Ρωσική γλώσσα

Η ρωσική γλώσσα είναι μια Σλαβική γλώσσα της Ινδοευρωπαϊκής οικογένειας. Από την άποψη των ζωντανών γλωσσών, οι κοντινότερες αυτής συγγενικές γλώσσες είναι η Ουκρανική και η Λευκορωσική, οι δύο άλλες εθνικές γλώσσες της ομάδας των Ανατολικών Σλαβικών. Σε πολλά μέρη της ανατολικής Ουκρανίας και της Λευκορωσίας, αυτές οι γλώσσες ομιλούνται εναλλακτικά, και σε συγκεκριμένες περιοχές. Η παραδοσιακή διγλωσσία είχε ως αποτέλεσμα μια γλωσσική μείξη, π.χ. τη Σούρζικ (суржик) στην ανατολική Ουκρανία και την Τρασιάνκα (λευκορωσικά: трасянка) στη Λευκορωσία. Η Ανατολική Σλαβική Αρχαία διάλεκτος του Νόβγκοροντ, αν και εξαφανίστηκε κατά τον 15ο και 16ο αιώνα, θεωρείται ότι προόρισε τον σχηματισμό της σύγχρονης Ρωσικής γλώσσας.

Το λεξιλόγιο (κυρίως αφηρημένες και λόγιες λέξεις), οι κανόνες σχηματισμού των λέξεων, και, καθ' έναν βαθμό, οι καταλήξεις των λέξεων και το λογοτεχνικό ύφος της Ρωσικής έχουν επηρεαστεί επίσης από την Αρχαία εκκλησιαστική Σλαβονική, σε μια αναπτυγμένη και εν μέρει υιοθετημένη της μορφή από τη Νότιο Σλαβική η οποία είναι η Εκκλησιαστική Σλαβονική γλώσσα, χρησιμοποιηθείσα από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ως λειτουργική γλώσσα. Εντούτοις, οι μορφές της Ανατολικής Σλαβικής είχαν την τάση να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε διάφορες διαλέκτους, οι οποίες γνωρίζουν μια γρηγορότατη παρακμή. Σε μερικές περιπτώσεις τόσο οι τύποι των Ανατολικών Σλαβικών γλωσσών όσο και αυτοί της Εκκλησιαστικής Σλαβονικής χρησιμοποιούνται με πολύ διαφορετικές σημασίες.

Η ρωσική φωνολογία και το συντακτικό (ειδικά στις βόρειες διαλέκτους) έχουν επίσης επηρεασθεί καθ' έναν βαθμό από το πλήθος των Φιννικών γλωσσών της Φιννοουγγρικής υποοικογένειας: όπως οι γλώσσες Μέργια, Μόκσα, Μουρόμιαν και η γλώσσα της Μεστσέρα και η Βεπς και ούτω καθεξής. Μερικές γλώσσες αυτών πλέον εξαφανισμένες ομιλούνταν στο κέντρο και τονν βορρά όπου σήμερα είναι το Ευρωπαϊκό τμήμα της Ρωσίας. Ήλθαν σε επαφή με τις Ανατολικές Σλαβικές γλώσσες περί τα πρώιμα χρόνια του Μεσαίωνα και στην πραγματικότητα χρησιμοποιήθηκαν ως υπόστρωμα για τη σύγχρονη Ρωσική γλώσσα. Οι ρωσικές διάλεκτοι, ομιλούμενες βόρεια, βορειοανατολικά και βορειοδυτικά της Μόσχας έχουν ένα σημαντικό αριθμό λέξεων Φιννοουγγρικής προέλευσης.^[21][22]. Στο πέρασμα των αιώνων, το λεξιλόγιο και το λόγιο ύφος της Ρωσικής γλώσσας έχουν επίσης επηρεαστεί από γλώσσες της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης, όπως είναι η Πολωνική, τα Λατινικά, η Ολλανδική, η Γερμανική, η Γαλλική και η Αγγλική.^[23]

