Κλεομένης Γ΄ της Σπάρτης

Ο Κλεομένης Γ΄ γεννήθηκε στην Αρχαία Σπάρτη, γονείς του ήταν ο Λεωνίδας Β΄ και η σύζυγος του Κρατησίκλεια, και δεν είναι γνωστό το ακριβές έτος της γέννησής του. Σύμφωνα με τον ιστορικό Πέτερ Γκριν, συνέβη μεταξύ 265 π.Χ. - 260 π.Χ.^[2] Ο πατέρας του Λεωνίδας Β΄ αντιτάχθηκε στις μεταρρυθμίσεις του βασιλιά των Ευρυπωντιδών Άγι Δ΄ και εξορίστηκε από τη Σπάρτη αφού αναγκάστηκε να βρει καταφύγιο στον ναό της Αθηνάς (262 π.Χ). Στη θέση του τοποθετήθηκε ο γαμπρός του Κλεόμβροτος Β΄ που ήταν οπαδός του Άγι Δ΄. Ο πατέρας του εκμεταλλεύτηκε ωστόσο μια εκστρατεία του Άγι στον Ισθμό της Κορίνθου για να ανατρέψει τον Κλεόμβροτο που βρήκε καταφύγιο στον ναό. Ο Άγις Α΄ συνελήφθη και εκτελέστηκε μαζί με πολλά μέλη της οικογένειάς του.^[3][4] Την περίοδο που εκτελέστηκε ο Άγις Δ΄ ο Κλεομένης ήταν περίπου 18 χρονών και αναγκάστηκε να παντρευτεί ύστερα από πίεση του πατέρα του τη χήρα του Αγιάτιδα που ήταν πλούσια κληρονόμος. Ο θρύλος λέει ότι ο μικρός Κλεομένης κυνηγούσε στο δάσος και έλαβε μήνυμα από τον πατέρα του να επιστρέψει στα ανάκτορα όπου βρήκε έκπληκτος μια διακοσμημένη γαμήλια αίθουσα. Όταν ο μικρός Κλεομένης ρώτησε τ��ν πατέρα του ποιος είναι ο γαμπρός, ο Λεωνίδας Β΄ του απάντησε ότι είναι ο ίδιος με τη χήρα του δολοφονημένου Άγι. Ο Κλεομένης δεν ήθελε στην αρχή επειδή τον σύζυγο της τον είχε δολοφονήσει ο πατέρας του αλλά ο γάμος τελικά προχώρησε.^[5]

Ο Κλεομένης Γ΄ ανέβηκε στον θρόνο της Σπάρτης με τον θάνατο του πατέρα του (235 π.Χ.). Ήταν θαυμαστής των μεταρρυθμίσεων του Άγι και αποφάσισε να τις συνεχίσει.^[6] Την ίδια εποχή η Αχαϊκή Συμπολιτεία υπό την ηγεσία του Άρατου προσπάθησε να καταλάβει όλη την Πελοπόννησο, όταν έμαθε ο Άρατος ότι πέθανε ο Λεωνίδας ξεκίνησε επιθέσεις σε όλες τις Αρκαδικές πόλεις που συνόρευαν με την Αχαΐα. Ο Πλούταρχος γράφει ότι ο στόχος του Άρατου ήταν να ερευνήσει τις κινήσεις των Σπαρτιατών.^[6] Οι πόλεις Τεγέα, Μαντίνεια Αρκαδίας, Καφυά και Ορχομενός Αρκαδίας που ήταν σύμμαχοι με την Αχαϊκή Συμπολιτεία συμμάχησαν με τη Σπάρτη (229 π.Χ.). Ο ιστορικός Πολύβιος και ο λεξικογράφος Ουίλλιαμ Σμιθ γράφουν ότι ο Κλεομένης Γ΄ κατέλαβε τις πόλεις με προδοσία, ο Ρίτσαρντ Τάλμπερτ, σύμφωνα με τον Πλούταρχο τις κατέλαβε με δικό τους αίτημα.^[6][7][8] Την ίδια χρονιά οι Έφοροι έστειλαν τον Κλεομένη να καταλάβει το Αθήναιον, ένα αμφισβητούμενο οχυρό στα σύνορα της Σπάρτης με τη Μεγαλόπολη. Ο Κλεομένης κατέλαβε το κάστρο και την ίδια χρονιά η Αχαϊκή Συμπολιτεία αποφάσισε να του κηρύξει τον πόλεμο.^[7] Ο Άρατος αποφάσισε να προχωρήσει σε νυχτερινή επίθεση στην Τεγέα και τον Ορχομενό αλλά όταν είδε ότι σε αυτές τις πόλεις οι οπαδοί του δεν μπορούσαν να τον βοηθήσουν προτίμησε να οπισθοχωρήσει.^[6] Ο Κλεομένης Γ΄ έμαθε για τη νυχτερινή επίθεση, έστειλε απεσταλμένους στον Άρατο και τον ρώτησε για τον σκοπό της εκστρατείας.^[6][8] Ο Άρατος του απάντησε ότι ήθελε να τον σταματήσει να εξοπλίσει το Αθηναίον, ο Κλεομένης ανταπάντησε "αν αυτό είναι όλο, πες μου να σου φέρω φωτιά και σκάλες".^[6][8]

