Ιβάν Φρανκό

Ο Φρανκό γεννήθηκε στο ουκρανικό χωριό Ναχουγιέβιτσι το οποίο ανήκε στην Αυστριακή γη του στέμματος της Γαλικίας, το οποίο σήμερα αποτελεί μέρος της επαρχίας Ντροχόμπιτς στην περιφέρεια Λβιβ της Ουκρανίας. Ως παιδί βαφτίστηκε ως Ιβάν από τον πατέρα Γιοσίπ Λεβίτσκι, γνωστός ποιητής και συγγραφέας της πρώτης γαλικιανορουθηνικής γραμματικής, ο οποίος αργότερα εξορίστηκε στο Ναχουγιέβιτσι επειδή είχε "κοφτερή γλώσσα". Στο σπίτι λεγόταν Μύρωνας λόγω μιας δεισιδαιμονίας που υποστήριζε ότι η απονομή διαφορετικού ονόματος σε ένα άτομο θα οδηγήσει στην αποφυγή του θανάτου. Η οικογένεια του Φρανκό στο Ναχουγιέβιτσι είχε υπηρέτες και 24 εκτάρια δικής τους περιουσίας.^[11]

Ο Φρανκό ο πρεσβύτρος, σύμφωνα με μια άποψη, ήταν εξουκρανισμένος Γερμανός άποικος, ή τουλάχιστον αυτό πίστευε ο Φρανκό. Η αξίωση αυτή υποστηρίζεται από τον Τίμοθι Σνάιντερ που περιγράφει ότι ο Γιακίβ Φρανκό ήταν σιδηρουργός του χωριού με Γερμανική καταγωγή. Ο Σνάιντερ γράφει ότι η μητέρα του Φρανκό προερχόταν από μια Πολωνική οικογένεια που ανήκε στην ασήμαντη ευγένεια,^[12] ενώ πιο λεπτομερείς πηγές γράφουν ότι καταγόταν από μια φτωχή οικογένεια Ουκρανών ευγενών, από την γνωστή οικογένεια ευγενών Κουλτσίτσκι^[13] και είχε μακρινή συγγένεια με τον Πέτρο Κονάσεβιτς-Σαχαϊντάτσνι. Σύμφωνα με τον Γιάροσλαβ Χρύτσακ, ο Φρανκό είχε γερμανική, πολωνική και ουκρανική καταγωγή.^[14]

Ο Ιβάν Φρανκό φοίτησε στο σχολείο του χωριού Γιασενύτσια Σίλνα από το 1862 έως το 1864 και φοίτησε στο βασιλιανό μοναστικό σχολείο στο Ντροχόμπιτς μέχρι το 1867. Ο πατέρας του Ιβάν πέθανε πριν ο Ιβάν αποφοιτήσει από το γυμνάσιο (ρεαλσούλε) αλλά ο πατριός του στήριξε την εκπαίδευση του Ιβάν, επιτρέποντας του να συνεχίσει να φοιτά. Σύντομα ο Φρανκό έχασε την μητέρα του και έπειτα ο νεαρός Ιβάν έζησε μαζί με άτομα με τα οποία δεν είχε καμία σχέση. Το 1875 αποφοίτησε από το γυμνάσιο του Ντροχόμπιτς και συνέχισε στο πανεπιστήμιο του Λβιβ, όπου σπούδασε κλασική φιλοσοφία, Ουκρανική γλώσσα και λογοτεχνία. Όσο φοιτούσε στο πανεπιστήμιο άρχισε την λογοτεχνική του σταδιοδρομία, γράφοντας ποίηση και το μυθιστόρημα Πέτριγι ι Ντοβμπούστσουκι, το οποίο εκδόθηκε από το φοιτητικό περιοδικό Ντρουχ (φίλος). Ο Φρανκό αργότερα έγινε μέλος της αρχισυνταξίας του περιοδικού.