Με τον εκχριστιανισμό της Ρωσίας άρχισαν να διεισδύουν στη Ρωσική (μέσω της εκκλησιαστικής σλαβονικής) ελληνικά στοιχεία, κατά κύριο λόγο λεξικά δάνεια. (Οι ονομασίες των μηνών π.χ. ενσωματώθηκαν στη ρωσική γλώσσα όχι απ΄ ευθείας από τη Λατινική αλλά μέσω της Ελληνικής, αυτό εξηγεί γιατί μοιάζουν περισσότερο στον ελληνικό τύπο παρά στον λατινικό. Το λατινικό Augustus έγινε Август, προφέρεται σύμφωνα με το ΔΦΑ: [ˈavgʊst] ≈ άβγκουστ, σύμφωνα με την ελληνική γραφή). Το Βυζάντιο έπαιξε σημαντικό ρόλο σ΄ αυτή τη διαδικασία. Την περίοδο μεταξύ 10ου και 17ου αι. διείσδυσαν στη Ρωσική πολλές ελληνικές λέξεις κυρίως από τη σφαίρα α΄. της θρησκείας, π.χ. ад, анафема, ангел, епископ, демон, икона, монах, монастырь, лампада, архимандрит, дьяк, игумен (άδης, ανάθεμα, άγγελος, επίσκοπος, δαίμων, εικόνα, μοναχός, μοναστήρι, λαμπάδα, αρχιμανδρίτης, διάκος, ηγούμενος), β΄. της καθημερινής ζωής, π.χ. известь, сахар, скамья, тетрадь, фонарь, кровать, крокодил, кукла, магнит, саван, уксус (ασβέστης, ζάχαρη, σκάμνος, τετράδιο, φανάρι, κράββατος, κροκόδειλος, κούκλα, μαγνήτης, σάβανο, ξίδι "όξος"), γ΄.της τέχνης και των επιστημών, π.χ. мантия, комедия, стих, логика, аналогия (μανδύας, κωμωδία, στίχος, λογική, αναλογία), δ΄. ονομασίες ζώων και φυτών όπως για παράδειγμα буйвол, фасоль (βούβαλος, φασόλι). Εκτός αυτού η Ελληνική δάνεισε στη Ρωσική και ορισμένα προσφύματα, κατά κύριο λόγο προθήματα όπως λόγου χάριν: а-, анти-, архи-, пан-(α-, αντι-, αρχι-, παν-), τα οποία χρησιμεύουν μέχρι σήμερα στην παραγωγή και σύνθεση.^[24] Η συντριπτική πλειοψηφία των ρωσικών χριστιανικών κυρίων ονομάτων είναι δάνεια από την Ελληνική: Александр, Алексей, Андрей, Аркадий, Василий, Геннадий, Георгий, Дмитрий, Евгений, Кирилл, Кузьма, Леонид, Лука, Макар, Никита, Николай, Пётр, Степан, Тимофей, Фёдор, Филипп, Анастасия, Варвара, Екатерина, Елена, Зоя, Ирина, Ксения, Пелагея, Прасковья, Софья, (Αλέξανδρος, Αλέξιος, Ανδρέας, Αρκάδιος, Βασίλειος, Γεννάδιος, Γεώργιος, Δημήτριος, Ευγένιος, Κύριλλος, Κοσμάς, Λεωνίδας, Λουκάς, Μακάριος, Νικήτας, Νικόλαος, Πέτρος, Στέφανος, Τιμόθεος, Θεόδωρος, Φίλιππος, Αναστασία, Βαρβάρα, Αικατερίνη, Ελένη, Ζωή, Ειρήνη, Ξένια, Πελαγία, Παρασκευή, Σοφία). Μέσω της Ελληνικής διείσδυσαν στη Ρωσική και πολλά χριστιανικά κύρια ονόματα εβραϊκής προέλευσης όπως Вениамин, Даниил, Иван, Илья, Матвей, Михаил, Осип, Семён, Яков; Анна, Елизавета, Мария, Марфа (Βενιαμίν, Δανιήλ, Ιωάννης, Ηλίας, Ματθαίος, Μιχαήλ, Ιωσήφ, Συμεών, Ιάκωβος, Άννα, Ελισάβετ, Μαρία, Μάρθα).

