012 թվականի հունիսի 22-ին հայտարարվեց ՌԴ Նախագահին կից Քաղաքացիական հասարակության և մարդու իրավունքների պաշտպանության խորհրդից դուրս գալու մասին։ Խորհրդի նախագահ Միխայիլ Ֆեդոտովին ուղղված դիմումը ներկայացվել էր Ալեքսեևայի կողմից դրա ձևավորման կարգին չհամաձայնելու պատճառով։ Խորհրդի անդամներին առցանց քվեարկության միջոցով ընտրելու կարգը, ըստ Ալեքսեևայի, ուղղված է խորհրդին որպես գործող իրավապաշտպան կազմակերպություն ոչնչացնելուն։ Շուտով Ալեքսեևային հետևեցին և Խորհրդից նմանատիպ դրդապատճառներով հեռացան իրավապաշտպանական շարժման վետերաններ Վալենտին Գեֆտերը և Բորիս Պուստինցևը, ինչպես նաև ՌԱԳՄ-ի փոխնախագահ Իգոր Յուրգենսը, ով ինտերնետ քվեարկությունը անվանել է «քվազի ժողովրդավարական ընթացակարգ»։

2014 թվականի սեպտեմբերին նա ստորագրեց հայտարարություն,որով պահանջում էր «դադարեցնել ագրեսիվ արկածախնդրությունը, դուրս բերել Ռուսաստանի ուժերը Ուկրաինայից և դադարեցնել Ուկրաինայի հարավ-արևելքում անջատողականներին քարոզչական, նյութական և ռազմական աջակցություն ցուցաբերելը»[43]։

Միջադեպեր

խմբագրել

2004 թվականի օգոստոսին Ալեքսեևան և Երիտասարդական իրավապաշտպան շարժման առաջնորդ Անդրեյ Յուրովը սպառնալից նամակներ ստացան Սլավոնական միության առաջնորդ Դմիտրի Դյոմուշկինից։ Թերթի վրա պատկերված էր դիպուկահար, որի տակ էլ մակագրություն` «Գիրենկո, Յուրով, Ալեքսեևա»։ Նիկոլայ Գիրենկոն գիտնական էր Սանկտ Պետերբուրգից, որը սպանվեց 2004 թվականի հունիսին` իր բնակարանում[44]։

2008 թվականի հունիսին, բանտարկյալների պաշտպանությանն ուղղված մամուլի ասուլիսի ընթացքում, մի խումբ երիտասարդներ ձվեր նետեցին Լև Պոնոմարյովի և Լյուդմիլա Ալեքսեևայի վրա, նրանք հավանաբար, ՌԼԴԿ-ից էին[45]։ 2010 թվականի մարտի 31-ին ոմն Կոնստանտին Պերվերցև հարվածեց Ալեքսեևային, երբ նա ծաղիկներ էր դնում մետրոյի «Պարկ Կուլտուրի» կայարանում՝ ի հիշատակ ահաբեկչական գործողության արդյունքում զոհվածների։ Միջաեպը դատապարտվել է «Համերաշխություն» շարժման նախագահության անդամ Բորիս Նեմցովի և Ռուսաստանում մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինի կողմից[46]։ «Խուլիգանական դրդումներով ծեծի ենթարկելու համար», Պերվերցևը դատապարտվեց մեկ տարվա պայմանական ազատազրկման։

2010 թվականի ամռանը Համառուսական երիտասարդական կրթական«Սելիգեր» ամենամյա ֆորումի ընթացքում Ալեքսեևան դարձավ «Այստեղ ձեր համար ուրախ չեն» մոնտաժի կերպարներից մեկը։ Պլաստիկե գլխով նրա լուսանկարը` նացիստական խորհրդանիշերով և գլխարկով, տնկվել էր ցցի վրա[47]։

Պարգևներ և մրցանակներ

խմբագրել

Պարգևներ

խմբագրել
  • Պատվո լեգիոնի սպա (Ֆրանսիա, 2007)[7]։
  • «Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության առջև վաստակի համար» հրամանատարական շքանշան (Գերմանիա, 2009 թվական)[7][48]։
  • Լիտվական Մեծ Իշխան Գեդիմինասի շքանշանի ասպետ (Լիտվա, 5 փետրվարի 2008 թվական)[7][49]։
  • Մարիի երկրի 3-րդ դասի Խաչի շքանշան (Էստոնիա, 2012 թվական)[7][50]։
  • Լեհաստանի հանրապետության առջև վաստակի համար շքանշանի ասպետ (Լեհաստան, 11 դեկտեմբերի 2018 թվական, հետմահու)[51]։
  • Հելսինկիի համալսարանի պատվավոր պրոֆեսոր (2016)[7]։
  • ՌԴ Նախագահի երախտագիտություն (30 ապրիլի 2008 թվական) - քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների զարգացման և մարդու և քաղաքացիական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության գործում մեծ ավանդի համար[52]։