Ο Κλεομένης Γ΄ εκστράτευσε στην Αρκαδία αλλά στη συνέχεια κλήθηκε από τους εφόρους να επιστρέψει, και όταν ο Άρατος κατέλαβε την Καφυά οι Έφοροι τον έστειλαν ξανά. Λεηλάτησε την περιοχή του Άργους με 5.000 άντρες αλλά στη συνέχεια τον αντιμετώπισε στο Παλλάντιο ο αρχηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Αριστόμαχος Β΄ με 20.000 πεζούς και 1.000 ιππείς. Ο Άρατος που συνόδευσε τον Αριστόμαχο ως σύμβουλος τον πίεσε να οπισθοχωρήσει.^[6][8] Ο Σμιθ συμφωνεί με την εκτίμηση του Άρατου ότι οι 20.000 Αχαιοί δεν ήταν ισοδύναμοι με 5.000 Σπαρτιάτες.^[8] Οι επιτυχίες αυτές έδωσαν θάρρος στον Κλεομένη. Όταν έμαθε ότι επιτέθηκε ο Άρατος στη σύμμαχο της Σπάρτης Ήλιδα ετοιμάστηκε να τον αντιμετωπίσει, τον συνάντησε στο Λύκαιο όρος και τον λεηλάτησε.^[8][9] Ο Άρατος εκμεταλλεύτηκε ωστόσο φήμες ότι έπεσε στη μάχη και κυρίευσε τη Μαντίνεια Αρκαδίας. Tο γεγονός αυτό ανέκοψε τις προσπάθειες του Κλεομένη.

Ο Ευρυποντίδης βασιλιάς της Σπάρτης Ευδαμίδας Γ΄ γιος του Άγι Δ΄ και της Αγιάτιδος πέθανε πρόωρα.^[10] Ο Κλεομένης Γ΄ ανακάλεσε τον θείο του Αρχίδαμο Ε΄ που είχε δραπετεύσει μετά την εκτέλεση του Άγι στην Αρχαία Μεσσήνη αλλά όταν επέστρεψε στη Σπάρτη δολοφονήθηκε.^[2] Δεν είναι γνωστό αν συμμετείχε ο Κλεομένης στη δολοφονία. Ο Πολύβιος λέει ότι τη διέταξε αλλά ο Πλούταρχος το απορρίπτει.^[11][12] Αφού δωροδόκησε πρώτα τους Εφόρους για να πετύχει την υποστήριξη τους, ο Κλεομένης Γ΄ βάδισε κατά της Μεγαλόπολης και ξεκίνησε την πολιορκία των Λεύκτρων. Την εποχή που ο Κλεομένης πολιορκούσε το χωριό έφτασε ένα αχαϊκό στράτευμα υπό τον Άρατο και επιτέθηκε στους Σπαρτιάτες. Στην αρχική τους επίθεση ο Κλεομένης τους απέκρουσε αλλά κατόπιν ο αρχηγός του αχαϊκού ιππικού Λυδιάδοας της Μεγαλόπολης δεν άκουσε τις διαταγές του Άρατου να μην καταδιώξει άλλο τους Σπαρτιάτες επειδή το έδαφος ήταν επικίνδυνο. Ο Κλεομένης Γ΄ ανασυγκρότησε τις δυνάμεις του, εισήλθε στο κύριο σώμα του αχαϊκού ιππικού και τους συνέτριψε.^[8][11] Βέβαιος για την ισχυρή θέση του, ο Κλεομένης αποφάσισε να απαλλαγεί από τους εσωτερικούς του αντιπάλους. Όταν ο στρατός του στην Αρκαδία εξαντλήθηκε επέστρεψε στη Σπάρτη έτοιμος να ξεκινήσει τις μεταρρυθμίσεις που επεδίωκε.^[13] Όταν έφτασε στην πόλη έδωσε εντολή στους οπαδούς του να θανατώσουν τους Εφόρους. Οι πέντε δολοφονήθηκαν και μόνο ο έκτος, ο Αγύλαιος, δραπέτευσε σε έναν ναό. Ο Κλεομένης Γ΄ ήταν πια έτοιμος να ξεκινήσει τις μεταρρυθμίσεις.^[8][14][15]