Μια συνάντηση με τον Μιχαήλο Ντραχομάνοφ στο πανεπιστήμιο του Λβιβ έκανε μεγάλη εντύπωση στον Φρανκό. Αργότερα αυτό εξελίχθηκε σε μια μακρά πολιτική και λογοτεχνική σύνδεση. Τα σοσιαλιστικά γραπτά του Φρανκό και η σύνδεσή του με τον Ντραχομάνοφ οδήγησαν στη σύλληψή του Φρανκό το 1877, μαζί με τους Μιχαήλο Πάβλυκ, Οστάπ Τερλέτσκι και άλλους. Τους αποδόθηκαν κατηγορίες ότι ανήκαν σε μια μυστική σοσιαλιστική οργάνωση, η οποία στην πραγματικότητα δεν υπήρχε. Παρά το γεγονός ότι φυλακίστηκε για εννιά μήνες, συνέχισε να γράφει και να δραστηριοποιείται πολιτικά. Στη φυλακή ο Φρανκό έγραψε το σατιρικό έργο Σμορχόνσκα Ακαντέμια (Η ακαδημία Σμορχόν). Μετά την απελευθέρωση, μελέτησε τα έργα του Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, έγραψε στην πολωνική εφημερίδα Praca (Εργασία) και βοήθησε στην οργάνωση των εργατικών ομάδων στο Λβιβ. Το 1878 ο Φρανκό και ο Παύλικ ίδρυσαν το περιοδικό Hromads'kyi Druh ("Δημόσιος Φίλος"). Το περιοδικό κατάφερε να εκδώσει μόνο δύο τεύχη πριν απαγορευτεί από τη κυβέρνηση. Έπειτα το περιοδικό επανεκδόθηκε με νέες ονομασίες, οι οποίες ήταν οι Dzvin (Καμπάνα) και Μολότ (Σφύρα). Ο Φρανκό δημοσίευσε μια σειρά βιβλίων με τίτλο Ντρίμπνα Βιβλιοτέκα ("Μικρή βιβλιοθήκη") από το 1878 μέχρι τη δεύτερη σύλληψή το 1880, όταν κατηγορήθηκε για διέγερση των αγροτών σε πολιτική ανυπακοή. Μετά από τρεις μήνες φυλάκισης στη φυλακή της Κολομίγιας, ο συγγραφέας επέστρεψε στο Λβιβ. Οι εντυπώσεις του από αυτή την εξορία αντικατοπτρίζονται στο μυθιστόρημά Να ντνι (Στο κάτω μέρος). Μετά την αποφυλάκιση του ο Φρανκό ήταν υπό αστυνομική εποπτεία. Επίσης ο Φρανκό αποβλήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Λβιβ, ένα ίδρυμα το οποίο μετά τον θάνατο του Φρανκό μετονομάστηκε σε Εθνικό Πανεπιστήμιο Ιβάν Φρανκό του Λβιβ.

Ο Φρανκό έγραφε ενεργά στο περιοδικό Σβιτ (Κόσμος) το 1881. Έγραψε πάνω από το μισό υλικό που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό, εξαιρουμένων των ανυπόγραφων άρθρων. Αργότερα εκείνο το έτος, ο Φρανκό μετακόμισε στο Ναχουγιέβιτσι, όπου έγραψε το μυθιστόρημα Ζαχάρ Μπέρκουτ και μετέφρασε τον Φάουστ του Γκαίτε και το ποίημα Deutschland: ein Wintermärchen του Χάινε στα ουκρανικά. Έγραψε επίσης μια σειρά άρθρων για τον Τάρας Σεβτσένκο, και επανεξέτασε τη συλλογή Χουτόρνα Ποεζίγια (Ποίηση Χουτίρ) του Παντελεήμωνος Κουλίς. Ο Φρανκό εργάστηκε για το περιοδικό Ζόρια (Ξημέρωμα), και έγινε μέλος της αρχισυνταξίας της εφημερίδας Ντίλο (Δράση) ένα χρόνο αργότερα.

