Tolosa Okzitania

Tolosa Okzitania; Tolosa; Toulouse
	Frantziako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Frantzia
Frantziaren banaketa administratiboa	Metropolitar Frantzia
Eskualdea	Okzitania
Departamendua	Garona Garaia
Alkatea	Jean-Luc Moudenc
Izen ofiziala	Toulouse; Tolosa
Jatorrizko izena	Tolosa; Toulouse
Posta kodea	31000, 31100, 31200, 31300, 31400 eta 31500
Geografia
Koordenatuak	43°36′16″N 1°26′38″E / 43.6044°N 1.4439°E
Azalera	118,3 km²
Altuera	156 m, 115 m eta 263 m
Mugakideak	Fenouillet, Aucamville, Balma, Blagnac, Colomiers, Cugnaux, Labège, Launaguet, Pechbusque, Portèth de Garona, Quint-Fonsegrives, Ramonville-Saint-Agne, Saint-Orens-de-Gameville, Tournefeuille, L'Union eta Vieille-Toulouse
Demografia
Biztanleria	504.078 (2021eko urtarrilaren 1a); 6.075 (2020)
Dentsitatea	4.261 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	N'Djamena, Bristol, Elx, Buenos Aires, Düsseldorf, Kiev, Lagos, Chongqing, Atlanta, Stavanger, Tel Aviv eta Ramallah
	metropole.toulouse.fr

Tolosa edo Tolosa Okzitania^[1] (frantsesez : Toulouse, okzitanieraz : Tolosa, ahoskatu /tuˈluzɔ/), Frantziako hegoaldean dagoen prefetura hiria da, Okzitania eskualdearen eta Garona Garaia departamenduaren hiriburua, Garona ibaiaren ertzean, Pirinioetako mendialdearen iparraldean.

Garona ibaiaren ondoan kokatua, 760.000 biztanle inguru zituen 1999an. Haren metropolialdea kontuan hartuta, ia 1.000.000 biztanle, Frantziako hegoaldeko bigarren hiria da, bai eta Europa osoan hazten ari den azkarrenetakoa ere. Izan ere, Europako industria aeroespazialaren kokagunea da. Artzapezpikutegia ere bada.

Gipuzkoako Tolosa herritik desberdindu behar denean, Tolosa Okzitania erabili behar da^[2].

Klima

Datu klimatikoak (Tolosa)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.4	11.2	14.0	16.2	20.5	24.2	27.6	27.5	24.2	18.9	13.0	10.1	18.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.8	7.2	9.3	11.4	15.4	18.8	21.7	21.7	18.6	14.3	9.1	6.7	13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	2.2	3.2	4.5	6.5	10.3	13.3	15.7	15.9	12.9	9.6	5.2	3.3	8.6
Pilatutako prezipitazioa (mm)	51.7	51.3	53.8	66.8	77.2	64.4	45.4	50.5	52.2	52.3	50.7	52.2	668.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	9.6	9	9.5	10.2	10.2	7.6	5.3	5.8	6.7	8	8.7	8.5	99.1
Eguzki orduak	104	119	182	184	217	207	245	238	195	138	96	84	2009
Iturria (1): Météo France^[3]
Iturria (2): World Meteorological Organisation^[4]

Historia

Garona ibaia Tolosan

Iberiar kulturako herri bat bizi zen Okzitaniako Tolosa aldean, K.a. IV. mendean herri zelta bat, volsco tectosagoak, nagusitu zenean. K.a. 120. urtean konkistatu zuten erromatarrek eta hiri berri bat eraiki zuten. V. mendearen hasieran, Galiako hego-ekialdeaz jabetu ziren bisigodoak eta bertan ezarri zuten beren erreinuko hiriburua. 508an frankoak nagusitu ziren hirian, eta bertatik ekin zioten herri eusko-akitaniarren aurkako erasoari. VII. mendetik aurrera Akitaniako dukerriko hiriburua izan zen eta VIII. mendearen hasieran musulmanek hartu zuten. 721. urtean, Eudon Akitaniakoak bertan menderatu zituen musulmanak; VIII. mende bukaeran frankoen esku geratu zen berriro, eta Tolosako konderria sortu zuten haiek (778). IX-XIII mende bitartean dukerri independente gisa jardun zuen, baina XI. mendetik aurrera lurralde asko galdu zituen. XIII. mendearen hasieran, erlijio gerra giroan bizi izan zen hiria (albitarren aurkako gerra, Tolosako setioa, 1218) eta 1249an Frantziako erresumaren barnean geratu zen. XIII. mendetik aurrera kultura eta unibertsitate hiri guztiz garrantzitsua izan zen. 1420tik Frantziako Iraultza arte bertan egon zen Languedoceko Parlamentua, eta XVI. mendean, erlijio gerren garaian, katolikoen aldeko hiria izan zen. Merkataritza hiri tradizionala izan zen XVIII. mende amaiera arte, eta XIX. mendean, burdinbidea bertaraino iritsi ondoren, hasi zen hazten eta inguruko lurraldeetako laborari jendea hartzen.

