Pretoriar Guardia

Pretoriar Guardia
Mota	Unitate militar eta bodyguard (en)
Herrialdea	Antzinako Erroma eta Erromatar Errepublika

Pretoriar Guardia (latinez: cohortes praetorianae) Erromako enperadoreek erabilitako bizkartzainen indar armatu berezia izan zen. Inperio garaian baino lehen, guardia hori gerra-jaunek erabilia zen, K.a. 275ean Eszipion leinuak esate baterako. Pretoriar guardak Antzinateko gudari trebeen eta ospetsuenetakoak ziren.

Pretoriar hitza erromatar armadako pretore (edo jeneral) hitzetik dator. Erromatar buruzagi askok tropen artetik soldadu batzuk hautatu ohi zituzten euren bizkartzain bihurtzeko. Garai batean, talde horren izena cohors praetoria izan zen. Pertsonaia garrantzitsuek zeukaten, Julio Zesarrek, Marko Antoniok edo Augustok besteak beste. Augusto, botere osoa eskuratzean, konturatu zen tropa indartsu bat batailetan ez ezik, politikan ere beharrezkoa zela. Probintzietako armaden artean, Augustok Pretoriar Guardia osatu zuen.

Hastapeneko taldea eta urte batzuk gerokoa, zeinek enperadoreak hil izan zituen, oso ezberdinak izan ziren. Augustok uste zuen Erroman babesa behar zuela, baina Senatua mehatxatu gabe. Hortaz, 9 kohorte osatu zituen, hasieran 500 gizonekoak eta gero 1.000koak, eta hiru baino ez zeuden jardunean aldi berean. Batzuek Jauregia eta eraikin nagusiak zaintzen zituzten bitartean, besteak Erromatik at zeuden kanpaturik. Tropa horiengandik ez zen inolako arriskurik sortzen.

Augustoren heriotzak Pretoriar Guardiako barealdia apurtu zuen. Augusto izan zen guardia horren leialtasun osoa jaso zuen enperadore bakarra. Hortik aurrera haren indarra erabili zuten Erromako politikan eskua sartu ahal izateko. Seiano prefektuari esker, Erromaren barrura eraman zuten. Honela, azkarrago erabili ahal izaten zuten enperadoreek, baina, aldi berean, enperadoreak pretoriarren menpe geratzen ziren. 31an, Tiberiok Pretoriar Guardiaz baliatu behar izan zuen Seianoren jarraitzaileei kontra egiteko. Leial aritu ziren pretoriarrak, baina haien garrantzi politikoa agerian agertu zen.

Kanpoko borroketarako, Pretoriar Guardia besteak bezalakoa zen. Estreinako enperadoreek ez zuten askotan erabiltzen, ordea. Otoren alde egin zuten Lau enperadoretako urtean. Domiziano eta Traianorekin Dazian eta Mesopotamian jardun zuten. Marko Aureliok Danubioko mugan jarri zituen.

Seianoren hilotzaren ondotik, pretoriarren paper politikoa gero eta garrantzitsuagoa bilakatu zen. Behar adina dirurekin, enperadoreak ere erailtzen zituzten. 41ean, Kaligula Guardiak eta senatariek osatutako konspirazioak hil zuen. Pretoriarrek Klaudio jarri zuten Inperioaren buru eta Senatuak ezin izan zuen erabakia deuseztatu. Enperadoreak jartzeko edo kentzeko boterea bazuten ere, Inperioko administrazio arruntean ez zeukaten inolako paperik.

Vespasianok ere, Viteliok botatako kohorteei boterea zor bazien ere, haren kopurua murriztu zuen. 193an, Septimio Severok, Erroma hartu zuenean, Pretoriar Guardia desegin zuen eta talde berri bat osatu zuen bere Panoniako legioetako gizonekin.

284an Dioklezianok pretoriarren estatusa baliogabetu zuen. Nicomedian bizi izanda, pretoriarrek ez zuten politikan parte hartzerik. Haren ordez indar berriak osatu zituen Joviarrak eta Herkuliarrak. Tetrarkian zehar ukigabea jarraitu zuten talde horiek.

Pretoriarren azken ekintza 306an gertatu zen. Maxentio aldarrikatu zuten enperadore. Galerio Guardia desegitea saiatu zen, baina gainerako pretoriarrek matxinoekin bat egitea baino ez zuen lortu. Konstantino I Handiak Italia eraso zuenean, Maxentzioren armadaren gehiena pretoriarrek osatzen zuten. Konstantinok, garaitutakoan, betiko desegin zuen Pretoriar Guardia. Soldaduak Inperioko bazter guztietan sakabanatu ziren eta haien kanpalekuak suntsitu zituen.

Haren izena konspirazio, hilketa eta leialtasun ezarekin lotu bazaio ere, bi lehenengo mendeetan, orokorrean, indar lagungarria suertatu zen. Garai haietan batez ere enperadore ankerrak, ahulak edo ospe gabekoak kentzen zituen boteretik; eta enperadore indartsuak, zuzenak eta ospetsuak babesten zituen. Azken hauek sendotzean, egonkortasuna ematen zitzaion inperioari.

Marko Aurelioren ostean bukatu zen garai hori, eta pretoriarrek beraiek anker jokatzen hasi ziren. Severar leinuarekin eta batik bat III. mendeko krisialdian, Pretoriar Guardia ez ezik, gainerako legioak, Senatua eta enperadoreak gainbehera etorri ziren.