Ախալքալաքի գավառ
Ախալքալաքի գավառ, վարչաքաղաքական միավոր Ռուսական կայսրության կազմում։ Ձևավորվել է 1874 թվականին՝ Թիֆլիսի նահանգի կազմում։ Գավառի կենտրոնը Ախալքալաք քաղաքն էր։
 Ахалкалакский уезд | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Երկիր |  Ռուսական կայսրություն | ||
| Կարգավիճակ | գավառ | ||
| Մտնում է | Թիֆլիսի նահանգ | ||
| Ներառում է | 11 համայնք | ||
| Վարչկենտրոն | Ախալքալաք | ||
| Հիմնական լեզու | Հայերեն, թաթարերեն, , վրացերեն, ռուսերեն | ||
| Բնակչություն (1897) | 72709 | ||
| Ազգային կազմ | հայեր (72%), կովկասյան թաթարներ (9%), վրացիներ (9%), ռուսներ (7.5%)[1] | ||
| Տարածք | 2,696 | ||
 | |||
 | |||
| Հիմնադրված է | 1874 թ. | ||
| Պատմական շրջան(ներ) | Ջավախք (Ախալքալաք, Ասպինձա, Նինոծմինդա) | ||
Ախալքալաքի գավառը հյուսիսից սահմանակցում էր Գորիի, արևմուտքից՝ Ախալցխայի, արևելքից՝ Բորչալուի գավառներին։ Հարավ-արևելքում Երևանի նահանգն էր, իսկ հարավում և հարավ-արևմուտքում Օսմանյան կայսրության սահմանը (1878 թվականից՝ Կարսի մարզ)։
Ներառում է հիմնականում ժամանակակից Սամցխե-Ջավախեթի մարզի հարավը (Ախալքալաք, Ասպինձա, Նինոծմինդա)։
Անվանում
խմբագրել«Ախալքալաք» անվանումը հասնում է ուշ միջնադար։ Վրացերեն թարգմանվում է որպես «նոր քաղաք» (վրաց.՝ ახალი, ախալի՝ նոր, վրաց.՝ ქალაქი, քալաքի՝ քաղաք)։ Պակաս հայտնի չէր նաև հենց հայկական՝ Նոր քաղաք անվանումը[2]։ Թեև քաղաքի տարածքում առաջին բնակավայրերի հիմնումը թվագրվում է 11-րդ դարի, բայց ինքնին անունը ավելի ուշ է թվագրվում։ Վրաց թագավորության անկումից հետո՝ 15-րդ դարում, այդ բնակավայրն ավերվել է և վերականգնվել որպես նոր քաղաք արդեն 16-րդ դարի վերջից։
Պատմություն
խմբագրելԱխալքալաքն ու Ախալցխան Ռուսական կայսրությանը միացել էր 1828-29 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի արդյունքում։ Նախկինում դրանք ամբողջությամբ եղել են օսմանահպատակ Իմերեթի թագավորության կազմում։ 1840 թվականին Վրացա-Իմերեթական նահանգի կազմում առանձնանում է Ախալցխայի գավառը՝ ներառելով Ջավախքը։ Վրացա-Իմերեթական նահանգը 1846 թվականին կիսվել էր Թիֆլիսի (1846-1918) և Քութայիսի (1846-1918) նահանգների։ Ախալցխայի գավառը բաժանվել էր Աբասթումանի և Խերթվիսի շրջանների՝ Քութայիսի նահանգի կազմում[3]։ Ախալցխայի գավառը կրկին վերակազմվել միայն 1867 թվականին՝ Քութայիսի նահանգից դուրս գալով[4]։ 1873 թվականին առանձնանում է Ախալքալաքի գավառը։
1918-1920 թվականներին Ախալքալաքի գավառը մտել է Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետության մեջ, իսկ խորհրդայնացումից հետո՝ Կարսի պայմանագրով, այն պաշտոնապես տրվել է Վրացական ԽՍՀ-ին։
Բնակչություն
խմբագրել1897 թվականի մարդահամարի տվյալներով գավառի բնակչությունը 72,709 մարդ էր, որի ճնշող մեծամասնությունը հայեր էին (52539 մարդ), և գրեթե հավասար քանակությամբ, թաթարներ (6572 մարդ), վրացիներ (6448 մարդ), ռուսներ (5453 մարդ) և այլ ազգեր[5]։ Ախալքալաք քաղաքի բնակչությունը 1897 թվականին 5440 մարդ էր, որից 4136-ը հայեր էին, 703-ը՝ ռուսներ[6]։
1921 թվականին Ախալքալաքի գավառը վերջնականապես անցնում է Խորհրդային Վրաստանին, որոնց վրա հետագայում առաջանում են Ախալքալաքի, Ասպինձայի և Նինոծմինդայի շրջանները։
Վարչական բաժանում
խմբագրել1913 թվականին գավառը բաժանված էր 11 գյուղական համայնքի[7]՝
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г., Распределение населения по родному языку и уездам Российской И��перии кроме губерний Европейской России, Ахалкалакский уезд
- ↑ 115 Царь Картли Вахтанг VI. Комментарии. Восточная Литература.
- ↑ 20701. Высочайше утверждённое положение о разделении Закавказского края. Руниверс. Дата обращения 29 января 2015.
- ↑ http://www.heraldicum.ru/gruzia/gubernia.htm
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России, Ахалкалакский уезд
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. город Ахалкалаки
- ↑ , Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія, Кіевъ, «Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ», 113։