Παντρεύτηκε την Όλχα Χορουζίνσκα από το Κίεβο τον Μάιο του 1886. Σε αυτήν αφιέρωσε την συλλογή Ζ βερσύν ι νυζύν (Από κορυφές και πυθμένες), ένα βιβλίο ποίησης και στίχων. Το ζευγάρι έζησε για κάποιο διάστημα στη Βιέννη, όπου ο Ιβάν γνώρισε γνωστούς συγγραφείς, όπως ο Θεόδωρος Χερτσλ και ο Τόμας Γκαρίγκ Μάζαρικ. Αργότερα η σύζυγος του υπέφερε από μια ψυχική ασθένεια λόγω του θανάτου του γιου της Αντρέι,^[15] με το γεγονός αυτό να είναι ένας από τους λόγους που ο Φρανκό δεν έφυγε από το Λβιβ για το Κίεβο μέχρι το 1916, λίγο πριν το θάνατο του.

Το 1888, ο Φρανκό συνεισέφερε στο περιοδικό Πράβντα, μαζί με συμπατριώτες του από την Ουκρανία του Δνείπερου. Αυτό οδήγησε στην τρίτη σύλληψή του το 1889. Έπειτα από το τέλος της δίμηνης φυλάκισής τους, ίδρυσε το Ρουθηνο-Ουκρανικό Ριζοσπαστικό Κόμμα με τους Ντραχομάνοφ και Πάβλυκ. Ο Φρανκό ήταν ο υποψήφιος του κόμματος για το κοινοβούλιο της Αυστρίας και την δίαιτα της Γαλικίας, αλλά δεν κέρδισε ποτέ έδρα.

Το 1891, ο Φρανκό φοίτησε στο Πανεπιστήμιο του Φραγκίσκου Ιωσήφ στο Τσέρνοβιτς, σημερινό Τσερνίβτσι (όπου προετοίμασε μια διατριβή για τον Ιβάν Βισένσκι), και στη συνέχεια φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης για να υπερασπιστεί μια διδακτορική διατριβή σχετικά με τον Βίο Βαρλαάμ και Ιωάσαφ υπό την επίβλεψη του Βάτροσλαβ Γιάγκιτς, ο οποίος θεωρούταν ως πιο εξειδικευμένος εμπειρογνώμονας στις Σλαβικές γλώσσες εκείνη την εποχή. Ο Φρανκό έλαβε το διδακτορικό του στη φιλοσοφία από Πανεπιστήμιο της Βιέννης την 1η Ιουλίου 1893. Διορίστηκε λέκτορας στην ιστορία της ουκρανικής λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο του Λβιβ το 1894. Ωστόσο δεν κατάφερε να γίνει επικεφαλής του τμήματος ουκρανικής λογοτεχνίας λόγω της αντίθεσης του αντιβασιλέα Καζίμιες Μπαντένι και των συντηρητικών κύκλων της περιοχής.

Ένα από τα άρθρα του, με τίτλο Σοσιαλισμός και σοσιαλδημοκρατία (Σοτσιιαλίζμ ι σοτσιιάλ-ντεμοκρατύζμ), μια σοβαρή κριτική της ουκρανικής σοσιαλδημοκρατίας και του σοσιαλισμού των Μαρξ και Ένγκελς, δημοσιεύτηκε το 1898 στο περιοδικό Ζίτια ι Σλόβο, το οποίο ίδρυσε ο ίδιος και η σύζυγός του. Συνέχισε την αντιμαρξιστική στάση του σε μια συλλογή ποίησης με τίτλο Μίι σμαράχντ (Το Σμαράγδι Μου) το 1898, όπου αποκάλεσε τον Μαρξισμό "θρησκεία θεμελιωμένη σε δόγματα μίσους και ταξικής πάλης". Η μακρόχρονη συνεργατική του σχέση με τον Ντραχομάνοφ έσπασε λόγω των αποκλίνουσων απόψεών τους για τον σοσιαλισμό και το εθνικό ζήτημα. Ο Φρανκό κατηγόρησε τον Ντραχομάνοφ μερικά χρόνια αργότερα για το γεγονός ότι έδενε την τύχη της Ουκρανίας με αυτή της Ρωσίας στο άρθρο Σουσπιλ'νοπολιτύτσνι ποχλιάντι Μ. Ντραχομάνοβα (Οι κοινωνικοπολιτικές απόψεις του Μ. Ντραχομάνοφ), που δημοσιεύθηκε το 1906. Μετά από μια διάσπαση του Ριζοσπαστικού Κόμματος το 1899 ο Φρανκό ίδρυσε το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα με τον Μιχαήλ Χρουσέφσκι, στο οποίο εργάστηκε μέχρι το 1904, όταν και αποσύρθηκε από την πολιτική.

