استان هرمزگان

استان هرمزگان تا سال ۱۳۱۶ جزئی از ایالت بندرها و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر بوده است.^[۸]در آبان سال ۱۳۱۶ براساس قانون تقسیمات کشوری^[۹] ابتدا کشور ایران به شش استان شامل استان‌های شمال‌غرب، غرب، شمال، شمال‌شرق، جنوب و مکران تقسیم شد. بندرعباس که آن زمان عباسی نامیده می‌شد بخشی از استان جنوب بود.^[۹] دی‌ماه همان سال مجدداً تقسیمات جدیدی صورت گرفت و در آن کشور ایران به ۱۰استان تقسیم شد^[۱۰] که استان هشتم (به مرکزیت کرمان) شامل شهرستان‌های کرمان، بم، بندرعباس، خاش و … بود. بخش‌های میناب، قشم و جاسک جزو فرمانداری بندرعباس قرار گرفتند. اما بعضی از شهرستان‌های غربی این استان شامل بندرلنگه، بستک و گاوبندی پارسیان به صورت سه بخش از توابع شهرستان لار جزو استان هفتم (به مرکزیت شیراز) محسوب می‌شدند. تا سال ۱۳۳۹ نام استان‌های ایران به همان صورت یکم، دوم و … باقی ماند ولی از آن سال به بعد با سوابق تاریخی مناطق، این تقسیمات تغییر یافت و با توجه به آن تأسیس تعدادی فرمانداری کل تصویب شد که فرمانداری کل بندرها و جزایر دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) از آن جمله است.^[۸] در سال ۱۳۳۲ بندر لنگه به شهرستان تبدیل شده و بستک، گاوبندی، شیبکوه و جزایر کیش و حومه بخش‌های پنج‌گانه آن شدند.^[۸] در سال ۱۳۳۴ میناب هم به شهرستان تبدیل شد و با بخش‌های رودان – سیریک و حومه، دوران سیاسی نوین خود را آغاز کرده و بخش‌های فین و خمیر به شهرستان بندرعباس افزوده شدند. از مجموع شهرهای بندرعباس و میناب فرمانداری کل بندرها و جزایر بحر عمان تشکیل شد. در سال ۱۳۴۶ فرمانداری کل بندرها و جزایر دریای عمان و فرمانداری کل بندرها و جزایر خلیج فارس منحل شده و استان بندرها، جزایر، سواحل خلیج فارس و دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) تشکیل شد و شهرستان چابهار و بوشهر نیز جزء شهرهای استان ساحلی محسوب گردید. در سال ۱۳۵۵ بنا به پیشنهاد وزیر کشور، هیئت وزیران تصویب کرد که نام استان ساحلی، بندرها، جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان به استان هرمزگان تغییر یابد.^[۱۱][۱۲] در نامه وزیر کشور به استاندار وقت در توجیه نام هرمزگان آمده است: واژه هرمزگان به مناسبت نام هرمز و به خاطر موقعیت خاص تنگه هرمز که برای ایران ارزش حیاتی خاص دارد و به خاطر موقعیت جغرافیایی این استان که کاملاً در مقابل تنگه هرمز قرار گرفته است انتخاب شده است.

استان هرمزگان دارای ۱۳ شهرستان، ۳۹ بخش، ۸۸ دهستان و ۵۰ شهر است:

استان هرمزگان دارای چهارده(۱۴) جزیره مسکونی است که عبارت‌اند از:

• جزیره قشم
• جزیره ابوموسی
• جزیره کیش
• جزیره لاوان
• جزیره هندرابی
• جزیره شیدور (ماران)
• جزیره لارک
• جزیره هرمز
• جزیره هنگام
• جزیره تنب بزرگ
• جزیره تنب کوچک
• جزیره سیری
• جزیره فرور بزرگ
• جزیره فرور کوچک

جزایر غیر مسکونی:

• جزیره زرکوه
• جزیره آریانا

کلانشهر بندرعباس به‌عنوان مرکز استان امروزه یکی از کلانشهرهای ایران و مرکز مهم فعالیت‌های اقتصادی و تجاری است. این شهر که در قسمت انتهایی خلیج فارس و در فصل مشترک شاهراه خلیج فارس و دریای مکران واقع شده است، نقش مهمی در زمینه صادرات و واردات کشور ایفا می‌کند. تأسیسات مهم دریایی و زیربنایی کشور همچون بندر شهید رجایی، پالایشگاه نفت بندرعباس، کارخانه آلومینیوم المهدی، پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس، کشتی سازی خلیج فارس، فولاد بندرعباس، سیمان هرمزگان، پالایشگاه گاز سرخون و قشم، نیروگاه حرارتی بندرعباس و … از این جمله هستند. استان هرمزگان از طریق زمینی به استان‌های بوشهر، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان ارتباط دارد و با راه‌آهن به راه‌آهن سراسری ایران متصل است و از طریق هوا با داشتن فرودگاه‌های بین‌المللی بندرعباس، کیش، بندرلنگه و قشم به سراسر جهان متصل است. استان هرمزگان جزو پنج استان پردرآمد ایران محسوب می‌شود، اما متأسفانه از نظر تقسیم بودجه در رده بیست و چهارمین استان قرار دارد.^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]}

استان هرمزگان به لحاظ پراکندگی اقوام ، به سبب مهاجرت‌های فراوان به استان ، جزو استان‌های با گوناگونی بالای قومی حساب می‌آید.

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

اما از لحاظ پراکندگی مذهبی هم این استان جز استان های با گوناگونی و رنگارنگی مذهبی بالاست. در هرمزگان هم مانند اکثریت کشور ، جمعیت غالب را مسلمانان تشکیل می دهند.

از جمله فعالیت‌های رایج مردم هرمزگان زمینه‌های کشاورزی، ماهیگیری و بازرگانی است. منطقه میناب و رودان منطقه فارغانات زراعت و باغداری (نارنگی مرغوب، ذرت و گندم، نخل خرمای پیارم) به عنوان قطب‌های کشاورزی استان به‌شمار می‌آید.

این استان همچنین دارای معادنی از قبیل نفت، گاز، کرومیت، فولاد، آلومینیوم، خاک‌سرخ و … است. در ضمن هرمزگان در زمینه حمل و نقل دریایی و شیلات از موقعیت اقتصادی برجسته‌ای برخوردار است. جزایر کیش و قشم به عنوان مناطق آزاد تجاری از لحاظ اقتصادی برای این استان سود سرشاری را به دنبال دارند. همچنین بندر شهید رجایی بزرگ‌ترین بندر بازرگانی و گمرک دنیا دروازهٔ ورود کالا به ایران می‌باشد، با این اوصاف می‌توان بندرعباس را پایتخت اقتصادی دنیا نامید که اقتصاد دنیا به آن وابسته است^[۱۳]

بافت جمعیتی استان تنوع فراوانی دارد. از شرق با فرهنگ و سنن بلوچ‌ها شروع می‌شود و پوشش مردم به‌خصوص زنان بسیار شبیه بلوچ‌ها است و در مرکز استان بیشتر از فرهنگ بومی خود و لباس آن‌ها بیشتر فرنگی است، زنان پوشش مشهور بندری، لباسی با پارچه‌های رنگی شاد قرمز سبز زرد و آبی و اکثراً زری بافی شده و برای مردها کپره، آف، لنگوته و سُواس با عنوان لباس محلی وجود دارد؛ ناخداها، ملوانان و صیادان نیز دو نوع پیراهن مخصوص مهمانی و کار داشتند، لباس مهمانی (پلوخوری) به‌طور معمول از رنگ سفید و حریر یا ململ نازک درجه یک انتخاب می‌کردند و برای کار نیز پیراهن بلند بود و ملوانان در هنگام زمستان برای کارکردن از پارچه‌های کلفت رنگی و راه راه استفاده می‌کردند و در غرب و جزایر استان فرهنگ عربی و بومی (بندری) دیده می‌شود که مردان دشداشه یا همان کندوره همراه با چفیه و عقال یا به صورت دستار دیده می‌شود.^[۲۲] فرهنگ مردم هرمزگان حکایت از رشد، تکامل، اختلاط و تنوع بسیار دارد از جمله خطه شمال هرمزگان که در آخرین رشته کوه زاگرس (کوه فارغان قله تشگرد ۳۲۶۲ متر) هست و مردمی با گویش فارغنی تکلم می‌کنند.^[۱۳][۲۳] آیین‌ها، افسانه‌ها و اعتقاداتی که از قلهٔ کوه‌ها تا حضور دریا و صیادان را دربرگرفته است، بر این چهارراه فرهنگی می‌توان از همهٔ اقوام، ملت‌ها و ادیان آمده و رفته چیزهای بسیار بر جای مانده یافت. پس باید با ضرب دهل‌ها و نقش لباس همراه شد و به تماشای زار و عضوا نشست تا تاریخ دیرینهٔ فرهنگ و تمدن هرمزگان را که حکایت مردم دیرزی این دیار وهم نشینی آنان با مهاجران از دور آمده را دریافت. همچنین شماری از مردم این استان از ایرانیان آفریقایی‌تبار (حبشیه) هستند.^[۱۵][۲۴]البته در شهر مهاجرپذیری مثل بندرعباس، به دلیل موقعیت بازرگانی آن، از همه جای ایران افراد زیادی ساکن هستند.

