جشنواره تئاتر فجر

جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از مهم‌ترین جشنواره‌های تئاتر در ایران است که هر ساله در دهه فجر در ماه بهمن برگزار می‌شود. این جشنواره اغلب رقابتی بوده و دارای بخش‌های گوناگونی مانند بخش نمایش صحنه‌ای، بخش بین‌الملل، بخش نمایش‌های رادیویی، و بخش نمایش خیابانی است.

برگزار کنندگان این جشنواره مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن هنرهای نمایشی ایران، و مؤسسه بین‌المللی تئاتر هستند و دبیرخانه جشنواره در تهران قرار دارد.^[۱] شورای سیاست‌گذاری جشنواره تئاتر فجر شامل معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس شورا)، استاندار تهران، سرپرست اداره کل هنرهای نمایشی، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، قائم مقام سازمان صدا و سیما، معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران، مدیر عامل خانه تئاتر، مدیر هنرهای نمایشی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، مشاور هنرهای معاونت امور هنری، مدیر عامل خانه هنرمندان ایران، و پیشکسوتان تئاتر است.^[۳] دبیر فعلی این جشنواره حسین مسافر آستانه است.

تا بیست و چهارمین دورهٔ جشنوارهٔ فجر بیشتر نمایش‌ها آثار جدیدی بودند که برای جشنواره تولید می‌شدند. اما در دوره ۲۴م و ۲۵م بیشتر نمایش‌هایی که برای حضور در جشنواره انتخاب شدند پیش‌تر اجرای عمومی داشتند و تنها آثار معدودی برای جشنواره تولید شده بودند. این تغییر بر اساس این نظریه که «جشنواره محلی است برای عرضه تولیدات یک ساله تئاتر کشور» انجام شد. از دوره ۲۶م تاکنون (دوره ۳۰ام) دو شیوه پیشین انتخاب آثار ترکیب شدند و بخشی از نمایش‌های جشنواره از میان نمایش‌های اجرا شده در طول سال انتخاب می‌شوند و برخی از میان کارهای جدیدی که برای حضور در جشنواره آماده شده‌اند، تا شیوه‌ای جامع‌تر به کار گرفته شود.^[۴]

در دوره ۳۱م جشنواره بسیاری از نویسندگان و کارگردانان برندهٔ سی دورهٔ گذشتهٔ جشنواره حضور نداشتند.^[۵][۶] مریم معترف کارگردان تئاتر و دبیر تئاتر خیابانی جشنواره تئاتر فجر معتقد است افراد معتبر تئاتری ایران باید در این جشنواره که جهانی و نمایندهٔ تئاتر ایران است حضور داشته باشند و می‌افزاید «در کنار جوانان باید افراد با تجربه در این جشنواره حضور داشته باشند … اگر پیشکسوتان در جشنواره حضور نداشته باشند جوانان فرصت یادگرفتن را از دست می‌دهند و هرکدام از کارگردانان نگاه خود را به این جشنواره دارند.»^[۷] اما محمد یعقوبی نمایشنامه‌نویس و کارگردان می‌گوید در وضعیت کنونی ممیزی در تئاتر ایران که حضور در جشنواره لزوماً به معنی داشتن اجرای عمومی نیست و مسئولان به صراحت می‌گویند که حضور در جشنواره به معنای داشتن اجرای عمومی نیست، حضور حرفه‌ای‌ها در جشنواره نادرست است. و می‌افزاید «ای کاش حرفه‌ای‌ها به جشنواره نمی‌رفتند. چون فرصتی است برای جوان‌ها تا بالاخره خودشان را نشان بدهند. ما هم در جشنواره فجر دیده شدیم و حالا به جوان‌ها حق می‌دهم که از این فرصت استفاده کنند.» او معتقد است حرفه‌ای‌ها به شرطی باید در جشنواره حضور داشته باشند که نمایش‌شان پیش از جشنواره اجرای عمومی گسترده‌ای داشته باشد.^[۸] همچنین نیما دهقان کارگردان تئاتر می‌گوید «فکر می‌کردم بهترین جایزه زندگی‌ام، گرفتن جایزه کارگردانی در جشنواره فجر است که البته آن را به دست آوردم، اما می‌خواهم اعتراف کنم که اشتباه کردم.»^[۹] نهایتاً رویهٔ جشنواره از دوره سی و چهارم با دبیری سعید اسدی تغییر کرد و نمایش‌ها پس از اجرای عمومی خود می‌توانستند در جشنواره حضور بیابند.

در سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر که در بهمن سال ۱۳۹۸ برگزار شد، ۱۸ نمایش از بخش مسابقه جشنواره تئاتر فجر، تمام گروه‌های نمایشی بخش دیگر گونه‌های اجرایی (۱۶ نمایش) و بیش از ۱۰ نمایش از بخش میهمان جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دلیل آنچه اعتراض به سرنگونی پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین و برخورد با اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران بود، از حضور از در این جشنواره انصراف دادند.^[۱۰]

بسیاری از دوره‌های جشنواره تئاتر فجر غیر رقابتی برگزار شده‌اند. در بسیاری از دوره‌ها تنها یک بخش مسابقه و در برخی دو یا سه بخش وجود داشته‌اند.

کارگردانان برگزیده مسابقه تئاتر ایران جشنواره تئاتر فجر:^[۶]

نمایشنامه‌نویسان برگزیده بخش مسابقه ایران جشنواره تئاتر فجر:^[۵]

• جشنواره هنرهای تجسمی فجر
• جشنواره بین‌المللی شعر فجر
• جشنواره فیلم فجر
• جشنواره موسیقی فجر

• وبگاه رسمی

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ جشنواره تئاتر فجر موجود است.