Portugués europeo

Portugués de Portugal ou europeo
Falado(a) en:	Portugal
Total de falantes:	~10 millóns[1]
Familia:	Románica; Románica occidental; Galoibérica; Iberorrománica; Ibero-occidental; Galaico-portugués; Lingua portuguesa Portugués de Portugal ou Europeo
Regulado por:	Academia das Ciências de Lisboa
Códigos de lingua
ISO 639-1:	pt-PT
ISO 639-2:	---

O portugués europeo, portugués de Portugal,^[2] portugués lusitano,^[3] ou portugués continental é o nome que recibe o orixinal lingüístico da lingua portuguesa falada en Portugal e polos emigrantes portugueses de todo o mundo, que abarca os seus dialectos rexionais, vocabulario, gramática e ortografía.

Segundo a lexislación da Unión Europea, o portugués é unha das linguas oficiais da Unión (sendo lingua de traballo no Parlamento Europeo, empregada tamén por algúns eurodeputados galegos, pero non da Comisión Europea), polo que nos textos internacionais da Unión, tamén como nos respectivos sitios web oficiais, utilízase o estándar europeo.^[4] Tamén se imparte en España, especialmente na comunidade autónoma de Estremadura^[5] así como en Andalucía^[6], en Galiza (onde existe unha corrente reintegracionista e se aprobou a Lei Paz-Andrade,^[7] e en todo o mundo a través do Instituto Camões. A falta de normas estándar propias, os demais países lusófonos (a excepción do Brasil) seguen as convencións da norma portuguesa en Portugal, existindo así uns 65 millóns de habitantes (segundo os últimos censos) en rexións que adoptan o portugués de Portugal.

A norma do portugués está, segundo algúns autores, constituída polo conxunto de usos lingüísticos das clases cultas da rexión Lisboa – Coímbra.^[8] Outros autores consideran o portugués estándar (padrão ou original) como a variedade centro-sur que usan en Lisboa os falantes cultos. De feito, a “rexión Lisboa-Coimbra” nunca existiu (en termos xeográficos, demográficos, sociolóxicos, lingüísticos ou outros) e a atribución a Coímbra dun status especial na difusión da norma europea (defendida, entre outros, por Manuel de Paiva resulta simplemente da presenza da Universidade. A finais do século XIX, o lingüista e gran pioneiro da fonética Gonçalves Viana, malia recoñecer a existencia do que el denominou un "estándar medio" que existiría no "centro do reino, entre Coimbra e Lisboa", acabou describindo a "pronúncia normal" (é dicir, referencial ou ortofónica) do portugués estándar ou original a partir do uso do portugués de Lisboa.^[9]

O portugués en Portugal está regulado pola Academia das Ciencias de Lisboa.^[10]

Fonética portuguesa europea: ^[11]

Todas as linguas naturais cambian e presentan variacións internas segundo a localización xeográfica ou a condición social dos seus falantes. Os límites dialectais que os dialectólogos fan explícitos, chamados "isoglosas", son a interpretación cartográfica dos datos lingüísticos recollidos mediante a observación ou a indagación lingüística. A diversidade dialectal do portugués europeo caracterizouse polos seus principais estudosos (José Leite de Vasconcelos, Manuel de Paiva Boléo e Luís Filipe Lindley Cintra) baseados, sobre todo, na diferenciación das características fonéticas, é dicir, no establecemento de 'isófonos'. En termos fonético-fonolóxicos, existen, no territorio nacional portugués, varias variedades diatópicas diferentes, algunhas delas con características moi específicas, que dificultan a comprensión mutua.^[12] Actualmente, considérase que, no territorio portugués continental, existen dúas grandes subdivisións dialectais: os dialectos do norte e os dialectos centro-meridionais. En canto aos dialectos insulares, orixinariamente descendentes de variedades centro-meridionais do continente, parece que presentan unhas particularidades fonético-fonolóxicas moi marcadas. Os dialectos insulares foron obxecto de profundas investigacións dialectolóxicas nas últimas décadas.