Demografia

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
Biztanleriaren bilakaera
52.612	50.171	51.689	52.328	59.639	77.372	90.368	94.227	96.564


1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
103.144	113.714	126.936	124.852	131.642	140.289	147.617	149.791	149.963


1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
149.841	149.438	149.576	175.434	180.771	194.564	213.220	264.411	268.863


1962	1968	1975	1982	1990	1999	2009	2014	2020
323.724	370.796	373.796	347.995	358.688	390.350	-	-	-

Ondarea

Done Saturdi basilika, antzinako apaizetxe beneditar baten gainean eraikia eta Frantziako eliza erromaniko handiena dena;
XII-XIII. mendeetako San Eztebe katedrala gotikoa;
XIII-XIV. mendeetako jakobinoen eliza gotikoa;
XVI. mendean berritutako Notre-Dame-de-la-Dalbade eliza;
Tolosako kapitolioa;
Toulouse-Matabiau geltokia.

Garraioa

Aldiriak

Artikulu nagusia: «Tolosa Okzitaniako aldiriak»

Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun line bat: linea. Gainera, beste bi lerro daude proiektatuta: eta .

Tolosa Okzitaniako aldiriak

Colomèrs
Los Ramassièrs
Sent Martin de Toish
Lardena
Lo TOEC
Sant Çubran-Arenas

					Proiektatuak:
					Matabiau
Sent Anha					Montaudran
Portèth–Sent Simon					Labeja–Inopòl
Murèth					Labeja–Vilatge
					Escalquens

C linea (Tolosako aldiriak)

					Colomèrs
					3'
					Los Ramassièrs
					3'
					Sent Martin de Toish
					3'
					Lardena
					3'
					Lo TOEC
					1'
					Sant Çubran-Arenas

D linea (Tolosako aldiriak)

					Matabiau
					6'
					Sent Anha
					7'
					Portèth–Sent Simon
					6'
					Murèth

F linea (Tolosako aldiriak)

					Matabiau
					5'
					Montaudran
					5'
					Labeja–Inopòl
					3'
					Labeja–Vilatge
					2'
					Escalquens

Metroa

Artikulu nagusia: «Tolosa Okzitaniako metroa»

Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun bi linea ( linea eta linea) dituen metro-sarea dute, X. intersekzio-formakoa, hiriaren erdigune neuralgikoa den Jean Jaurès geltokian.

Tolosa Okzitaniako metroa

Bòrdaroja
Tres Cocuts
La Vaca
Barrièra de París					Balmar-Gramont
Minimes-Claudi Nougaròu					Argolets
Canal del Miègjorn					Roseda
Compans-Caffarelli					Belmont
Joana d'Arc					Marengo-SNCF

					Jean Jaurès

Capitòli					Francés Verdier
Esquiròl					Carmes
Sant Çubran-Republica					Palais de Justícia
Pè d'Auca					Sant Miquèl-Marcel Langer
Arenas					En Palòt
Font l'Estanh					Sent Anha-SNCF
Mermoz					Sauselong
Bagatèla					Ranguèlh
Miralh-Universitat					Facultat de Farmacia
Reinariá					Universitat Pau Sabatièr
Belafont					Ramonvila
Bassa-Comba

A linea (Tolosako metroa)

					Balmar-Gramont
					1'
					Argolets
					1'
					Roseda
					2'
					Belmont
					1'
					Marengo-SNCF
					1'
					Jean Jaurès
					1'
					Capitòli
					2'
					Esquiròl
					1'
					Sant Çubran-Republica
					1'
					Pè d'Auca
					2'
					Arenas
					1'
					Font l'Estanh
					1'
					Mermoz
					2'
					Bagatèla
					1'
					Miralh-Universitat
					2'
					Reinariá
					1'
					Belafont
					1'
					Bassa-Comba

B linea (Tolosako metroa)

					Bòrdaroja
					1'
					Tres Cocuts
					2'
					La Vaca
					1'
					Barrièra de París
					2'
					Minimes-Claudi Nougaròu
					1'
					Canal del Miègjorn
					1'
					Compans-Caffarelli
					2'
					Joana d'Arc
					1'
					Jean Jaurès
					1'
					Francés Verdier
					1'
					Carmes
					2'
					Palais de Justícia
					1'
					Sant Miquèl-Marcel Langer
					2'
					En Palòt
					1'
					Sent Anha-SNCF
					2'
					Sauselong
					1'
					Ranguèlh
					1'
					Facultat de Farmacia
					2'
					Universitat Pau Sabatièr
					2'
					Ramonvila

Tranbia

Artikulu nagusia: «Tolosa Okzitaniako tranbia»

Tolosa Okzitaniak eta bere metropoli-eremuak gaur egun bi linea ( linea eta linea) dituen metro-sarea dute, Y. intersekzio-formakoa.