Το 1902, φοιτητές και ακτιβιστές στο Λβιβ, ενοχλημένοι από το γεγονός ότι ο Φρανκό ζούσε σε συνθήκες φτώχειας, αγόρασαν ένα σπίτι γι'αυτόν. Έζησε εκεί για τα υπόλοιπα 14 χρόνια της ζωής του. Σήμερα το σπίτι αυτό είναι η έδρα του Μουσείου Ιβάν Φρανκό.

Το 1904 συμμετείχε σε εθνογραφική εκστρατεία στις περιοχές των Μπόικο με τους Φιλάρετ Κολέσα, Φεντίρ Βόβκ και ένα ρώσο εθνογράφο.

Το 1914 εξέδωσε τα έργα Πριβίτ Ιβάνοβι Φρανκόβι (Χαιρετισμός του Ιβάν Φρανκό), μια συλλογή ιωβηλαίου, και την συλλογή Ιζ λιτ μογιέγι μολόντοστι (Από τα χρόνια της νιότης μου).

Τα τελευταία εννέα χρόνια της ζωής του, ο Ιβάν Φρανκό έγραφε σπάνια καθώς υπέφερε από ρευματισμό των αρθρώσεων που αργότερα οδήγησε σε παράλυση του δεξιού χεριού του. Στα ύστερα έργα του τον βοήθησαν πολύ οι γιοι του, ειδικά ο Αντρέι.

Το 1916, οι Γιόσεφ Ζαστίρετς και Χάραλντ Γ. Χιέρνε πρότειναν τον Φρανκό για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά πέθανε πριν την ανακοίνωση του νικητή του βραβείου.^[16] Ο Φρανκό είναι σήμερα ο μόνος Ουκρανός ποιητής που προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Πέθανε σε συνθήκες φτώχειας στις 4 μ.μ. στις 28 Μαΐου 1916. Εκείνοι που ήρθαν να υποβάλουν τα σέβη τους τον είδαν ξαπλωμένο στο τραπέζι καλυμμένο με τίποτα άλλο από ένα κουρελιασμένο φύλο. Τα ταφικά ρούχα του πληρώθηκαν από τους θαυμαστές του και κανένας από την οικογένειά του δεν ήρθε να τον επισκεφθεί.

Ο Φρανκό θάφτηκε στο νεκροταφείο Λιτσακίβσκι στο Λβιβ.

Λίγο μετά το θάνατό του, δημιουργήθηκαν δύο ουκρανικές δημοκρατίες, μια στην Δυτική Ουκρανία και μια στην πρώην ρωσική Ουκρανία. Η δεύτερη ενσωματώθηκε στην ΕΣΣΔ και έγινε η Ουκρανική ΣΣΔ.

Σύζυγος

Η Όλχα Φεντορίβνα Χορουζίνσκα (ήταν παντρεμένοι με αυτή από το 1886-1916), απόφοιτος του Ινστιτούτου Ευγενών Νταμών στο Χάρκοβο και αργότερα των διετών ανώτερων μαθημάτων στο Κίεβο. Ήταν πολύγλωσση και πιανίστρια, πέθανε το 1941.

