ستوان
سُتوان درجه‌ای افسری و سمتی در نیروهای مسلح ایران و بسیاری از کشورهای جهان است که معمولاً فرماندهی یک دسته را بر عهده دارد.
| ستوان | |
|---|---|
   | |
| کشور | ایران |
| شاخه خدمات | نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران |
| درجه ناتو | OF-1 |
| شکل گرفته | ۱۳۱۳ |
| رتبه بالاتر بعدی | سروان |
| رتبه پایین‌تر بعدی | ستوان دوم |
| درجه‌های معادل | ستوان یکم پاسدار ناوبان یکم ناوبان یکم پاسدار |
دسته یگانی نظامی و زیرمجموعهٔ گروهان است که معمولاً از دو یا چند گروه یا رسد تشکیل می‌شود[۱] و معمولاً از ۳۰ تا ۴۰ را در بر می‌گیرد.
ستوانی نخستین درجه از درجه‌های افسری است و سه درجه دارد:
- ستوان‌یکمی
- ستوان‌دومی
- ستوان‌سومی.
واژه‌شناسی
ویرایشواژهٔ فارسی «ستوان» که فرهنگستان ایران به جای واژهٔ فرانسهٔ «lieutenant» برگزیده، با حذف الف از آغاز «اُستوان» ساخته شده که در فارسی به معنی «برقرار و محکم و استوار و قابل اعتماد و شایستهٔ اعتبار؛ مؤمن و معتقد» و در پارسی میانه «āstavān» به معنی «مقر، معترف (به دین)» بوده که ظاهراً از «-ava-stavāna*» در ایرانی باستان و از ریشهٔ -stav* «ستودن» در زبان نیاایرانی به‌وجود آمده است.[۲]
پیشینه
ویرایش| سپاه ساسانیان | ||
|---|---|---|
| یگان‌ها | شمار نیروها | فرمانده |
| radag | ۱۰ سرباز | radagbān* |
| tahm | ۱۰۰ سرباز | tahmdār |
| wašt | ۵۰۰ سرباز | wašt-sālār |
| drafš | ۱۰۰۰ سرباز | drafš-sālār |
| gund | ۵۰۰۰ سرباز | gund-sālār |
| spāh | ۱۰۰۰۰ سرباز | spāhbed |
| artēštārān | artēštārān-sālār | |
احتمال می‌رود که «ستوان» همچون سمت نظامی نخستین بار در سپاه اشکانیان (۲۵۰ تا میلاد — ۲۲۴ میلادی) پدید آمده است. چنانچه، در سفال‌نوشته‌های اشکانی از دهه ۴۰ پیش از میلاد، که از بایگانی شهر باستانی نسا بازیافت شده‌اند، اصطلاح «تَهم‌دار» (پارتی: tgmdr) [tagm(a)dār] بازخوانی شده که پژوهشگران آن را روبردار از اصطلاح یونانی باستان: «τάγματάρχης در سپاه روم باستان دانسته‌اند: پارتی: tagmadār > لاتین: tagma لژیون (> یونانی باستان: τάγμα رده؛ بخشی از سپاه، هنگ) + پارتی: -dār دارنده؛ فرمانده = یونانی باستان: τάγματάρχης یا τάγματάρχος فرمانده تاگما.[۴]
«تاگما» (یونانی باستان: τάγμα) در سپاه پادشاهی روم شرقی یگانی نامیده می‌شد که ۱۰۰ تا ۵۰۰ سرباز را در بر می‌گرفت.[۵] احتمال می‌رود که این اصطلاح در پی جنگ‌های ایران و بیزانس در زمان اشکانیان از رومیان وام گرفته شده و دیرتر با واژهٔ پارتی: taxm نیرومند، دلاور، دلیر، چابک یا پارسی میانه: taḥmīh نیرو، توان (هر دو از -taxma* در زبان نیاایرانی و ریشهٔ -tak√ تاختن، دویدن’ در زبان نیاهندوایرانی روییده‌اند[۶]) اینهمان و مترادف شده است.
در زمان ساسانیان نیز سپاه (پارسی میانه: spāh) بر پایه سیستم شمارش دهدهی گروهبندی می‌شد،[۷] فرمانده آن سپاهبد (پارسی میانه: spāhbed) خوانده می‌شد. جوخه در این زمان «رده» (پارسی میانه: radag) و گروهان «تَهم» (پارسی میانه: tahm) نامیده و فرمانده آن «تهم‌دار» (پارسی میانه: tahmdār) خوانده می‌شدند.[۸] گردان در آن زمان «وَشت» (پارسی میانه: wašt) و سرگرد «وشت‌سالار» (پارسی میانه: wašt-sālār) نام داشته‌اند. هنگ نیز «درفش» (پارسی میانه: drafš) و سرهنگ «درفش‌سالار» (پارسی میانه: drafš-sālār) خوانده می‌شدند. لشکر در سپاه ساسانیان «گند» (پارسی میانه: gund) نامیده می‌شد و سرلشکر را «گُندسالار» (پارسی میانه: gund-sālār) می‌خواندند.[۹]
-
ستوان یکم نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران
-
ستوان دوم نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران
-
ستوان سوم نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران
-
ستوان یکم نیروی زمینی شاهنشاهی ایران
-
ستوان دوم نیروی زمینی شاهنشاهی ایران
-
ستوان سوم نیروی زمینی شاهنشاهی ایران
منابع
ویرایش- ↑ «فرهنگ هزار واژهٔ نظامی. — تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر واژه‌گزینی نظامی ستاد کل نیروهای مسلح، ۱۳۹۲. – ص. ۱۰۷» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۹.
- ↑ حسن‌دوست، محمد (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۵۵-۲. جلد اول: «آ - ب»، ص. ۲۰۸−۲۰۹
- ↑ از فرمان شاهنشاهی تأسیس نیروی هوایی تا دژ پرندهٔ آمریکایی در تهران بایگانی‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine خبرگزاری فارس
- ↑ Лившиц В. А. Парфянская ономастика. – СПб. : - Петербургское лингвистическое общество, 2010. – 400 с. , ил. – (Азиатика). ISBN 978-5-4318-0006-1. – сс. 13; 223
- ↑ هم‌اکنون هم در نیروهای مسلح یونان گردان به زبان یونانی «τάγμα» و سرگرد «τάγματάρχης» نامیده می‌شوند.
- ↑ حسن‌دوست، محمد (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۵۵-۲. جلد دوم: «پ - د»، ص. ۹۲۳−۹۲۴
- ↑ NIKONOROV, Valery. (2005), “K voprosu o Parfīanskom nasledii v Sasanidskom Irane: voennoe delo” [The issue of Parthian inheritance in Iran: warfare], in Tsentral ‘naia Aziia ot Akhemenidov do Timuridov: Arkheologiia, Istoriia, Etnologiia, Kul’tura [Central Asia from the Achaemenids to the Timurids: Archaeology, History, Ethnology, Culture], Valery NIKONOROV (ed.), Saint Petersburg: Oriental Department of the St. Petersburg State University, 141-182.
- ↑ «Asha R. The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۹.
- ↑ Kaveh Farrokh, Gholamreza Karamian, Katarzyna Maksymiuk. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0 — c. 13
- واژه‌های نو فرهنگستان ایران تا پایان سال ۱۳۱۸، تهران، نشر ابن سینا، ۱۳۱۹.