Χρησιμοποιώντας το όνομα του Λυκούργου προσπάθησε να επιβάλει με τη βία τις μεταρρυθμίσεις του. Δώρισε τη γη του στο κράτος, δίνοντας έτσι το παράδειγμα που ακολούθησε ο θετός του πατέρας, οι οπαδοί του και σε λίγο όλοι οι πολίτες. Η γη μοιράστηκε με ίσα μερίδια σε 4.000 πολίτες αν και το αρχικό σχέδιο προέβλεπε 4.500 πολίτες. Οι μισοί από τους πολίτες ήταν παλιοί κάτοικοι εξόριστοι και οι άλλοι μισοί νέοι κάτοικοι. Όλοι έγιναν μισθοφόροι στον σπαρτιάτικο στρατό που ενισχύθηκε σημαντικά.^[16] Η ποσότητα που θα έπρεπε να παραδώσουν οι Είλωτες έπρεπε να υπολογίζεται σε απόλυτα νούμερα και όχι με βάση την ετήσια παραγωγή. Τα παιδιά ήταν υποχρεωμένα να ακολουθήσουν την παλαιότερη Σπαρτιατική αγωγή, όπως και οι ενήλικες κάτοικοι ζώντας σε κοινότητες. Ο Κλεομένης Γ΄ αναμόρφωσε τον στρατό του στα Μακεδονικά πρότυπα, έναν αιώνα περίπου μετά την ήττα των Αθηναίων και των Θηβαίων από τους Μακεδόνες στη Χαιρώνεια. Ο στρατός έπρεπε να χρησιμοποιήσει τη Μακεδονική σάρισα, ένα δόρυ μήκους πέντε μέτρων. Ο αδελφός του Ευκλείδας Αγιαδών έγινε τέλος ο πρώτος Αγιάδης βασιλιάς στον θρόνο των Ευρυποντιδών.^[11] Η Μαντίνεια της Αρκαδίας ζήτησε από τον Κλεομένη Γ΄ να την απελευθερώσει από τη φρουρά της Αχαΐας. Έτσι, τα Σπαρτιάτικα στρατεύματα έφτασαν στη Μαντίνεια, την απελευθέρωσαν από την Αχαϊκή φρουρά και βάδισαν προς την Τεγέα. Ο Κλεομένης Γ΄ βάδισε κατόπιν προς την Αχαΐα, αντιμετώπισε στη Δύμη την Αχαϊκή Φάλαγγα και τη συνέτριψε.^[6] Οι Ολιγαρχικοί ήταν έντονα δυσαρεστημένοι από τις μεταρρυθμίσεις του Κλεομένη και η δυσαρέσκεια αυτή επεκτάθηκε σύντομα σε ολόκληρη την Πελοπόννησο, σύντομα στην Κόρινθο και πολλές άλλες πόλεις στρατηγικής σημασίας. Μεγάλο τμήμα του φτωχού πληθυσμού των Αχαιών ήθελε τις μεταρρυθμίσεις του Κλεομένη. O ίδιος ωστόσο έμεινε αδιάφορος προς τα αιτήματα αυτλα και δέχτηκε να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις ακόμα και με τον ίδιο τον Άρατο.

Μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων ο Άρατος έκανε έκκληση στους Μακεδόνες και ο Αντίγονος Γ΄ Δώσων ήρθε με μεγάλες δυνάμεις, δεν μπόρεσε ωστόσο να σπάσει την αμυντική γραμμή και έφτασε στο Λέχαιον στον Ισθμό της Κορίνθου με βαριές απώλειες. Την ίδια στιγμή το Άργος επαναστάτησε και ο Κλεομένης Γ΄ έπρεπε να στείλει 2.000 άντρες, ο Κλεομένης Γ΄ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον Ισθμό και να οπισθοχωρήσει στη Μαντίνεια.^[12] Μετά την οπισθοχώρηση του Κλεομένη ο Μακεδονικός στρατός μπόρεσε ελεύθερα να βαδίσει στο εσωτερικό της Πελοποννήσου και να φτάσει στην Αρκαδία. Ο βασιλιάς της Αιγύπτου Πτολεμαίος Γ΄ Ευεργέτης είχε στείλει μεγάλη οικονομική βοήθεια στον Κλεομένη Γ΄ αλλά ο Αντίγονος Δώσων του πρότεινε να τη διακόψει, σε αντάλλαγμα θα του παραχωρούσε εδάφη του στη Μικρά Ασία. Ο Κλεομένης Γ΄ γνώριζε ότι η ήττα του ήταν βέβαιη λόγω του τεράστιου Μακεδονικού στρατού και άρχισε να καταστρέφει Πελοποννησιακές πόλεις όπως η Μεγαλόπολη γνωρίζοντας ότι θα πέσουν στα χέρια του.^[12] Ακολούθησε η Μάχη της Σελλασίας (222 π.Χ.) στην οποία οι Σπαρτιάτες συνετρίβησαν από το πολυάριθμο Μακεδονικό ιππικό, ελάχιστοι από αυτούς δραπέτευσαν από το πεδίο της μάχης ανάμεσα τους και ο ίδιος ο βασιλιάς.^[12]