Παιδιά

• Ο Αντρίι Φρανκό πέθανε στα 27 από καρδιακή ανεπάρκεια.
• Πέτρο Φρανκό (1890-1941), μηχανικός, χημικός, βετεράνος του Ουκρανικού Σιτς, ιδρυτής της ουκρανικής Πολεμικής Αεροπορίας, Ουκρανός πολιτικός, βουλευτής του Βερχόβνα Ράντα
  • Ο Πέτρο Φρανκό απέκτησε δύο κόρες, οι οποίες άλλαξαν το όνομα τους μετά τον γάμο τους.
• Τάρας Φρανκό, βετεράνος του Ουκρανικού Σιτς
  • Ρόλαντ Φρανκό (1931 -), Ουκρανός πολιτικός,^[17] διπλωμάτης, απόφοιτος του Πολυτεχνικού Ινστιτούτου της Ουκρανίας. Χάρη στις προσπ��θειες του το 1996 το Ηνωμένο Βασίλειο μετέφερε την δικαιοδοσία του ανταρκτικού σταθμού Φαραντέι στην Ουκρανία, ο οποίος μετονομάστηκε σε ακαδημαϊκός Βερνάντσκι
  • Ζινοβία Ιρατσκίβσκα (Φρανκό)
  • Νταρίνα Φρανκό
• Χάνα Κλιούτσκο (Φρανκό)

Σύμφωνα με τον Ρόλαντ Φρανκό ο παππούς του είχε ύψος 1.74 μέτρων, είχε κόκκινα μαλλιά, γενειάδα και φορούσε την παραδοσιακή βισιβάνκα, ένα παραδοσιακό ουκρανικό πουκάμισο, ακόμη και όταν φορούσε επίσημη ενδυμασία.

Μερικοί από τους απογόνους του Φρανκό μετανάστευσαν στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Ο μεγάλος ανιψιός του, Γιούρι Σίμκο, είναι Καναδός πολιτικός και ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ζει στο Τορόντο, ο οποίος εξελέγη βουλευτής στο Κοινοβούλιο του Καναδά καθώς και στο νομοθετικό σώμα του Οντάριο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980.

Τα βιβλία Λεσισύνα Τσελιάντ και Ντβα Πργιατέλι (Δύο Φίλοι) δημοσιεύθηκαν στο λογοτεχνικό αλμανάκ Ντνιστριάνκα το 1876. Αργότερα εκείνο το έτος έγραψε την πρώτη του συλλογή ποίησης, με τίτλο Μπαλάντες και ιστορίες. Η πρώτη του ιστορία της σειράς Μπορυσλάβ εκδόθηκε το 1877.

Ο Φρανκό απεικόνισε τη σκληρή εμπειρία των Ουκρανών εργατών και αγροτών στα μυθιστορήματά Ο Μπορισλάβ Γελάει (1881-1882) και Βόα ο Στριγκτήρας (1878). Τα έργα του ασχολούνται με τον Ουκρανικό εθνικισμό και ιστορία (Ζαχάρ Μπέρκουτ, 1883), διάφορα κοινωνικά θέματα (Βάση της κοινωνίας, 1895 και Μαραμένα Φύλλα, 1896), και τη φιλοσοφία (Σέμπερ Τίρο, 1906).

Έχει παραλληλίσει την Ισραηλιτική αναζήτηση για μια πατρίδα και την ουκρανική επιθυμία για ανεξαρτησία στα έργα Στο θάνατο του Κάιν (1889) και Μωυσής (1905). Το έργο Κλεμμένη Ευτυχία (1893) θεωρείται ως το καλύτερο δραματικό αριστούργημά του. Συνολικά, ο Φρανκό έχει γράψει περισσότερα από 1.000 έργα.

Στην σοβιετική Ουκρανία έχαιρε μεγάλης εκτίμησης, ειδικά για το ποίημα Καμενιάρι (Επαναστάτες) το οποίο περιέχει επαναστατικές πολιτικές ιδέες, κερδίζοντας το προσωνύμιο Καμενιάρ (Επαναστάτης).