Մրցանակներ

խմբագրել
  • Անդրեյ Սախարովի անվան «Մտքի ազատության համար» մրցանակ (2009)[7][53]։
  • Ոլոֆ Պալմեի մրցանակ (2004)[7][54]։
  • Ռուսաստանի հրեական համայնքների ֆեդերացիայի (ՌՀՀՖ) «Տարվա մարդ - 5765» մրցանակ «Իրավապաշտպանական գործունեություն» անվանակարգում (2005)[55]։
  • Նատալիա Էստեմիրովայի անվան մրցանակ «Պատվի և խղճի մարդ» (2012)[56]։
  • Վացլավ Հավելի մրցանակ (2015)[7][57]։
  • ՌԴ Պետական մրցանակ (10 դեկտեմբերի 2017 թվական) - իրավապաշտպանական գործունեության ոլորտում ակնառու ձեռքբերումների համար[58]։
  • 2012 և 2013 թվականներին ներկայացվել է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի[59][60]։

Արձագանքներ

խմբագրել

Դրական

խմբագրել

Portal-Credo.ru ինտերնետային հրատարակչության խմբագրությունը նշում է, որ հրատարակության և նրա գլխավոր խմբագիր Ալեքսանդր Սոլդատովին ծայրահեղական գործունեության մեջ մեղադրելու դատավարությունների ընթացքում, «ՄՀԽ-ն և անձամբ Լյուդմիլա Ալեքսեևան զգալի ջանքեր գործադրեցին, որպեսզի մեր հրատարակությունը շարունակի իր գործունեությունը»։ Իր հերթին Սոլդատովը հիշում է, որ Ալեքսեևայի հետ անձնական շփումների ընթացքում նա պատմել է նրան «իր հավատքի մասին, այն մասին, թե ինչպես էր երիտասարդ տարիներին գնում Յակիմանկայի Սուրբ Իոհան Զորականի եկեղեցի և ինչպես հետագայում հիասթափվեց Մոսկվայի պատրիարքարանում»։ Եվ նա կարծիք է հայտնում, որ թեև Ալեքսեևան «աստվածաբան չէր, նա դարձավ ակտիվ քրիստոնեության օրինակ, որից բոլորս շատ հեռու ենք»[61]։

Լրագրող Օլեգ Կաշինը նշում է, որ նրանց համար, ովքեր 2000-ականներին բնակվում էին Ռուսաստանում, «Լյուդմիլա Ալեքսեևան ոչ այնքան սովետական այլախոհ էր կամ այլախոհական շարժման պատմաբան, այլ իշխանությունների քաղաքացիական դիմադրության հերոս, որն առկա է հիմա, այն մարդը, ով հանրահավաք էր անում այս կառավարության դեմ, նույնիսկ նախքան դրա նորաձև լինելը, այն մարդը, որը մեր բոլորի համար ճանապարհ էր հարթում դեպի Բոլոտնայա, և այն փողոցներն ու հրապարակները, որոնք եղել են դրանից հետո»[61]։

Քննադատական

խմբագրել

2012 թվականի դեկտեմբերին «Միասնական Ռուսաստան»-ից Պետդումայի պատգամավոր Իրինա Յարովայան մեղադրեց Ալեքսեևային, որը քննադատում էր ԱՄՆ-ում Մագնիտսկու օրենսդրության ընդունման պատասխանատուներին և ԱՄՆ-ի շահերը սպասարկող օրենսդրական նախաձեռնությունների ընդունումը, «ԱՄՆ-ի քաղաքացի, տիկին Ալեքսեևան, հավատարմության երդում էր տվել Միացյալ Նահանգներին, ամբողջովին հրաժարվեց Ռուսաստանից և խոստացավ, որ նույնիսկ զենքը ձեռքին կմարտնչի միայն ԱՄՆ-ի կողմից»[62]։

