Nafarroako Foru Aldundia
Nafarroako Foru Aldundia 1839an Nafarroa Garaia gobernatzeko sortutako erakundea izan zen[1]. Egoitza Sarasate pasealekuko Nafarroako jauregian zuen. 1984. urtean Nafarroako Foru Aldundia Nafarroako Gobernu bihurtu zen. Hala ere, oraindik gaur egun ohikoa da, modu informalean batez ere, Nafarroako Gobernua aldundi (edo diputazio) gisa izendatzea.
 | |
|---|---|
 | |
| Informazioa | |
| Sorrera | 1839 |
| Amaiera | 1984 |
| Eskumena |  Nafarroa |
| Egoitza | Nafarroako jauregia Sarasate pasealekua, Iruñea |
Historia
aldatuNafarroa aldundia Espainiako probintziako aldundi gisa sortu zen, Nafarroako Erresumako Aldundia ordezkatzeko.1867 eta gero, Foru "abizena" hartu zuen[2]. Beraz, aurrekaria Erresumako Aldundi hori izan zuen, indarrez desegina Lehen Karlistaldiaren erdian. Honek XV. mendetik 1501era sei ahaldun izan zituen[erreferentzia behar], bina Nafarroako Gorteetako estatu bakoitzak eta 1678tik 1839ra zazpi: eklesiastikoa bat, bi militarra eta lau hiriek. Helburua zergak kudeatzea eta foruak defenditzea zituen. Hala ere, gertuko Aragoiko Erresumaren Aldundi Orokorrak baino diru eta botere gutxiago izan zituen[Noiz?][1].
1836an sortu zen, eta Nafarroako Erresuma de facto indargabetzen zuen. Lehendabiziko aldundiak zazpi ahaldun zituen: merindade bakoitzak bana, Iruñea eta Lizarra izan ezik. Horiek bi zituzten, beren biztanleria eta aberastasunak zirela eta. Erakunde berriak lehen Erresumako Aldundiak eta Nafarroako Batzordeak zituen helburu eta eginbeharrak batu zituen, baina ez zen organo subiranoa. Horrela 1833an Javier de Burgosen diseinuak agindutako Espainiaren probintzia erregimenarekin bat egin zuen Nafarroak.
1841an, Foruak Eraldatzeko Legea ezarri ondoren, bere antolakuntza laster aldatu zuten:
| « | Artículo 9º. La elección de Vocales de la Diputación deberá verificarse por las reglas generales, conforme a las leyes vigentes o que se adopten para las demás provincias, sin retribución ni asignación alguna por el ejercicio de sus cargos. Artículo 10º. La Diputación provincial, en cuanto a al administración de productos de los Propios, rentas, efectos vecinales, arbitrios y propiedades de los pueblos y de la provincia, tendrá las mismas facultades que ejercían el Consejo de Navarra y la Diputación del Reino [...] |
» |
Gainera 13. artikuluak gobernadore zibil herrialdeko aginpide zibil nagusien bilakatu zuen, Espainiako probintzien moduan[3].
1898an kontsultarako erakundea sortu zuen: Foru Batzordea hain zuzen ere, 1979an Nafarroako Parlamentuak ordezkatu zuena.
Nafarroako Foru Aldundiak 1839 eta 1984 artean iraun zuen, eta urte hartan Nafarroako Gobernuak ordezkatu zuen. Hura 1982ko Nafarroako Foru Eraentza Berrezarri eta Hobetzeari buruzko Lege Organikoak sortutako erakundea da.
Ahaldun nagusiak
aldatuForu Aldundiaren presidentea Nafarroako Gobernadore Zibila izan zen. Espainiako Gobernuak aukeratzen zuen eta gutxitan izan zen nafarra[4] 1979ko urtarrila eta gero, kargu biak banatu egin ziren[5].
- 1979ko apirila: Jaime Ignacio del Burgo.
- 1980ko iraila: Juan Manuel Arza Muñazuri.
- 1984ko urtarrilaren 14a: Jaime Ignacio del Burgo.
Nafarroako Gobernu bilakatu zen.