Το 1962 η πόλη Στανισλάβιφ στη δυτική Ουκρανία (πρώην Στανισουάβουφ επί Πολωνοκρατίας) μετονομάστηκε σε Ιβάνο-Φρανκίβσκ προς τιμήν του ποιητή.

Συνδέεται επίσης με το όνομα Καμενιάρ για το διάσημο ποίημά του, «Καμενιάρι» (Οι κατεδαφιστές των βράχων), ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής εποχής, αν και οι σοσιαλιστικές πολιτικές απόψεις δεν αντιστοιχούσαν σε μεγάλο μέρος με την Σοβιετική ιδεολογία. Στις 8 Απριλίου 1978 ο αστρονόμος Νικολάι Τσερνίχ έδωσε το όνομα Καμενιάρ στον αστεροειδή 2428 Καμενιάρ, τιμώντας κατ'αυτό το τρόπο τον Φρανκό.

Στον νέο κόσμο, η κληρονομιά του Φρανκό παραμένει ζωντανή μέχρι σήμερα. Ο Κύριλλος Τζενίκ, ο κουμπάρος στο γάμο του Φρανκό, μετανάστευσε στον Καναδά. Ο Τζενίκ ήταν ο πρώτος Ουκρανός που εργάστηκε για την καναδική κυβέρνηση – εργάστηκε ως πράκτορας μετανάστευσης. Με τον ξάδελφό του Ιβάν Μπόντρουγκ και τον φίλο του Μπόντρουγκ Ιβάν Νέγκριτς, οι τρεις ήταν γνωστοί ως Березівска трійця (η τριάδα του Μπερεζίβ) στο Γουίνιπεγκ.

Διαποτισμένοι από τον εθνικισμό και φιλελευθερισμό του Φρανκό, ο Τζενίκ και η τριανδρία δεν είχε κανένα ενδοιασμό να φέρουν τον επίσκοπο Σεραφείμ στο Ουίνιπεγκ το 1903. Ο επίσκοπος Σεραφείμ ήταν αποστάτης Ρώσος μοναχός που έγινε επίσκοπος στο Άγιο Όρος, ενώ στόχος τους ήταν η απελευθέρωση των θρησκευτικών και πολιτικών ομάδων στο Καναδά που πάλευαν να τους αφομοιώσουν. Μέσα σε δύο χρόνια, ο χαρισματικός Σεραφείμ έχτισε τον Καθεδρικό Ναό Κασσίτερου στο βόρειο άκρο του Γουίνιπεγκ, ενώ η εκκλησία υποστήριζε ότι είχε 60.000 ακολούθους. Σήμερα, η προτομή του Ιβάν Φρανκό στέκεται θριαμβευτικά σε έναν πυλώνα στην αυλή του αρχοντικού Ιβάν Φρανκό στην οδό ΜακΓκρέγκορ στο Ουίνιπεγκ. Εκεί βρίσκονταν δύο εκκλησίες, η πρώτη (η οποία έχει κατεδαφιστεί από τότε) ήταν αυτή που ευλόγησε με την άφιξη του ο Σεραφείμ και άνοιξε για υπηρεσία με την άφιξη του, πριν χτίσει τον καθεδρικό του. Η δεύτερη ήταν η ανεξάρτητη ελληνική εκκλησία (το κτίριο αυτό είναι ακόμα άθικτο) της οποίας ο Ιβάν Μποντρούγκ έγινε επικεφαλής μετά την απομάκρυνση του Σεραφείμ. Η συνείδηση του Φρανκό ήταν τολμηρή και στο έδαφος του νέου κόσμου εξυπηρετούσε τους Ουκρανούς στον Καναδά, ώστε να βρουν τη δική τους ταυτότητα ως Ουκρανοκαναδοί.

• Μουσείο Ιβάν Φρανκό
• Διεθνές Βραβείο Ιβάν Φρανκό