Ahatsa

Ahatsa
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Ahatsako San Julian elizaren ikuspegia
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Beherea
Eskualdea	Garazi
Udalerria	Ahatsa-Altzieta-Bazkazane
Administrazioa
Mota	herria
Izen ofiziala	Ahaxe
Posta kodea	64220
Herritarra	ahatsar
Geografia
Koordenatuak	43°09′02″N 1°09′54″W / 43.1505174°N 1.1649103°W / 43.1505174; -1.1649103
Azalera	6,01 km²
Garaiera	278 metro
Distantzia	7,7 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria	588 (1836)
Dentsitatea	98 bizt/km²

Ahatsa^[1][a] Ahatsa-Altzieta-Bazkazane udalerriko herri bat da, Euskal Herriko Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta, Garazi eskualdean.

Antzina, udalerri propioa izan zen, baina 1842ko ekainaren 11an Altzieta-Bazkazane udalerri zaharrarekin bat egin zuen Ahatsa-Altzieta-Bazkazane udalerria sortzeko. 1836. urtean 452 biztanle zituen.

Bertako biztanleak ahatsarrak dira.

Ahatsa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• frantsesez: Ahaxe ("ahákz" ahoskatua)^[2]

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

• Hatce (1167)^[3]
• Faxe (1194)^[4]
• domine de ahacha (1194)^[4]
• Assa, Aassa eta Hassa (1249)^[3]
• Ahatxa (1300)^[3]
• Ahaxa (1302,^[5] Baionako paperak)^[6]
• Haxa eta Ahaxe (1304)^[3]
• Axa (1309^[3] eta 1350)^[4]
• Hatxa (1350)^[3]
• Hadssa (1366)^[3]
• Ahtxe (1703,^[5] Bainako elizbarrutiaren paperak)^[7]
• Sanctus Julianus d'Ahaxe (1757,^[5] Baionako elizbarrutiaren paperak)^[8]

Jean-Baptiste Orpustanek dio Ahatsa toponimoa aitz oinarri oronimikotik dator, "haitz" esan nahi duena.^[9]

Ahatsa Hergarai ibarran dago.

Lauribar ibaiak, Errobiren ibaiadarra dena, herriko ingurunetan zeharkatzen du.

• San Julian
• Ligeta
• Xilo

Ahatsako jaunak, Garaziko jauna ere bazena, XI. mendean Arberoako bizkondeak, Gixuneko jaunak eta Bizkaiko jaunak aliatu zituen.^[4]

Frantzisko I. Frantziakoak Pavia setiatu zuenean 1524n, San Juliango kapitain gazteak bizia galdu zuen eta erasotzaileen buru izan zen. Ahatsako jaunen oinetxea eta gaztelua hiribilduaren punturik gorenean altxatzen zen. Jaurretxe izena zuen eta higanoteek erre zuten 1569an.

Donaia etxea, Ahatsako zaharrenetakoa, Nafarroako Erresumako basailuak diren garatarrena izan liteke. Etxe horretako atearen aurrean, elizaren ondoan, hilobi-harri bat aurkitu zuten, familiarena, eta, zalantzarik gabe, hilerritik erretiratua, zeinaren gainean aitzur bat irudikatuta baitago. Hilarri honek 1570eko idazkuna darama.

Ahatsa, Frantziako Iraultzaren hasieran, Baionako elizbarrutiko boterez hornituriko zenbait apaizen topaleku izan zen. Herriko parrokoa zen Etxeberri abadea, Konstituzioaren zina egiteari uko egin zionean erbesteratu egin behar izan zuena. Bere ondasunak bi lotetan bahitu eta saldu ziren. Iraultzaileek elizatik eraman zituzten apaindura eta edalontzi sakratu guztiak. Gainera, presbiterial hondoaren eta Haltsu, Falconnet eta Casalongetik emigratutako partikularren hogeita bederatzi lur saldu zituzten.

1842ko ekainaren 11an Ahatsa eta Altzieta-Bazkazane udalerriak batu egin ziren, gaur egungo udalerria sortuz.^[10] Prozesu horretan, udalerri berriaren lurraldearen zati bat Ezterenzubi udalerri sortu berriari lagatzen zaio.

Udalerri independentea zeneko datu demografikoak daude:

Hergarai Bizik eskatutako Garraio Solidarioa zerbitzu presta dio Ahatsan.^[11]

• Ahatsako gaztelua
• Ahatsako hilerriko gurutzea
• Ahatsako San Julian eliza

• 

  Manex Lanatua (1948), idazlea.
• Rene Harluxet (1953), informatika-ingeniaria.

1. ↑ /ahats̺a/ ahoskatua (laguntza)

• Ahatsa-Altzieta-Bazkazane
• Garazi
• Nafarroa Beherea