Grupos dialectos: ^[13]

• Dialectos do norte de Portugal
  • Dialectos de Trás-os-Montes (10.) e Alto-Minho (4). Escoitar Arquivado 05 de febreiro de 2017 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Castro Laboreiro (Minho).
  • Dialectos baixos minho-durienses-beirão. Escoitar Arquivado 09 de maio de 2017 en Wayback Machine. gravación sonora recollida en Granjal (Viseu). (9. e 6. )
    • Dialecto do Baixo Minho e Douro Litoral. Inclúe Porto. Escoitar Arquivado 13 de xaneiro de 2023 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Vila Praia de Âncora (Viana do Castelo ). (ten características fonéticas distintas en comparación con outros dialectos do norte)
• Dialectos do centro-meridional portugués
  • Dialectos do centro costeiro. Inclúe Coímbra, Leiria e Lisboa. Escoitar Arquivado 05 de febreiro de 2017 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida na Moita do Martinho (Leiria). (7.) (baseado no portugués estándar europeo)
  • Dialectos do centro interior (5.) e do sur (2. e 3. ). Escoitar Arquivado 28 de abril de 2017 en Wayback Machine. gravación sonora recollida en Serpa (Beja, Alentejo).
    • Dialectos do centro interior-occidental do Algarve (teñen características fonéticas, sobre todo nas vogais, claramente diferentes dos outros dialectos portugueses)
      • Dialecto de Beira Baixa (Distrito de Castelo Branco) e norte do Distrito de Portalegre (extremo norte do Alto Alentejo). Escoitar Arquivado 13 de xaneiro de 2023 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Castelo de Vide (Portalegre, Alentejo).
      • Dialecto do Barlavento do Algarve. Escoitar Arquivado 01 de decembro de 2021 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Porches (Algarve).
    • Dialectos do sur
  • Dialectos das Illas Atlánticas
    • Dialectos portugueses da illa de Madeira. Escoitar Arquivado 28 de novembro de 2016 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Câmara de Lobos. (8.) (teñen características fonéticas, sobre todo nas vogais, claramente diferentes dos outros dialectos portugueses)
    • Dialectos portugueses da illa dos Azores. Escoitar Arquivado 12 de marzo de 2017 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Ponta Garça (São Miguel). (1.) (teñen características fonéticas, sobre todo nas vogais, claramente diferentes dos outros dialectos portugueses)

Rexións subdialectais con características peculiares ben diferenciadas (tamén poden considerarse grupos dialectais distintos, aínda que incluídos en grupos dialectais máis grandes)

• Dialectos do norte de Portugal
  • Comarca subdialectal do Baixo Minho e Douro Litoral. Inclúe Porto. Escoitar Arquivado 13 de xaneiro de 2023 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Vila Praia de Âncora ( Viana do Castelo ).
• Dialectos do centro-meridional portugués
  • Comarca subdialectal de Beira Baixa ( Distrito de Castelo Branco ) e norte do Distrito de Portalegre (extremo norte do Alto Alentejo): zona central interior. Escoita Arquivado 13 de xaneiro de 2023 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Castelo de Vide (Portalegre, Alentejo).
  • Rexión subdialectal do Barlavento do Algarve: zona extrema suroeste. Escoitar Arquivado 01 de decembro de 2021 en Wayback Machine. a gravación sonora recollida en Porches (Algarve).

Na páxina web do Instituto Camões pódese atopar un mapa máis preciso da clasificación de Lindley Cintra.^[14]

O portugués europeo é falado polos case 11 millóns de habitantes de Portugal e por emigrantes portugueses en todo o mundo, xunto cos seus descendentes. A emigración masiva, que tivo lugar ao longo do século XX, fixo que o portugués europeo se falase noutras partes do mundo, especialmente en Europa: Suíza, Alemaña, Francia, Luxemburgo, o Reino Unido, en América do Norte: os Estados Unidos e o Canadá, mais tamén en Suráfrica, Venezuela, a Arxentina, Australia e o Brasil, onde tamén hai grandes comunidades portuguesas.

Despois do período de transición de seis anos, a redacción oficial do portugués europeo réxese polas normas do Acordo Ortográfico de 1990 desde o 13 de maio de 2015. Ao longo do século XX houbo varios instrumentos legais que rexeron a ortografía oficial portuguesa. En 1911, unha reforma ortográfica ^[15] alterou profundamente a escritura portuguesa, facendo desaparecer as consoantes xeminadas, os grupos ph, th, rh, o uso de y, alén de poñer en práctica moitas outras simplificacións. En 1931 asinouse o primeiro acordo ortográfico co Brasil. ^[16] A este seguiu o Acordo Ortográfico de 1945 ^[17] que só acabou aplicándose en Portugal, ao que se engadiron pequenos cambios en 1973 ^[18] Aínda que xa non se imparte nas escolas, nin ser empregada polos organismos estatais, nin pola gran maioría dos medios de comunicación, esta grafía segue sendo moi utilizada pola poboación portuguesa. A implantación do Acordo Ortográfico de 1990 puxo fin á maioría das diferenzas existentes na ortografía de moitas palabras entre o Brasil e Portugal. Por exemplo, as consoantes mudas ou silenciosas que se gardaban na ortografía portuguesa en palabras como acto, eléctrico, adopção, Egipto e moitas outras, por razóns etimolóxicas ou porque influían no timbre da vogal anterior.^[19] Non obstante, hai algunhas diferenzas ortográficas entre Portugal e o Brasil que resultan das diferenzas de pronuncia entre os dous países: fato, anistía, econômico, aspecto e recepção, no Brasil ; facto, amnistia, económico, aspeto e receção, en Portugal - ou a tradición lexicográfica de cada país -– húmido, missanga e beringela, en Portugal; úmido, miçanga e berinjela, no Brasil.