Ahaldun nagusiordeak
aldatuKargu nagusia Gobernadore Zibilak zuenez, barneko kargu nagusia ahaldun nagusiordearena izan zen. Hona hemen zerrenda:
| Data | Izena |
|---|---|
| 1840ko martxoaren 3 | Justo Galartza eta Fermín Gamio. |
| 1841eko urtarrila | Tiburcio Irigoien. |
| 1843ko urria | Domingo Luis Jauregi. |
| 1847ko abuztua | Lorenzo Mutilua. |
| 1850eko apirila | Javier Loyola. |
| 1852ko apirila | Fernando Larrainzar. |
| 1854ko apirila | Juan Pedro Agirre. |
| 1854ko abuztua | Tiburcio Irigoien. |
| 1858ko uztailaren 18a | Bonifacio Garcés de Los Fayos. |
| 1860ko apirila | Pablo Matías Elorz. |
| 1862ko apirila | José Peralta. |
| 1864ko urtarrila | José Peralta. |
| 1866ko urtarrila | Nicasio Zabaltza. |
| 1867ko urtarrila | Nicasio Zabaltza. |
| 1868ko urriaren 5 | Tomás Azkarate. |
| 1871ko otsaila-martxoa | San Vicente Ferrerreko baroia. |
| 1872ko azaroa | Esteban Camón. |
| 1874ko urtarrila | Luis Iñarra. |
| 1875eko martxoa | Luis Iñarra. |
| 1877ko martxoa | Luis Iñarra. |
| 1878ko azaroa | Luis Iñarra. |
| 1880ko azaroa | Raimundo Díaz Medrano. |
| 1883ko urtarrila | Raimundo Díaz Medrano. |
| 1884ko azaroa | Domingo de Alsua Iñarra. |
| 1886ko azaroa | Silvestre Goikoetxea Ataun. |
| 1888ko azaroa | Francisco Beruete Ostiz. |
| 1891ko urtarrila | Manuel Jadraque Olaso. |
| 1892ko azaroa | Ramón Eseberri Eseberri. |
| 1896ko azaroa | Ramón Eseberri Eseberri. |
| 1898ko azaroa | Serafín Mata Oneca. |
| 1903ko apirila | Ulpiano Errea Lorente. |
| 1905eko apirila | Manuel Albistur. |
| 1907ko apirila | Manuel Albistur. |
| 1909ko abendua | Manuel Larraia. |
| 1911ko maiatza | Manuel Larraia. |
| 1913ko maiatza | Blas Morte. |
| 1915eko maiatza | Blas Morte. |
| 1917ko maiatza | Antonio Baztan. |
| 1919ko abuztua | Lorenzo Oroz Urriza. |
| 1921eko abuztua | Lorenzo Oroz Urriza. |
| 1923ko abuztua | Gabriel Erro. |
| 1926ko abuztua | Joaquín de Borja. |
| 1928ko maiatza | Joaquín de Borja. |
| 1930eko otsaila-martxoa | Joaquín María Gaston. |
| 1931ko apirila | Constantino Salinas. |
| 1933ko ekaina | Constantino Salinas. |
| 1934ko urtarrila | Serafín Yanguas. |
| 1935eko otsaila | Juan Pedro Arraiza. |
| 1940ko maiatzaren 16a | Tomás Domínguez Arévalo |
| 1952ko apirila | Miguel Gortari. |
| 1955eko apirila | Miguel Gortari. |
| 1958ko apirila | Miguel Gortari. |
| 1961eko apirila | Miguel Gortari. |
| 1964ko apirila | Félix Huarte Goñi. |
| 1967ko apirila | Félix Huarte Goñi. |
| 1971ko apirila | Amadeo Marco Ilintxeta. |
| 1974ko apirila | Amadeo Marco Ilintxeta. |
1930ean sortutako Batzorde kudeatatzailea
aldatu1930eko urtarrilean Dámaso Berenguer, Miguel Primo de Rivera uko egin ondoren Espainiako presidentea, 1923 eta aurreko ahaldunak berreskuratu zituen[6].
| Nafarroako Foru Aldundia 1930-1931 | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Merindadea | Politikaria | Ideologia | |||||||||||||||||
| Iruñea | Joaquín María Gaston | ||||||||||||||||||
| Iruñea | Ignacio Baleztena | ||||||||||||||||||
| Lizarra | Manuel de Irujo | EAJ | |||||||||||||||||
| Tafalla (Erriberi) | José María Modet | ||||||||||||||||||
| Aoiz (Zangoza) | Javier Sanz Sanz | ||||||||||||||||||
| Tafalla (Erriberi) | José María Badarán | ||||||||||||||||||
| Tutera | Ramón Lasantas | ||||||||||||||||||
1931n sortutako Batzorde kudeatatzailea
aldatuErrepublikano-socialista blokearen presioa zela eta, Gobernuak Batzorde kudeatatzaile aukeratu zuen apirilaren 25ean. 1933ko ekainean Gobernuak aginduta bete gabeko lau postuak aukeratu zuen 1934ko urtarrilera arte[6].
