Akitaniako Erresuma

Akitaniako Erresuma denbora gutxirako existitu zen merovingiar garaian. 628an sortu zuten Klotario II.aren seme Kariberto II.arentzat. Erregeak Tolosan ezarri zuen hiriburua eta Giselarekin ezkondu zen, Gaskoinako duke baskoiaren alabarekin.^[4] 632an bere seme Txilperiko izan zuen seme eta oinordeko, ustez Austrasiako Dagoberto I.ak hala aginduta, sehaskan hil zutena. Alaoren gutunaren arabera, Txilperikoten anaia bat, Boggis izenekoa, dukea izan zen, beste anaia gazteago batekin batera, Bertranekin batera, baina hau faltsua dela frogatu dute. Harrezkero ez zen berriro Akitaniako erregerik izan.

781ean Karlomagnoren seme Luis Errukitsuarentzat dukerria erresuma bihurtu zuten berriro.^[5] 814an, Karlomagno hil zenean, Luis enperadore izendatu zuten (Luis I.a Frantziakoa), eta 816an Septimania banandu zuen, eta Pepin bere semeari Akitania eman zion. Honek 817ko uztailaren 30ean Akisgranen koroatu zutenetik, Akitaniak jada gobernatzen zuen. Pepinek, 824an, espedizio bat bidali zuen Pirinioetatik harago, Iruñean eta Jakan karolingioen eragina berrezartzen saiatzeko. 833an, Luis Errukitsua bere aitak kargutik kendu eta erresuma Karlos Burusoila izeneko beste seme bati (ama ezberdinekoa) eman zioten. Pepin I.a matxinatu egin zen, eta bere anaia Lotario I.a Italiako errege eta Luis Bavariakoa aliatu zituen, 833ko ekainaren 24an Lugenfelden garaipena lortuz. Luis Errukitsua kargutik kendu eta Lotario enperadore izendatu zuten, eta Pepin Akitaniako errege izendatu zuten. Hurrengo urtean Pepin aitarekin adiskidetu zen eta Saint Denisko batzarrean (martxoak 1) inperioa berreskuratzeko laguntza eman zion. 837an, aita ere babestu zuen, honek Neustriako erresuma sortu zuenean Karlos Burusoilaren alde. Pepin 838an hil zen eta erresuma bere seme Pepin II.a Akitaniakoari utzi zion, baina Luis Errukitsuak oinordetza ezeztatu eta Pepin II.a oinordetzatik kanpo utzi zuen, Akitania, Septimania barne, Neustriako Karlos Burusoilari emanez. Pepin II.ak, Akitaniako nobleziaren laguntzarekin eta bere anaia Karlos hurrengo laguntzaile zuela, enperadorearen erabakiaren aurka egin zuen; Luisek eta Karlosek Akitaniako zati bat okupatu ahal izan zuten (Poitou eta Septimania). 840ko ekainaren 20an Luis Errukitsua hil zenean, Lotario Italiako erregeak ordezkatu zuen, baina ez zuen Pepin II.a onartu nahi izan, ezta Karlos Burusoila eta Luis Bavariakoaren (Germaniarra) eskaerak ere, eta gerra anaien artean piztu zen. Lotariok Pepin II.arekin aliatu behar izan zuen, baina 841eko ekainaren 25ean biak garaituak izan ziren Fontenoy-en-Puisayen.

842ko Mâcongo Dietak inperioa banatu zuen: Mendebaldea Karlosentzat eta Ekialdea Luisenetzat, Lotariok Italia mantenduz. Baina honek uko egin zion akordioari eta baita Pepin II.ak ere, zeina erabat baztertua baitzen baina Akitaniako zati baten domeinua mantentzen baitzuen. Pepin II.ak ustekabean bereganatu zuen Tolosa 842an, eta, horrela, Akitaniako eskualde gehiena menderatzen zuen. 843an, normandiarrek, aurreko urteetan egin zuten bezala, dukerria arpilatu zuten, batez ere Bordele. 843ko abuztuaren 10ean, apezpikuek proposatuta, Verdungo Hitzarmena sinatu zuten, inperioa banatzen zuena: Lotario I.ak Lotaringiako Erresuma- hiriburua Akisgranen zuena- eta Italia lortzen zituen,; Karlosek, Frantzia (Mendebaldeko Frankoen Erresuma Soissons hiriburua zuena); Luisek ekialdeko zatia (Ekialdeko Frankoen Erresuma, Frankfurt hiriburua zuena). Pepin II.a, erabat baztertuta, aurka agertu zen.^[6]

844an, Karlos Burusoilak Saint-Benoît-sur-Loireko ituna sinatu zuen Pepin II.arekin. Itun horren bidez, Pepin Akitaniako errege gisa onartu zuen (hiriburua Tolosan zuen), baina Poitou, Angoumois eta Saintonge izan ezik, azken horiek Karlosen esku baitzeuden eta eskubide osoz Mendebaldeko Frankoen Erresuman integratuta geratu baitziren (Septimania ere ez zen dukerriaren parte izango). Gainera, Tolosa eta Poitouko kondeek duke-titulua erabil dezakete.

Gilen II.a Tolosako kondearen, Bernardo Septimaniakoaren semearen, aurkako 849ko borroketan, Fredo Rouergueko kondeak, agian Gilenek Tolosako konderriaz enkargatzen zena, jakaz aldatu eta Pepin II.ari hiriko ateak itxi eta Karlos Burusoilarekin aliatu zen. Karlos Tolosara joan eta Akitaniako erregetzat onartu zuten. Fredok Roergue, Tolosa, Pallars eta Ribagorza eskuratu zituen eta Gilen II.a, Bartzelonan garaitua, preso hartu eta exekutatu zuten.