به دلیل تنوع ناهمواری‌ها در استان هرمزگان می‌توان به گونه‌های جانوری گرمسیری مانند کمنزیل، شتر، بزمجه اشاره کرد. در کنار گونه‌های سردسیری کوهستانی مانند قوچ و پلنگ در کوه (تشگرد فارغان) گونه صحار تورانی وایرانی و بارش برف در هر سال در فارغان و بخون در قسمت شمالی مشاهده نمود. علاوه بر این، نزدیکی قله تشگرد فارغان۳۲۶۰ متربه دریا، سبب پیدایش گونه‌هایی از جانوران نظیر عقاب ماهیگیر، جبیر، چشم‌سفید هندی، دارکوب بلوچی، لاک‌پشت پوزه عقابی، دلفین، خرس سیاه آسیایی شده است.

عمده راه‌های زمینی هرمزگان عبارتند از:
بندرعباس ـ بندرلنگه-پارسیان-بوشهر
بندرعباس-گهکم-داراب-شیراز
بندرعباس-بستک-لاربندرعباس-جهرم-شیراز
بندرعباس-حاجی‌آباد-سیرجان-کرمان
بندرعباس-رودان-کهنوج-کرمان
بندرعباس-میناب-جاسک-چابهار
بندرعباس-لار-جهرم-شیراز بندرعباس-شمیل-گجگ پشتکوه

با بازگشایی جاده پشتکوه بخش شمیل بسیاری از مسیرها به استان‌های دیگر کوتاه می‌شود

ریل‌گذاری اولین شبکه راه‌آهن استان در زمستان ۱۳۷۳خورشیدی به پایان رسید. عملیات ریل‌گذاری این شبکه از بافق تا بندرعباس به طول۷۰۰ کیلومتر با اعتباری افزون بر ۱۶۴ میلیارد ریال اجرا شد. باند دوم مسیر بافق به بندرعباس در سال۱۳۹۱ توسط رئیس‌جمهور محمود احمدی‌نژاد افتتاح شد.
هم‌اکنون مسیر ریلی شیراز-جهرم-لار-بندرعباس در دست ساخت است.

استان هرمزگان با توجه به موقعیت استراتژیک‌اش دارای چندین فرودگاه بین‌المللی و داخلی است که هر روز در آن‌ها پروازهای متعددی به نقاط مختلف ایران و منطقه انجام می‌شود.