1935ean sortutako Batzorde kudeatatzailea
aldatu1934ko Iraultza eta gero, Nafarroako 32 ezkertiar udalak indargabetu zituzten eta kargu berriak aukeratu behar izan zituzten aldundirako[7]:
| Nafarroako Foru Aldundia 1940-1949 | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Merindadea | Politikaria | Ideologia | |||||||||||||||||
| Iruñea | Cesareo Sanz Orrio | Karlista | |||||||||||||||||
| Iruñea | Santiago Ferrer Galdeano | Independente | |||||||||||||||||
| Lizarra | Javier Martínez Morentin | Karlista | |||||||||||||||||
| Lizarra | Julio Pozueta Jaén | Falangista | |||||||||||||||||
| Aoiz (Zangoza) | Amadeo Marco Ilintxeta | Karlista | |||||||||||||||||
| Tafalla (Erriberi) | Francisco Uranga Galdeano | Falangista | |||||||||||||||||
| Tutera | Tomás Domínguez Arévalo | Karlista | |||||||||||||||||
1979ko apirilaren 3an lehendabiziko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen ondorioz, 1979ko urtarrilaren 25an argitaratutako aginduak sortutako Nafarroako Gobernua aukeratu zuten[8].
Orduan Nafarroa Garaia zazpi hauteskunde-barrutitan banatu zuten: merindade bakoitzak bana izanik, Iruñea ez ezik (honek bi zeuzkan). Parlamentarioak era proportzional batean aukeratu zituzten: 10 Lizarran, 9 Erriberin, 18 Iruñeko hirian, 13 Iruñerrian, 9 Zangozan eta 11 Tuteran. Barutietako bost bozkatuenek ahaldun bihurtu eta Nafarroako Gobernu edo Aldundiaren presidente aukeratu zuten. Sistema orduko Ahaldun nagusiordea zen Amadeo Marcok Adolfo Suárez Espainiako presidentearekin eta Rodolfo Martín Villa barne ministroarekin adostu zuen[9]. Hona hemen Jaime Ignacio del Burgok zuzendutako gobernu berria:
| Nafarroako Foru Aldundia 1979-1983 | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Merindadea | Politikaria | Ideologia | |||||||||||||||||
| Iruñea (hiria) | Jaime Ignacio del Burgo | UCD | |||||||||||||||||
| Iruñea (gainotzekoa) | Ángel García de Dios | HB | |||||||||||||||||
| Lizarra | Juan Manuel Arza | UCD | |||||||||||||||||
| Aoiz (Zangoza) | Jesús Bueno Asín | Orhi Mendi | |||||||||||||||||
| Tafalla (Erriberi) | Pedro Sánchez de Muniain | UCD | |||||||||||||||||
| Tutera | Ángel Lasunción | UCD | |||||||||||||||||
| Tutera | Jesús Malón | PSOE | |||||||||||||||||
Ikus gainera
aldatuErreferentziak
aldatu- ↑ a b Enciclopedia Ilustrada Larousse: Diputación. ISBN 84-320-7370-9
- ↑ Díaz Acosta, José Manuel. (1993). «La Identidad de Navarra» Historia Ilustrada de Navarra. Diario de Navarra ISBN 84-604-7413-5..
- ↑ Bixente Serrano Izko. (2006). Nafarroa. Historiaren hariak. Euskara Kultur Elkargoa ISBN 84-932845-9-9..
- ↑ Paredes Alonso, Javier. (1993). «El reinado de Isabel II» Historia Ilustrada de Navarra. Iruñea: Diario de Navarra ISBN 84-604-7413-5..
- ↑ Real Decreto 121/79, de 26 de enero, sobre elecciones locales y ordenación de las Instituciones Forales de Navarra.
- ↑ a b Jimeno Jurío, José María. (2007). Navarra en la época moderna y contemporánea. Iruñea: Pamiela ISBN 978-84-7681-457-4..
- ↑ Julio Montero Díaz. (1993). «El Carlismo: una alternativa global al Liberalismo.» Historia Ilustrada de Navarra. Iruñea: Diario de Navarra ISBN 84-604-7413-5..
- ↑ Villanueva, Aurora. (1998). El Carlismo Navarro Durante el Primer Franquismo. San Sebastián de los Reyes: ACTAS SL ISBN [[Special:BookSources/ISBN 84-87863-71-X|ISBN 84-87863-71-X]]..
- ↑ Diario de Noticias: Diputación. El día que se abrió la puerta hacia la democracia (2009-IV-5)