Ο Κλεομένης Γ΄ επέστρεψε στη Σπάρτη, ζήτησε από τους κατοίκους υποταγή στον Αντίγονο, στη συνέχεια διέφυγε στην Αλεξάνδρεια με την ελπίδα ότι ο βασιλιάς της Αιγύπτου και σύμμαχος του θα τον βοηθούσε να ανακτήσει τον θρόνο του. Ο Πτολεμαίος Γ΄ είχε όμως πεθάνει, ο γιος και διάδοχος του Πτολεμαίος Δ' Φιλοπάτωρ είχε εχθρικές προθέσεις απέναντι του και τον περιόρισε στα ανάκτορα. Το 219 π.Χ. ο Κλεομένης Γ' αφού κατόρθωσε να ξεφύγει, ξεσήκωσε το λαό της Αλεξάνδρειας σε στάση αλλά δεν τον ακολούθησαν. Πριν να συλληφθεί προτίμησε την αυτοκτονία, ενώ ο Πτολεμαίος Δ΄ σκότωσε τα παιδιά του. Έτσι πέθανε ένας μεγάλος στρατηγός, μεταρρυθμιστής, που ένωσε σχεδόν όλη την Πελοπόννησο. Λίγο πριν είχαν επικρατήσει οι αντιμακεδόνες φίλοι του στη Σπάρτη και μόλις έμαθαν το θάνατό του εξέλεξαν βασιλιά τον Αγησίπολις Γ΄ από τη Δυναστεία Αγιαδών, που επειδή ήταν νέος τον επιτρόπευσε ο Λυκούργος Ευρυποντιδών. ^[1] Σύμφωνα με τον ιστορικό Ουίλιαμ Σμιθ πέθανε "ο τελευταίος μεγάλος άντρας που έβγαλε η Αρχαία Σπάρτη και με εξαίρεση τον Φιλοποίμην ολόκληρη η Ελλάδα.^[8]

• Plutarch, translated by Richard Talbert, (1988). Life of Agis. New York: Penguin Classics.
• Plutarch, translated by Richard Talbert, (1988). Life of Cleomenes. New York: Penguin Classics.
• Plutarch, translated by Richard Talbert, (1988). Plutarch on Sparta. New York: Penguin Classics.
• Polybius, translated by Frank W. Walbank, (1979). The Rise of the Roman Empire. New York: Penguin Classics.
• Pausanias; W. H. S. Jones (trans.) (1918). Description of Greece. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• Paul Cartledge and Anthony Spawforth (1989). Hellenistic and Roman Sparta : A tales of two cities. London. Rooledge.
• Green, Peter (1990). Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age. Los Angeles: University of California Press.
• Paul Cartledge (2nd edn, 2003)The Spartans: An Epic History, London.
• Forrest, W.G. (1968). A History of Sparta 950–192 BC. New York: Norton.
• Grimal, Pierre (1968). Hellenism and the Rise of Rome. London: Weidenfeld and Nicolson.
• Marasco, G. (1980). "Polibio e i rapporti etolo-spartani durante i regni di Agide IV e Cleomene III," Prometheus 6 (1980) 153–180. (in Italian)
• Mendels, D. (1978). "Polybius, Cleomenes III and Sparta's patrios politeia", Parola del passato 33 (1978) 161–166.
• Mitchison, Naomi (1990). The Corn King and the Spring Queen. Edinburgh: Canongate.
• Piper, Linda J. (1986). Spartan Twilight. New Rochelle: A. D. Caratzas 1986.
• Tarn, W.W.; Griffith, G.T. (1952). Hellenistic Civilization. London: Edward Arnold.

•   Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Cleomenes III στο Wikimedia Commons