Σύμφωνα με πολλούς επιφανείς Ρώσους ανθρώπους των γραμμάτων και των επιστημών η Ελληνική έπαιξε πολύ σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη της Ρωσικής. Ο μεγάλος Ρώσος επιστήμονας Μ.Β. Λομονόσοφ (το όνομα του οποίου φέρει και το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Ρωσίας), ο εθνικός ποιητής Α.Σ. Πούσκιν και πολλοί άλλοι έγραψαν γι΄ αυτό το θέμα. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του ποιητή Β.Α. Ζουκόφσκι σε μια από τις επιστολές του: «Σκέφτομαι με θαυμασμό την ελληνική γλώσσα, η οποία ήταν απαραίτητη για την τελειοποίηση της ρωσικής, διότι η ρωσική μας γλώσσα ανατράφηκε από την ελληνική από την οποία μεταφράστηκαν τα πρώτα μας βιβλία...» Ο Α.Σ. Πούσκιν έγραψε: «Η Σλαβορωσική (έτσι αποκαλεί ο ποιητής τη ρωσική λογοτεχνική γλώσσα) αναμφίβολα υπερτερεί όλων των άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών. Η Ρωσική στάθηκε εξαιρετικά τυχερή. Τον 11ο αιώνα η αρχαία ελληνική γλώσσα άνοιξε στη ρωσική τις πύλες του λεξιλογίου της, το θησαυροφυλάκιο της αρμονίας της, της δώρισε τους νόμους της τέλειας γραμματικής της, τους υπέροχους τρόπους της, τον μεγαλοπρεπή λόγο της, με δυο λόγια η Ελληνική υιοθέτησε τη Ρωσική και τη γλίτωσε από τη διαδικασία της αργής εξέλιξης που επιφέρει ο χρόνος».^[25]

Η Ρωσική ανήκει στις συνθετικές γλώσσες οι οποίες χαρακτηρίζονται από ένα ανεπτυγμένο σύστημα μετατροπής της λέξης μέσω προσφυμάτων (καταλήξεις, προθήματα, επιθήματα). Το όνομα διαθέτει τις κατηγορίες του γένους, του αριθμού και της πτώσης καθώς επίσης και την κατηγορία του έμψυχου-άψυχου που είναι άγνωστη στην ελληνική. Η μορφολογία της ρωσικής γλώσσας είναι πιο απλή από εκείνη της προσλαβικής. Η Ρωσική απέβαλε σχεδόν ολοκληρωτικά τον δυικό αριθμό, την αρχαία μορφή της κλητικής πτώσης η οποία διατηρείται μόνο σε μερικά γλωσσικά απολιθώματα π.χ. Боже! = Θεέ μου!, Господи! = Kύριε!. Η σύγχρονη ρωσική γλώσσα διαθέτει ένα πτωτικό σύστημα με δώδεκα τύπους, έξι για τον ενικό και έξι για τον πληθυντικό αριθμό.

Εκτός της ονομαστικής, γενικής, δοτικής και αιτιατικής το ρωσικό πτωτικό παράδειγμα διακρίνει δύο ακόμα τύπους: την οργανική και την προθετική πτώση. Αυτό το γεγονός είναι και ένας από τους λόγους που η σύνταξη στη Ρωσική και η σειρά των μελών της πρότασης είναι πολύ ελεύθερη. Τα μέλη της πρότασης μπορούν να διαταχθούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους χωρίς, ωστόσο, να αλλοιώνεται η νοηματική ακεραιότητα της πρότασης. Αυτό συμβαίνει, κατά κύριο λόγο, διότι οι σχέσεις μεταξύ των μελών της πρότασης καθορίζονται από τις καταλήξεις τους. Το πλεονέκτημα αυτό έναντι των καθαρά αναλυτικών γλωσσών προσφέρει περισσότερες δυνατότητες έκφρασης μίας και της αυτής πρότασης με διαφορετικούς τρόπους.^[26] Τα αριθμητικά παρουσιάζουν πολλές ιδιομορφίες σε σύγκριση με άλλες γλώσσες της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας. Είναι όλα κλιτά μέρη του λόγου. Το αριθμητικό ένας, μία, ένα συντάσσονται με ονομαστική πτώση, τα δύο, τρία και τέσσερα με γενική ενικού ενώ τα υπόλοιπα με γενική πληθυντικού.