Յարովայայի քննադատության համար Ալեքսեևան, ի թիվս այլ բաների, հայտարարեց, որ ինքը չի պատրաստվում հրաժարվել երկքաղաքացիությունից և չի հրաժարվի Մոսկվայի Հելսինկյան խմբի ղեկավարի լիազորություններից[62]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 filmportal.de — 2005.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 https://www.lepoint.fr/monde/lioudmila-alexeeva-la-lutte-pour-les-droits-de-l-homme-de-brejnev-a-poutine-08-12-2018-2277600_24.php
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Munzinger Personen (գերմ.)
  4. ↑
    • «Умерла правозащитница Людмила Алексеева». ТАСС. 2018 թ․ դեկտեմբերի 8. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
    • «Умерла Людмила Алексеева» (ռուսերեն). Радио Свобода. 2018 թ․ դեկտեմբերի 8. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  5. ↑ В День Конституции в Москве пройдёт конгресс «Россия за демократию, против диктатуры». // NEWSru.com, 10 декабря 2004 (Ստուգված է 9 Մարտի 2011)
  6. ↑ Объединённая оппозиция призвала россиян выступить в защиту демократии Արխիվացված 2014-07-14 Wayback Machine. // Lenta.ru, 16 ноября 2004 (Ստուգված է 9 Մարտի 2011)
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 7,24 7,25 7,26 7,27 7,28 7,29 7,30 7,31 7,32 7,33 Биография Людмилы Алексеевой // РИА Новости, 20.07.2017
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 «Жизнь - это лучше, чем пустота». Памяти Людмилы Алексеевой
  9. ↑ Людмила Алексеева: Принципы демократии едины для всех(չաշխատող հղում) // Novosti ERR, 11.03.2010
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 Алексеева Л. М. Поколение оттепели. — М.: Захаров, 2006. — ISBN 5-8159-0603-4.
  11. ↑ Биография Людмилы Алексеевой Արխիվացված 2017-07-23 Wayback Machine. // Сайт Московской Хельсинкской группы
  12. ↑ «Откуда взялось диссидентство? : История советского инакомыслия в воспоминаниях одной из героинь диссидентского движения — Людмилы Алексеевой». [Запись интервью Ю. Рыженко]. Colta.ru. 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 19-ին.
  13. ↑ Как преследовали правозащитницу Людмилу Алексееву // Коммерсантъ № 11 (3342). — 24.1.2006
  14. ↑ Этапы истории инакомыслия. / История диссидентов в СССР Արխիվացված 2011-01-08 Wayback Machine. НИПЦ «Мемориал».
  15. ↑ Алексеева Л. М. Как писалась «История инакомыслия в СССР» // Панорама : газета. — № 10 (22). — Сент. 1990
  16. ↑ Алексеева Л. М. История инакомыслия в СССР: Новейший период. — Вильнюс; М.: Весть, 1992. — 352 с. — Արխիվացված 2019-12-23 Wayback Machine ISBN 5-89942-250-3.
  17. ↑ Алексеева отвергла намёки госТВ на её связь со шпионами // Русская служба Би-би-си, 23.01.2012
  18. ↑ «Воспоминания о Самиздате председателя Московской хельсинкской группы Людмилы Алексеевой». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  19. ↑ «Майкл Алексеев». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-12-09-ին. Վերցված է 2019-12-11-ին.
  20. ↑ Письмо «Мемориала» и Московской Хельсинкской группы к послу США Արխիվացված 2020-06-24 Wayback Machine, 2 апреля 2003
  21. ↑ Письмо «Мемориала» и Московской Хельсинкской группы к послу Великобритании Արխիվացված 2009-07-30 Wayback Machine, 2 апреля 2003
  22. ↑ Гарри Каспаров переиграл демократов // Независимая газета. 15 октября 2007 (Ստուգված է 4 Նոյեմբերի 2010)
  23. ↑ Гарри Каспаров переиграл демократов // Журнал [Коммерсантъ-Власть». № 2 (756) от 21.01.2008.
  24. ↑ Заявление Московской Хельсинкской группы и редакции «Портала-Credo.Ru» // Официальный сайт МХГ, 2.06.2010
    Совместное Заявление Московской Хельсинкской группы и редакции «Портала-Credo.Ru» // Credo.Ru, 3.06.2010
  25. ↑ Правозащитники спросили у Обамы Արխիվացված 2012-07-27 Wayback Machine // Интерфакс. 25.07.2012
  26. ↑ Европейский парламент и Совет национальной безопасности США возмущены задержанием Людмилы Алексеевой Արխիվացված 2018-12-09 Wayback Machine. // «Radio France Internationale», Франция, 1 января 2010
  27. ↑ Russian Dissident’s Passion Endures Despite Tests.(անգլ.) // The New York Times, 11 января 2010
    «Российская диссидентка сохраняет былую энергию несмотря ни на что». // (перевод статьи The New York Times)
  28. ↑ Леонид Гозман о разгоне акции несогласных 31 декабря Արխիվացված 2011-06-15 Wayback Machine. // СПС, 31 декабря 2009
  29. ↑ В Киеве открылся Конгресс «Россия - Украина: диалог». Фоторепортаж