No portugués europeo, as palabras agudas ou oxítonas que rematan en -a, -e, -o, -ei, -oi e -eu teñen acento agudo: sofá, pé, ré, herói, céu, pastéis etc. As palabras graves ou paroxítonas con vogal aberta, a diferenza do portugués brasileiro, tamén teñen acento agudo, como en "bónus". Finalmente, as esdrúxulas ou proparoxítonas tamén teñen acento agudo nas vogais abertas, como en "higiénico", "económico" e "fenómeno", que, en Brasil, se escriben "higiênico", "econômico" e "fenômeno". ^[20]

No portugués europeo é moi frecuente o uso do infinitivo xerundio. Até hai tempo, ao sur do río Texo, o xerundio era máis utilizado, pero, cos medios de comunicación, o infinitivo xeneralizouse en todo o país durante a primeira metade do século XX.^{[Cómpre referencia]}

A forma "a + infinitivo" tamén é predominante en galego, en mirandés e é común no galego-asturiano. Tamén se atopa no dialecto castelán falado en Galiza, pero o castelán estándar usa exclusivamente o xerundio. A forma de infinitivo é unha conxugación case tan antiga coma o xerundio, aínda que a súa aparición en portugués é tardía, no século XIX segundo a lingüista Ana Carvalho.^[21] Xa se atopaba en textos galegos da época medieval, por exemplo: "Junto con ágoa do ryo Minõ, onde anda a barqua a pasar..." ("Junto com água do rio Minho, onde anda a barca a passar... / Xunto coa auga do río Miño, onde anda a barca a pasar...") Ver "A vida e a fala dos devanceiros" Tomo 1. ^[22] A forma orixinal do xerundio aínda é amplamente usada hoxe en Portugal, particularmente no Baixo Alentejo, Algarve, Azores e Madeira:

O xerundio tamén se usa con frecuencia na literatura portuguesa moderna, por exemplo nas obras de José Saramago e doutros autores.

Na forma de dirixirse á xente é máis frecuente empregar "o senhor", "a senhora", "você" nos diálogos con persoas descoñecidas ou máis vellas. Se é para unha persoa titulada ou cun alto rango militar ou político, adoita empregar "vossa excelência" ou "sr. doutor" no caso dos doutores (sendo tamén moi frecuente para profesores, avogados, economistas, directivos) ou mesmo "Señor engenheiro".

No aspecto informal do portugués europeo utilízase o pronome persoal de 2a persoa do singular, "tu", implícito ou non.

• Acordo ortográfico de 1945
• Acordo ortográfico de 1990
• Associaçom Galega da Língua (AGAL)
• Asociación de Amizade Galiza-Portugal
• Academia Galega da Lingua Portuguesa
• Binormativismo
• Comunidade de Países de Lingua Portuguesa (CPLP)
• Dialecto
• Galego-portugués
• Lei Paz-Andrade
• Lingua galega
• Lusofonía
• Países Africanos de Lingua Oficial Portuguesa (PALOP)
• Portugués angoleño
• Portugués brasileiro
• Portugués mozambiqueño
• Reintegracionismo

• Cunha, Celso e Cintra, Lindley. Nova Grámática do Português Contemporâneo. 12.ª edição. Lisboa. Edições João Sá da Costa. 1996. ISBN 972-9230-00-5
• Cintra, Luís Filipe Lindley. Estudos de Dialectologia Portuguesa. 2.ª edição. Lisboa. Livraria Sá da Costa Editora. 1995. ISBN 972-562-327-4
• Teyssier, Paul. História da língua portuguesa. 6.ª edição. Lisboa. Livraria Sá da Costa Editora. 1994. ISBN 972-562-129-8

• Lista de diferentes palabras do Wikcionario portugués
• Descrición das regras de pronuncia do portugués europeo Arquivado 04 de novembro de 2013 en Wayback Machine.
• Alfabeto Fonético Internacional do Portugués Europeo