Pepin II.a, nobleziak abandonatua, kostaldera joan eta normandiarrekin aliatu zen. Hurrengo urtean, normandiar talde baten buru, Pepin II.a Akitanian lehorreratu zen eta Tolosara iritsi zen. Hiria okupatu zuen, baina normandiarrak diziplinarik gabekoak ziren eta lapurretan aritu ziren; herritarrek, beraz, ongi hartu zuten Karlos Burusoilak bidalitako armada. Tolosa aurrean kanpaturik, normandiarrek ez zuten borrokatu nahi harrapakin-itxaropenik gabe, eta frankoek hiria erraz berreskuratu zuten. Pepinek eta bere leialenek bakarrik borrokatu zuten azkeneraino, eta Pepin harrapatu eta Soissonsera eraman zuten, non noble eta apezpikuen batzar batek epaitu eta San Medardoren monasterioan betiko giltzapetzera kondenatu zuen (852).

854an Pepin II.ak monasteriotik ihes egin eta Bretainiara iritsi zen. Akitaniara itzuli zen laguntza bila, baina bidean, Senlisetik pasatzean, ezagutu eta harrapatu egin zuten. Haren epaiketa geroago egin zen, eta Pepini heriotza-zigorra ezarri zioten, baina Karlosek barkatu eta Senlisen bizi osorako giltzapetzera kondenatu zuen. Karlosek Akitaniako errege titulua eman zion bere seme Karlos Umeari (855), hurrengo urtean hil zena, eta aitarengana itzuli zen. 867an Karlos Burusoilak bere seme Luis Totelari eman zion.

Karlos Burusoila (Karlos II.a Frantziakoa) 877ko urriaren 6an hil zen, eta Luis Totela (Luiz II.a Frantziakoa) izan zuen oinordeko. Hau behar baino lehen hil zen 879ko apirilaren 11n. Bere oinordekoak Luis III.a eta Karloman semeak izan ziren, 880an euren domeinuak banatzea adostu zutenak: Luis II.a Frantziarekin geratu zen eta Karloman Akitaniarekin.

882ko abuztuaren 5ean Luis hil zenean, Karloman Akitaniakoa haren anaia, Frantziako errege izendatu zuten, baina 884ko abenduaren 6an hil zen, eta nobleek ez zuten haren seme eta oinordeko Karlos III.a onartu, Karlos Gizenaren alde egin baitzuten. Akitaniako dukeek beren gain hartu zituzten errege-funtzioak, eta ez zuten Erresumari buruz berriro hitz egiten.

Baskoiek, Lupo II.a hil ondoren, bere semeetako bat, Antso I.a Lope onartu zuten. Hau Karlomagnoren menekotasuna onartu eta Luis bere semea Akitaniako erregetza hartu ondoren, 801ean Bartzelonaren aurka antolatutako espedizioan parte hartu zuen. Hala ere, karolingioen subiranotasunaren urruntasunak Al-Hakam I.a Kordobako emirrari 802an berriro leialtasunez jokatzera behartu zituen baskoiak.

812an, Antso I.a Loperen anaia nagusia zen Xemenek zuzendutako matxinada bat zapalduz, Luis Iruñeraino iritsi zen Akizetik pasatuz. Oraingoan, Orreagan bahituak hartu zituenean, Luisek kontu handiz jokatu zuen, eta ez zituen bahitu horiek askatu, harik eta bere armada segada arriskuan ez zegoen leku seguru batera iritsi arte.

Karlomagno hil zenean, Luisek, enperadore bihurturik, bere semeak uztartu zituen gobernura. 817an, Pepin I.a Akitaniakoari, Baskonia, Tolosako marka (jurisdikzioa), Septimania eta Borgoinako zati bat eman zizkion.

Bien bitartean, Baskoniako Dukerrian, Gartzia Xemen, Xemen Lopearen seme nagusia, 816an hil zen aitaren oinordeko bilakatu zen. Baina Gartzia Xemen, 818an hila, Lope Genduleitz lehengusuak ordezkatu zuen. 819an, azken hau, Pepin I.ak kendua, erbesteratua izan zen. Hala ere, baskoiak asetzeko, frankoek Aznar Antso, Antso Loperen semea, eman zien buruzagitzat, eta honek nafar matxinaden aurka borrokatzen lagundu zion. 852an Baskoniako Dukerria konderri izendatu zuten garaia izan zen.^[7]

Aznar Antso 837an hil zenean, Antso II.a Antso anaiak ordezkatu zuen Baskoniako konderri hau, 855 inguruan,^[8] bere iloba Arnautek, bere arreba Antsa eta Emenon Poitierseko kondearen eta gero Angulemako kondearen semea zenak, Antso II.a Antso hil zenean. Arnaut 864an hil zen, eta, harrezkero, baskoi dukeen segida ez dago batere argi. Elezahar baten arabera, 864an gaskoiek Gartzia Xemenen biloba bat izendatu zuten konde, Antso II.a Menditarra. "Menditarra" hori Gaskoiniako etorkizuneko duke eta kondeen arbasoa izango zen, 1032 arte, familia horretako azken kidea hil zen arte, hurrenez hurren.