  30. ↑ Сто самых влиятельных женщин России // РИА Новости. 23.01.2012.
  31. ↑ Самые обаятельные и влиятельные // «Огонёк» № 8 от 03.03.2014. С. 10
  32. ↑ 32,0 32,1 Встреча с Людмилой Алексеевой // Kremlin.ru, 20.07.2017
  33. ↑ Прунцева Д. Путин поздравил правозащитницу Алексееву гравюрой с изображением Крыма // РБК, 20.07.2017
  34. ↑ Правозащитница Алексеева рассказала, чем угощала Путина на своем юбилее// РИА Новости, 20.07.2017
  35. ↑ Туханина О. Тоталитарный морализм русской интеллигенции: к реакции на юбилей Алексеевой // РИА Новости, 24.07.2017
  36. ↑ Алексеева объяснила просьбу президенту помиловать экс-сенатора Изместьева // РБК, 20.07.2017
  37. ↑ Либералы попытались сорвать прощание с Людмилой Алексеевой // Взгляд, 11 декабря 2018
  38. ↑ Прах Людмилы Алексеевой будет захоронен в США. Такое решение приняла семья // Московский комсомолец, 11.12.2018
  39. ↑ Gazeta.ru, 6 апреля 2019. Прах правозащитницы Алексеевой захоронили в Вашингтоне
  40. ↑ Стало известно, где похоронят Людмилу Алексееву // Gazeta.ru, 11.12.2018.
  41. ↑ Людмиле Михайловне Алексеевой — 80 лет Արխիվացված 2010-04-12 Wayback Machine. // Сайт ПЦ «Мемориал», 20 июля 2007
  42. ↑ Вожди спустились в метро. // Газета «Известия», 26 октября 2009
  43. ↑ Заявление «Круглого стола 12 декабря» к Маршу Мира 21-го сентября
  44. ↑ «Правозащитникам обещают «ночь длинных ножей»». Грани.ру. 2004 թ․ օգոստոսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 19-ին.
  45. ↑ Почётных правозащитников — Льва Пономарёва и Людмилу Алексееву — закидали яйца в Москве // NEWSru.com, 10.06.2008.
  46. ↑ На правозащитницу Людмилу Алексееву совершено нападение (ВИДЕО) Արխիվացված 2019-12-11 Wayback Machine // Mobus.com. 02.04.2010.
    Видео инцидента на Youtube
  47. ↑ «Нашисты» на Селигере приравняли правозащитницу Алексееву к фашистам // NEWSru.com. 26.07.2010
  48. ↑ Людмила Алексеева получила высшую награду Германии. // Газета «КоммерсантЪ» № 207 (4262) от 06 ноября 2009
  49. ↑ [Декрет от 5 февраля 2008 года № 1K-1250 — Информация на официальном сайте Президента Литвы Արխիվացված 2009-09-16 Wayback Machine(լիտվ.)]
  50. ↑ :Отметка о награждении Людмилы Алексеевой в регистре государственных наград Эстонии // Сайт Президента Эстонской Республики
  51. ↑ Президент Польши посмертно наградил Алексееву
  52. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 30 апреля 2008 № 234-рп «О поощрении членов Совета при Президенте Российской Федерации по содействию развитию институтов гражданского общества и правам человека»
  53. ↑ Sakharov Prize 2009 awarded to Memorial(անգլ.) // Сайт Европарламента
  54. ↑ «Правозащитники из России получили премию Пальме». BBC. 2005 թ․ հունվարի 12. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  55. ↑ «Вручены премии Федерации еврейских общин России «Человек года — 5765»». МХГ. 2005 թ․ դեկտեմբերի 26. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  56. ↑ «Людмила Алексеева награждена Премией имени Натальи Эстемировой «Человек чести и совести»». МХГ. 2012 թ․ օգոստոսի 27. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  57. ↑ «Глава МХГ Алексеева получила премию имени Вацлава Гавела». Интерфакс. 2015 թ․ սեպտեմբերի 28. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  58. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 10.12.2017 г. № 588 «О присуждении Государственной премии Российской Федерации за выдающиеся достижения в области правозащитной деятельности и Государственной премии Российской Федерации за выдающиеся достижения в области благотворительной деятельности 2017 года»
  59. ↑ «Глава МХГ Алексеева: Нобелевская премия мира стала политизированной». Интерфакс. 2013 թ․ հոկտեմբերի 7. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 10-ին.
  60. ↑ Макутина, М. Людмила Алексеева снова идёт за «Нобелем» // Газета.Ru. —М., 2013. — 1 февраля.
  61. ↑ 61,0 61,1 Умерла Людмила Алексеева — глава Московской Хельсинкской группы Արխիվացված 2018-12-09 Wayback Machine // Credo.press, 08.12.2018
  62. ↑ 62,0 62,1 «Яровая: Алексеева присягала защищать США с оружием и не может руководить НКО в РФ». Взгляд.ру. 18.12.2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել

Հարցազրույցներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լյուդմիլա Ալեքսեևա» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լյուդմիլա_Ալեքսեևա&oldid=10039708» էջից