przyczyna

Inherited from Proto-Slavic *pričina. By surface analysis, deverbal from przyczynić. First attested in the 15th cenetury.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /pr̝iːt͡ʃʲɨna/
• IPA^(key): (15^th CE) /pr̝it͡ʃʲɨna/

przyczyna f

1. (attested in Greater Poland) reason, cause, motive; favorable conditions
   • 1885-2024 [End of the 15th century], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[1], volume III, page 179:

     Yzem do cziebie malo pisal, nyemocz przicziną tego bila quominus ad te scripserim, morbus fuit in causa

     [Iżem do ciebie mało pisał, niemoc przyczyną tego była quominus ad te scripserim, morbus fuit in causa]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 91r:

     Occasio id est mala vel iniusta causa eyn vrsach oder gluck przyczyną

     [Occasio id est mala vel iniusta causa eyn vrsach oder gluck przyczyna]

   1. (attested in Greater Poland, philosophy) one of the four ontological causes in Aristotle's understanding
      • 1874-1891 [Middle of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XXV, page 154:

        Przyczyna sprawyayacza causa efficiens

        [Przyczyna sprawiająca causa efficiens]

      • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 25r:

        Causa efficiens ein wirckende sach przyczyną

        [Causa efficiens ein wirckende sach przyczyna]

2. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca) intercession, advocacy
   • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎^[5], Krakow, Brodnia, page 77a:

     Przesz Anny szwyathey y panny Mariey przyczyna day nam, myly panye, grzechom odpvsczenye

     [Przez Anny świętej i Panny Maryjej przyczynę daj nam, miły Panie, grzechom odpuszczenie]

3. (attested in Masovia) cooperation, help
   • 1950 [1471], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 3047, Warsaw:

     Jako... Malgorzatha nye str[z]aczila dzedzacza (pro dzeczącza) w moyem domv sz moya przicziną

     [Jako... Małgorzata nie straciła dziecięcia w mojem domu z moją przyczyną]

4. (attested in Masovia) causer, perpetrator; reason
   • 1950 [1464], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1239, Warsaw:

     Ysze Andrzey nye gesth przyczina ku smyerczy Pyothrowey

     [Iże Andrzej nie jest przyczyną ku śmierci Piotrowej]

5. addition, supplement (part of a larger whole)
   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[6], 37, 24:

     Szwyeczydlnyk se wszøø swoyø przyczynøø (cum omnibus vasis suis) waszyl gest grzywnøø zlota

     [Świecidlnik se wszą swoją przyczyną (cum omnibus vasis suis) ważył jest grzywnę złota]

   1. annex (piece of added land)
      • 1895 [1452], Archiwum Komisji Prawniczej. Collectanea ex Archivo Collegii Iuridici‎^[7], volume II, page 542:

        Prohibemus omnino, quod filie in hereditatibus, quod vlg. przyczyna dicitur, non succedant

        [Prohibemus omnino, quod filie in hereditatibus, quod vlg. przyczyna dicitur, non succedant]

6. (attested in Lesser Poland) stipulation, condition
   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[8], Lesser Poland, page 20:

     Aczlyby zastawa nye stala za thy pyenyądze, w ktorych by byla zastawyona, a powod... nye vczynyl szadney wymowy, ... tedy ma ymyecz dosycz na tey zastawie, ale acz sobie wymowy ktorą przyczyną (sed si condicionem creditor apposuerit)..., tedy gemv sądzą przysądzy pyenyadzi dopelnycz

     [Aczliby zastawa nie stała za ty pieniądze, w ktorych by była zastawiona, a powod... nie uczynił żadnej wymowy, ... tedy ma imieć dosyć na tej zastawie. Ale acz sobie wymowi ktorą przyczynę (sed si condicionem creditor apposuerit)..., tedy jemu sędzia przysądzi pieniędzy dopełnić]

7. (attested in Lesser Poland) condition, place, status
   • 1892 [1484], Hieronim Łopaciński, editor, Reguła trzeciego zakonu św. Franciszka i drobniejsze zabytki języka polskiego z końca w. XV i początku XVI‎^[9], Krakow, page 708:

     A zadnym ynakym obyczayem nye ma byczy thaki przyąth, vyąwschy nyzlyby syą ynako... mynisthrom... zvydzyalo podlug przyczyny persony (conditione personae)