Tolosa Okzitaniako tranbia

					MEETT
					1'
					Aeroconstellacion
					2'
					Bausèla-Aeroscopia
					2'
					Andromèda-Licèu
					2'
					Plaça Jòrdi Brassens
					2'
					Grand Nòble
					2'
					Patinadoira-Barradels
					2'
					Odyssud-Ritoret
					1'
					Plaça del Relai
					1'
Aeropòrt					Pasteur-Ostal de Blanhac
2'					1'
Daurat					Guiana-Berric
2'					2'
Nadot					Servanty-Airbus
4'					3'
					Ancely
					2'
					Arenas Romanas
					2'
					Purpan
					3'
					Caça-l'ardit
					1'
					Cartocharia
					2'
					Zenit
					3'
					Arenas
					2'
					Deodat de Severac
					2'
					Crotz de Pèira
					2'
					Avenguda de Murèth
					2'
					Fèrre de Caval
					1'
					Isla del Ramier
					1'
					Palais de Justícia

1. linea (Tolosako tranbia)

					MEETT
					1'
					Aeroconstellacion
					2'
					Bausèla-Aeroscopia
					2'
					Andromèda-Licèu
					2'
					Plaça Jòrdi Brassens
					2'
					Grand Nòble
					2'
					Patinadoira-Barradels
					2'
					Odyssud-Ritoret
					1'
					Plaça del Relai
					1'
					Pasteur-Ostal de Blanhac
					1'
					Guiana-Berric
					2'
					Servanty-Airbus
					3'
					Ancely
					2'
					Arenas Romanas
					2'
					Purpan
					3'
					Caça-l'ardit
					1'
					Cartocharia
					2'
					Zenit
					3'
					Arenas
					2'
					Deodat de Severac
					2'
					Crotz de Pèira
					2'
					Avenguda de Murèth
					2'
					Fèrre de Caval
					1'
					Isla del Ramier
					1'
					Palais de Justícia

2. linea (Tolosako tranbia)

					Aeropòrt
					2'
					Daurat
					2'
					Nadot
					4'
					Ancely
					2'
					Arenas Romanas
					2'
					Purpan
					3'
					Caça-l'ardit
					1'
					Cartocharia
					2'
					Zenit
					3'
					Arenas
					2'
					Deodat de Severac
					2'
					Crotz de Pèira
					2'
					Avenguda de Murèth
					2'
					Fèrre de Caval
					1'
					Isla del Ramier
					1'
					Palais de Justícia

Kultura

Institut d'Estudis Occitans, okizitanierako Akademia, Tolosan dago. Honela, Tolosa kultura okzitaniarraren hiriburu ezofiziala da. Gurutze okzitaniarra hiriko ikurtzat hartu da.

Ekonomia

Nekazaritza eremu oparo bateko merkataritza-gune garrantzitsua da. Industria (hegazkinak, altzairuak, ehunak, papera, zapatak, beira, tresneria elektrikoa eta mekanikoa, kimika industria) da ekonomia jarduera nagusia. Industria aeroespazialean, Airbus hegazkin ekoizlearen egoitza da.

Hezkuntza

Tolosar ezagunak

Claude Nougaro (1929-2004), abeslaria.

Hiri senidetuak

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Frantziako Errepublikako eskualde-, departamendu- eta hiriburu-izenak (Euskaltzaindiaren 36. araua).
↑ Idem (192 or.)
Izen hau Euskal Herrian dagoen Tolosa izen bereko herritik bereizi behar denean, honela erabiliko da:
– Izenburu gisa: Tolosa Okzitania.
– Testuetan, deklinaturik eman behar denean: Tolosa Okzitanian gertatu zen.
↑ Météo France. Prévisions météo de Météo-France – Climat en France. .
↑ World Weather Information Service – Toulouse. .

Ikus, gainera

Kanpo estekak

(Frantsesez) Tolosako webgune ofiziala

Datuak: Q7880
Multimedia: Toulouse / Q7880

[1] Frantziako Errepublikako eskualde-, departamendu- eta hiriburu-izenak (Euskaltzaindiaren 36. araua).

[2] Idem (192 or.)
Izen hau Euskal Herrian dagoen Tolosa izen bereko herritik bereizi behar denean, honela erabiliko da:
– Izenburu gisa: Tolosa Okzitania.
– Testuetan, deklinaturik eman behar denean: Tolosa Okzitanian gertatu zen.

[3] Météo France. Prévisions météo de Météo-France – Climat en France. .

[4] World Weather Information Service – Toulouse. .

[1]