• فرودگاه بین‌المللی بندرعباس
• فرودگاه بین‌المللی قشم (دِیْرستان)
• فرودگاه بین‌المللی کیش
• فرودگاه بین‌المللی بندرلنگه
• فرودگاه ابوموسی
• فرودگاه لاوان^[۲۵]
• فرودگاه جاسک
• فرودگاه سیری
• فرودگاه هندورابی^[۲۶]
• فرودگاه تنب بزرگ
• فرودگاه بستک (غیرفعال)^[۲۷]
• فرودگاه میناب (غیرفعال)^[۲۷]
• فرودگاه پارسیان (غیرفعال)^[۲۷]

دریایی بندرلنگه به امارات عربی

بندر چارک به جزیره کیش

اسکله بندر پهل به لافت (جزیره قشم)

بندرعباس به شهرستان قشم

بندرعباس به جزیره هرمز

•  
  بندرعباس

• فهرست شهرستان‌های استان هرمزگان
• فهرست بخش‌های استان هرمزگان
• فهرست شهرهای استان هرمزگان
• فهرست جزایر استان هرمزگان
• فهرست چشمه‌ها و مراکز آب درمانی استان هرمزگان
• فهرست رودخانه‌های استان هرمزگان
• فهرست بادهای استان هرمزگان
• فهرست کوه‌های استان هرمزگان
• فهرست نقاط دیدنی استان هرمزگان
• اصطلاحات جغرافیایی در هرمزگان
• شهرک‌های صنعتی هرمزگان
• بادباوری در هرمزگان
• صنایع‌دستی (هرمزگان)
• جغرافیای طبیعی و اقلیمی استان هرمزگان
• جغرافیای تاریخ استان هرمزگان
• نشریه‌های هرمزگان

۲۴. |^ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/10/23/247549/. ایسنا ۲۰۱۳

• الوحیدی الخنجی، حسین بن علی بن احمد، «تاریخ لنجه» ، چاپ دوم، دبی: دارالأمة للنشر والتوزیع، ۱۹۸۸ میلادی.
• محمد صدیق، عبدالرزاق، «صهوة الفارس فی تاریخ عرب فارس» ، چاپ اول، شارجه: چاپ خانه المعارف، ۱۹۹۳ میلادی.
• محمدیان، کوخردی، محمد، «شهرستان بستک و بخش کوخرد» ، ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی.
• العصیمی، محمد بن دخیل، عرب فارس ، چاپ اول، دمام (عربستان سعودی): انتشاراتی الشاطیء الحدیثة، ۱۴۱۸ هجری قمری.
• حاتم، محمد بن غریب، تاریخ عرب الهولة، چاپ اول، قاهره: دارالعرب للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۹۹۷ میلادی.
• الکوخردی، محمد، بن یوسف، (کُوخِرد حَاضِرَة اِسلامِیةَ عَلی ضِفافِ نَهر مِهران Kookherd, an Islamic District on the bank of Mehran River) الطبعة الثالثة، دبی: سنة ۱۹۹۷ للمیلاد.
• کامله، القاسمی، بنت شیخ عبدالله، (تاریخ لنجة) مکتبة دبی للتوزیع، الامارات:، چاب دوم، انتشار سال ۱۹۹۳ میلادی. (به عربی).
• هرمزگان، ناشر:اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان هرمزگان، زیر نظر همایون امیرزاده، سال ۱۳۸۸ خورشیدی.
• محمدیان، کوخردی، محمد، “ (به یاد کوخرد) “، ج۱. ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
• Peter Jackson and Lawrence Lockhart (Ed) (1986), Vol. 6th, The Cambridge History of Iran: Cambridge University Press
• القاسمی، کامله، بنت شیخ عبدالله، (تاریخ لنجة) مکتبة دبی للتوزیع، الامارات: الطبعة الثانیة عام ۱۹۹۳ للمیلاد
• ذکرت هرمزجان فی واحد من اهم المراجع الاجنبیة التاریخیة عن ایران فی سنة ۱۶۴۹ للمیلاد، وهو کتاب: (کامبریدج عن تاریخ ایران)، فی المجلد السادس.
• بختیاری، سعید، «اتواطلس ایران» ، “ مؤسسه جغرافیایی وکارتگرافی گیتاشناسی، بهار ۱۳۸۴ خورشیدی.
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران [Atlas Gitashenasi Ostanhai Iran] (Gitashenasi Province Atlas of Iran)
• راهنمای مفصل ایران

• استانداری هرمزگان
• تقسیمات استانی استان هرمزگان
• آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن هرمزگان ۱۳۸۵