     [A żadnym inakim obyczajem nie ma być taki przyjęt, wyjąwszy niżliby się inako... ministrom... zwidziało podług przyczyny persony (conditione personae)]

8. property (attribute or abstract quality associated with an object, individual or concept)
   • 1885-2024 [End of the 15th century], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[10], volume I, page 204:

     Igitur, tegodla, habuerit hos mores parvulorum, de quibus jam dictum est, vel has proprietates przyczyny dzedzynne

     [Igitur, tegodla, habuerit hos mores parvulorum, de quibus jam dictum est, vel has proprietates przyczyny dziecinne]

9. instrument, means
   • 1874-1891 [c. 1420], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[11], [12], [13]}, volume XXIV, page 86:

     Humilitas est origo omnium virtutum, mors viciorum, instumentum iusticie prziczina szprawedliwoszczy

     [Humilitas est origo omnium virtutum, mors viciorum, instumentum iusticie przyczyna sprawiedliwości]

10. possibly a mistranslation of Old Czech přitmí or a corruption of Old Polish przyćmie
    • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 67:

      Kv przyczinye in obscuro (prope viam domus illius graditur in obscuro, ... in noctis tenebris et caligine Prov 7, 9)

      [Ku przyczynie in obscuro (prope viam domus illius graditur in obscuro, ... in noctis tenebris et caligine Prov 7, 9)]

• Polish: przyczyna
• Silesian: prziczyna

• Boryś, Wiesław (2005) “przyczyna”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “przyczyna”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “przyczyna”, in Etymologiczny słownik języka polskiego (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “przyczyna”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “przyczyna”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Inherited from Old Polish przyczyna. By surface analysis, deverbal from przyczynić.

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -ɘna
• Syllabification: przy‧czy‧na

przyczyna f (related adjective przyczynowy)

1. cause (source of, or reason for, an event or action; that which produces or effects a result)

   Near-synonyms: motyw, pobudka, powód, racja, tytuł, wzgląd, źródło

   1. (Middle Polish) condition (requirement for something to happen, especially of physical nature; that from which something arises)

      Synonym: warunek

   2. (Middle Polish) impulse, incentive, motivator (that which causes one to act)
   3. (Middle Polish) excuse, pretext (reason for an enemy to attack someone; especially an unreal one)

      Synonym: pretekst

   4. (Middle Polish) blame, guilt (basis of accusation)
   5. (Middle Polish) argument, justification

      Synonyms: argument, uzasadnienie

   6. (Middle Polish) opportunity (that which makes something easier or possible)

      Synonyms: możliwość, okazja, sposobność

   7. (Middle Polish) causer (one who causes)

      Synonym: sprawca

      1. (Middle Polish) author, instigator, originator, progenitor

         Synonyms: autor, pomysłodawca

      2. (Middle Polish) executor, performer, agent, doer, causer

         Synonym: wykonawca

2. (obsolete) intercession, advocacy

   Synonyms: orędownictwo, wstawiennictwo

3. (obsolete) cause for feud or altercation
4. (obsolete) aid; means; participation
5. (obsolete, occult) spells

   Synonym: czary

6. (obsolete) adventure

   Synonym: przygoda

7. (Middle Polish) way (method or manner of doing something)

   Synonym: sposób

8. (Middle Polish) addition (that which was added)

   Synonym: dodatek

9. (Middle Polish) The meaning of this term is uncertain.
   • 1564, J. Mączyński, Lexicon‎^[14], page 353a:

     Res, Rzecz/ Wſzeláká Spráwá/ przicziná/ potrzebá/ máyetność/ mienie/ bogáctwo.

     [Res, Rzecz/ Wszelaka Sprawa/ przyczyna/ potrzeba/ majętność/ mienie/ bogactwo.]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), przyczyna is one of the most used words in Polish, appearing 34 times in scientific texts, 29 times in news, 33 times in essays, 8 times in fiction, and 7 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 111 times, making it the 554th most common word in a corpus of 500,000 words.^[1]

• przyczyna in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• przyczyna in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przyczyna”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku
• “PRZYCZYNA”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku, 03.04.2023
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “przyczyna”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “przyczyna”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przyczyna”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 276
• przyczyna in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego