پشاور

نام «پِشَاوَرْ» یک کلمه ایرانی و از نام شاپور یکم، پادشاه ساسانی برگرفته شده^{[نیازمند منبع]} که این شهر را تصرف نمود و امپراتوری کوشان را به ایران ملحق کرد.

پِشَاوَرْ از کانون‌های مهم بازرگانی در جاده ابریشم، محلی برای گذر فرهنگ شبه‌قاره هند به آسیای میانه و پایتخت زمستانی امپراتوری کوشانی بوده‌است.^[۴] کانیشکا، پادشاه کوشانی، پیشاور را پایتخت خود قرار دارد و در این شهر نیایشگاهی همراه با تندیسی به طول ۱۵۰ فوت ساخت که در روزگار خود بنایی مهم بود.^[۵][۶][۷]

منطقهٔ پِشَاوَرْ از روزگاران باستان از زیستگاه‌های آریاییان بوده‌است. قوم ایرانی‌تبار پشتون، که امروزه در پِشَاوَرْ در اکثریت هستند از هزارهٔ یکم پیش از میلاد از رشته‌کوه سلیمان در بلوچستان به این منطقه کوچیدند.

پِشَاوَرْ از دیرباز مورد توجه و محل رفت‌وآمد پادشاهان ایران از جمله سلطان محمود غزنوی و نادرشاه افشار برای ورود به شبه قاره هند بوده‌است.^[۱]

شهر پِشَاوَرْ در دوران غزنوی از نقاط ارتباطی مهم بود. در ۵۷۵ مُعزالدین محمدِسام غوری، پِشَاوَرْ را تسخیر کرد. کمتر از پنجاه سال بعد، چنگیز خان به پِشَاوَرْ حمله برد و آنجا را ویران ساخت.^[۸]

پِشَاوَرْ در ۱۱۶۰ به تصرف احمدشاه دُرّانی درآمد. در سدهٔ سیزدهم، سیک‌های پنجاب آن را تسخیر کردند و در ۱۲۶۵/ ۱۸۴۹ به تصرف بریتانیا درآمد و تا تأسیس ایالت خیبر پختونخواه جزو پنجاب بود.^[۸]

باغ شاهی، موزه، کلیسای کاتولیک و دانشگاه پِشَاوَرْ از جمله مناطق دیدنی این شهر به‌شمار می‌رود. دانشگاه اسلامی پیشاور در سال ۱۹۱۳ میلادی ایجاد شد که به دانشگاه پِشَاوَرْ ارتقاء یافت.^[۹]

از بزرگان قدیم این شهر می‌توان به ادیب پِشَاوَری اشاره کرد.

امروزه پِشَاوَرْ از مراکز انتشار کتاب به زبان فارسی در خارج از ایران و افغانستان است.^[۱۰] تمرکز انتشارات کتب فارسی بیشتر در بازار قصه‌خوانی است و بیشتر توسط پشتون‌های شیعه صورت می‌گیرد.^[۱۱]

بازار قصه‌خوانی که از شلوغ‌ترین مناطق پِشَاوَرْ است، محله‌های زیادی دارد و یکی از این محلات، شیعه‌نشین است. در گذشته قصه‌خوان‌های حرفه‌ای در کاروان‌سراها و قهوه‌خانه‌های این محله از شاهنامه و حماسه هندی مهاباراتا داستان‌های شورانگیزی را روایت می‌کردند و در همین‌جا اخبار شهر و کشور رد و بدل می‌شد.^[۱۲] مشتریان این بازار عمدتاً بازرگانان و خریداران پاکستانی، هندی و مهاجران افغان هستند که قهوه‌خانه‌ها، تیکه‌کبابی‌ها، چاپلی‌کبابی‌ها، دکه‌های قدیمی خشکبار و غرفه‌های مدرن پوشاک و لوازم خانگی را رونق بخشیدند.^[۱۲]

پِشَاوَرْ میزبان شمار فراوانی از پناهندگان افغان است.

شهر پِشَاوَرْ، با وجود نارسایی‌های زیادی که در سامانهٔ درمانی و خدمات بهداشتی خود دارد، هر ماه پذیرای شمار زیادی از بیماران افغان است. پِشَاوَرْ از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۹ که ارتش شوروی پیشین در افغانستان حضور داشت، شاهد حضور نهادها و سازمان‌های نیکوکاری جهانی اعم از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی بود که به این شهر رونق بخشید و بیش از ۷۰۰ سازمان مردم‌نهاد در بخش‌های گوناگون، از جمله تأسیس مراکز بهداشتی و کمک‌رسانی در آن فعالیت می‌کردند.^[۱۳]

بیمارستان رحمان که در منطقه حیات آباد پِشَاوَرْ واقع است، در نزد افغان‌ها چه در داخل افغانستان و چه در پِشَاوَرْ شهرت ویژه‌ای پیدا کرده‌است.^[۱۲]

*ویکی‌پدیای انگلیسی، نسخه ۹ اکتبر ۲۰۰۶.