Το άρθρο ως ξεχωριστό μέρος του λόγου απουσιάζει από τη Ρωσική. Τα αριθμητικά ένας, μία και ένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αόριστα άρθρα. Το γραμματικό γένος (η Ρωσική έχει τρία γένη όπως και η Ελληνική) της λέξης καθορίζεται από την κατάληξή της. Αρσενικού γένους είναι όλα τα ουσιαστικά που λήγουν σε σκληρό (μη ουρανωμένο) σύμφωνο: стол, кот, стакан, дом, сок, дуб, собор, покров και όσα τελειώνουν σε й: музей, шалфей, трамвай, пoпугай, сарай, рай. Θηλυκά είναι όσα ουσιαστικά λήγουν σε а και я: земля, сумка, музыка, химия. Τέλος, ουδετέρου γένους είναι τα ουσιαστικά που λήγουν σε о, е και ολιγάριθμες λέξεις που λήγουν σε мя: окно, дерево, небо, здание, море, знамя, время, бремя, пламя, вымя, семя. Όσα ουσιαστικά λήγουν σε ь (μαλακό σημείο) είναι είτε αρσενικά είτε θηλυκά (το γραμματικό γένος σ΄ αυτή την περίπτωση καθορίζεται από την κατάληξη της γενικής ενικού που για τα αρσενικά είναι я και για τα θηλυκά и). Αρσενικού γραμματικού γένους είναι και ορισμένα ουσιαστικά που λήγουν σε а και я τα οποία δηλώνουν όντα αρσενικού φύλου: папа, дядя, дедушка, και υποκοριστικά αρσενικών κυρίων ονομάτων: Юра, Миша, Саша, από τα Юрий, Михаил, Александр. Υπάρχουν φυσικά και αποκλίσεις από τους παραπάνω κανόνες όπως για παράδειγμα η λέξη кофе που αν και λήγει σε e είναι επίσημα γένους αρσενικού, σύμφωνα με την Ακαδημία Επιστημών και πολλά λεξικά, παρόλο που οι περισσότεροι ρωσόφωνοι τη χρησιμοποιούν ως λέξη ουδετέρου γένους. Λέξεις δάνειες που δεν έχουν ακόμη αφομοιωθεί ολοκληρωτικά από το ρωσικό λεξιλόγιο και λήγουν σε φθόγγους μη τυπικούς για το ρωσικό κλιτικό σύστημα θεωρούνται στην πλειοψηφία τους γένους ��υδετέρου: такси, салями, шоу, конфетти, жюри.

Οι προσωπικές αντωνυμίες του τρίτου προσώπου σε αντίθεση με τα ελληνικά δηλώνουν το γραμματικό γένος μόνο στον ενικό αριθμό όπου διακρίνονται δύο τύποι: ένας για το αρσενικό και ουδέτερο γένος και ένας για το θηλυκό σε όλες τις πλάγιες πτώσεις. Μόνο στην ονομαστική ενικού διακρίνονται και τα τρία γραμματικά γένη (βλ. πίνακα). Στον πληθυντικό αριθμό υπάρχει ένας κοινός τύπος και για τα τρία γένη σε όλες τις πτώσεις:

Το χρονικό σύστημα της σύγχρονης Ρωσικής απέβαλε τον αόριστο, τον παρατατικό, τον υπερσυντέλικο και το σουπίνο, αναπτύσσοντας ταυτόχρονα την αντίθεση του ποιού ενεργείας των ρημάτων. Τα ρήματα της Ρωσικής κλίνονται κατά δύο συζυγίες: την Α΄ ή συζυγία "e" και τη Β΄ ή συζυγία "i". Υπάρχουν ρήματα μικτής κλίσης και ανώμαλα ρήματα. Απέμειναν μόνο τρεις γραμματικοί χρόνοι, ο ενεστώς, ο μέλλων και ο παρελθών. Η διάρκεια μιας πράξης, δηλαδή αν είναι στιγμιαία ή εξακολουθητική, εκφράζεται με το ποιόν ενεργείας του εκάστοτε ρήματος. Τα ρήματα σχηματίζουν ζεύγη τετελεσμένου και μη τετελεσμένου ποιού ενεργείας. Έτσι, ανάλογα με το τι ρήμα χρησιμοποιείται στον μέλλοντα ή στον παρελθόντα χρόνο δηλώνεται και η διάρκεια της πράξης. Τα ρήματα με τετελεσμένο ποιόν ενεργείας δεν έχουν ενεστώτα. Μια άλλη ιδιομορφία της ρωσικής σύνταξης είναι η παράλειψη του βοηθητικού ρήματος είμαι στον ενεστώτα. Έτσι έχουμε στον ενεστώτα καθαρά ονοματικές προτάσεις του τύπου (*Αυτός δάσκαλος που σημαίνει Αυτός είναι δάσκαλος). Ο μέλλων (στα ρήματα μη τετελεσμένου ποιού ενεργείας) σχηματίζεται περιφραστικά με το βοηθητικό ρήμα είμαι στον μέλλοντα και το απαρέμφατο του ρήματος. Εκτός από τις κατηγορίες του προσώπου, αριθμού, έγκλισης, και χρόνου το ρωσικό ρήμα διαθέτει και την κατηγορία του γένους που είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του ονόματος. Η κατηγορία του γένους στο ρήμα δηλώνεται μόνο στον παρελθοντικό χρόνο με τις καταλήξεις "-a" για το θηλυκό και "-o" για το ουδέτερο γένος, και την κατάληξη "-и" που χρησιμοποιείται και για τα τρία γένη στον πληθυντικό αριθμό. Το αρσενικό γένος στερείται ειδικής καταλήξεως. Καταλήγει ως επί το πλείστον στο επίθημα "-л" που είναι και ο βασικός δείκτης του παρελθοντικού χρόνου: он сдела-л αρσενικό γένος, она сдела-л-а θηλυκό, оно сдела-л-о ουδέτερο, они сдела-л-и κοινός τύπος για όλα τα γένη στον πληθυντικό αριθμό. Αναλυτικά στοιχεία χαρακτηρίζουν την υποτακτική έγκλιση που σχηματίζεται με τον αοριστικό τύπο του κλινόμενου ρήματος και το μόριο "бы".

Ενεστωτικές καταλήξεις των ρημάτων της πρώτης ή "e" συζυγίας:

Παράδειγμα κλίσης ρήματος α΄ συζυγίας σε -у, -ут

пишу, пишешь, пишет, пишем, пишете, пишут

Παράδειγμα κλίσης ρήματος α΄ συζυγίας σε -ю, -ют

читаю, читаешь, читает, читаем, читаете, читают

Ενεστωτικές καταλήξεις των ρημάτων της δεύτερης ή "i" συζυγίας:

Παράδειγμα κλίσης ρήματος β΄ συζυγίας σε -у, -aт

учу, учишь, учит, учим, учите, учат

Παράδειγμα κλίσης ρήματος β΄ συζυγίας σε -ю, -ят

говорю говоришь говорит говорим говорите говорят

Το φωνολογικό σύστημα της σύγχρονης επίσημης ρωσικής περιέχει 39 φωνήματα (34 σύμφωνα <п п' б б' м м'ф ф' в в'т т' д д' с с' з з' ц л л' н н'ш ж ш' ж' ч' р р'j к г х> και 6 φωνήεντα <и э а о у ы>) σύμφωνα με τη Φωνολογική Σχολή της Μόσχας (ΦΣΜ) ή 42 (36 σύμφωνα και 6 φωνήεντα) σύμφωνα με τη Φωνολογική Σχολή της Πετρούπολης (ΦΣΠ, πρώην ΦΣ Λενινγκράντ).^[27] Οι δύο σχολές διαφωνούν στον ορισμό της έννοιας του φωνήματος εξ ου και η διαφορά στον αριθμό των φωνημάτων της ρωσικής. Για τον φωνηεντισμό της ρωσικής(σύμφωνα με τη ΦΣΜ) παίζει σημαντικότατο ρόλο η θέση του τόνου η οποία ονομάζεται ισχυρή θέση. Φωνήεντα άτονα, που βρίσκονται σε ασθενή θέση μέσα στη φωνητική μονάδα αντιπροσωπεύονται από τα αλλόφωνά τους, παραλλαγές δηλαδή του βασικού φωνήματος. Αλλοιώνονται και ποσοτικά και ποιοτικά. Ένας άλλος βασικός παράγων που επηρεάζει την προφορά των φωνηέντων είναι και η φύση του επόμενου συμφώνου. Τα ουρανωμένα (μαλακά σύμφωνα) προκαλούν μεγάλες αλλοιώσεις στα φωνήεντα. Αυτό προκαλεί πολύ συχνά προβλήματα στη σωστή ανάγνωση των ρωσικών από ξένους.^[28] Στο συμφωνικό σύστημα φωνολογικής σημασίας είναι η διάκριση ηχηρού-άηχου και ουρανισκόφωνου - μη ουρανισκόφωνου (στην παραδοσιακή ρωσική ορολογία σκληρά και μαλακά σύμφωνα).^[29] Ο τόνος στη Ρωσική όπως και στη Νέα Ελληνική είναι δυναμικός. Είναι ελεύθερος σε αντίθεση με τα Νέα Ελληνικά όπου περιορίζεται στις τρεις τελευταίες συλλαβές. Μπορεί να βρίσκεται σε οποιαδήποτε συλλαβή και σε πολυσύλλαβες λέξεις αναπτύσσεται ένας δευτερεύων, βοηθητικός τόνος. Τα ηχηρά σύμφωνα στο τέλος λέξης ή μορφήματος χάνουν την ηχηρότητά τους και προφέρονται όπως τα άηχα αντίστοιχά τους. Παραδείγματος χάριν η λέξη друг(φίλος) (προφέρεται ντρουκ, με άηχο κ παρόλο που γράφεται ντρουγκ γιατί βρίσκεται στο τέλος της λέξης) όμως друга (του φίλου ή τον φίλο) (το г προφέρεται κανονικά ως ηχηρό γκ), Петров (προφέρεται πετρόφ). Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται και όταν ένα ηχηρό σύμφωνο βρεθεί μπροστά από ένα άηχο: водка (η βότκα) το д προφέρεται ως τ, χάνει δηλαδή την ηχηρότητά του λόγω του άηχου κ που ακολουθεί. Άηχο σύμφωνο μπροστά από ηχηρό ηχηροποιείται: Στη λέξη сделать(κάνω) το с(σ) προφέρεται ως ζ λόγω του ηχηρού д (ντ) που ακολουθεί. Εξαίρεση στον κανόνα αυτό αποτελεί το ηχηρό σύμφωνο "в" πριν από το οποίο τα άηχα σύμφωνα δεν αλλοιώνονται: Στη λέξη свет το с(σ) προφέρεται κανονικά, δηλαδή άηχο.

Τα σύμφωνα της ρωσικής γλώσσας

Ήδη από τον 15ο αιώνα στο ευρωπαϊκό μέρος της Ρωσίας διαμορφώθηκαν δύο μεγάλες ομάδες ιδιωμάτων, το βόρειο και το νότιο τα οποία χωρίζονται από μία σειρά ξεκάθαρων ισόγλωσσων (π.χ. η προφορά του [ο] σε όλες τις θέσεις, η προφορά του στιγμιαίου [g] και ο σχηματισμός της γενικής ενικού με την κατάληξη [ы] στα βόρεια ιδιώματα σε αντίθεση με την προφορά αλλοφώνων του [ο] σε άτονες θέσεις, την αντικατάσταση του [g] από το [γ] και την κατάληξη [e] στη γενική ενικού). Εμφανίστηκαν επίσης και μίγματα των παραπάνω που ονομάστηκαν ενδιάμεσα ιδιώματα, όπως είναι για παράδειγμα το ιδίωμα της Μόσχας που έχει στοιχεία και από τα δύο. Αυτά τα ενδιάμεσα ιδιώματα, κυρίως το μοσχοβίτικο, αποτέλεσαν τη βάση της γλώσσας της λογοτεχνίας καθώς επίσης και της επίσημης γλώσσας του ρωσικού κράτους που χρησιμοποιείται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Οι υπόλοιπες διάλεκτοι δε διαθέτουν επίσημη γραφή. Οι διαφορές μεταξύ των ρωσικών διαλέκτων ήταν ανέκαθεν περιορισμένες (σε σύγκριση με τις γερμανικές) και δεν αποτελούσαν εμπόδιο στη συνεννόηση γιατί οι Ρώσοι κατοικούσαν κατά κύριο λόγο σε πεδιάδες και η μεταξύ τους επαφή δε διακοπτόταν από γεωγραφικά εμπόδια.

Η ρωσική γλώσσα ομιλείται κυρίως στη Ρωσία, την Ουκρανία, το Καζακστάν και τη Λευκορωσία, και, σε μικρότερο βαθμό, και σε άλλες χώρες οι οποίες ήταν κάποτε συστατικά της μέρη, δηλ. δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης. Στη διάρκεια της Σοβιετικής περιόδου, η πολιτική για τις γλώσσες των διαφόρων εθνικών ομάδων είχε διακυμάνσεις στην πράξη. Αν και κάθε μια των δημοκρατιών είχε τη δική της επίσημη γλώσσα, ο ενοποιητικός ρόλος και ένα καθεστώς υπεροχής επιφυλάσσονταν για τη Ρωσική. Ακολουθώντας την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991, πολλά από τα νέα ανεξάρτητα κράτη ενεθάρρυναν τις εθνικές τους γλώσσες, γεγονός που εν μέρει αντέστρεψε το προνομιακό καθεστώς της Ρωσικής, αν και ο ρόλος της ως γλώσσας στη μετασοβιετική εθνική επικοινωνία συνεχίστηκε. Στους μητρικούς ομιλητές της ρωσικής σε αυτές τις χώρες δεν περιλαμβάνονται μόνο Ρώσοι, αλλά και Ουκρανοί, Λευκορώσοι, λοιποί εσωτερικοί μετανάστες από άλλες Σοβιετικές δημοκρατίες, ακόμη και άτομα ντόπιας καταγωγής.

Στη Λετονία η επίσημη αναγνώρισή της και η νομιμότητα χρήσης της στις σχολικές αίθουσες αποτελεί ένα θέμα σημαντικού διαλόγου όπου περισσότερο του ενός τρίτου του πληθυσμού είναι ρωσόφωνο, ενώ το 2012 είχε γίνει και δημοψήφισμα για το καθεστώς της. Παρομοίως, στην Εσθονία οι ρωσόφωνοι αποτελούν το 25,6% του τρέχοντος πληθυσμού της χώρας και το 58.6% του πληθυσμού των ιθαγενών Εσθονών μπορεί επίσης να μιλήσει ρώσικα.^[30] Συνολικά, το 67.8% του πληθυσμού της Εσθονίας μπορεί να μιλήσει ρωσικά.^[30]

Στο Καζακστάν και στην Κιργιζία, η ρωσική παραμένει από κοινού επίσημη γλώσσα με την καζακική και την κιργιζική αντίστοιχα. Μεγάλες ρωσόφωνες κοινότητες υπάρχουν ακόμη στο βόρειο Καζακστάν, και οι κατ΄εθνικότητα Ρώσοι αποτελούν το 25.6 % του πληθυσμού της χώρας.^[31] Μέχρι τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης υπήρχαν περισσότεροι ρωσόφωνοι από καζακόφωνους. Ωστόσο, εκεί τα ποσοστά των ρωσόφωνων μειώνονται λόγω της χαμηλότερης γεννητικότητας, της μεγαλύτερης διάμεσης ηλικίας αλλά και λόγω της μετανάστευσης προς τη Ρωσία.

Όσοι τη μιλούν ως μητρική ή δεύτερη γλώσσα στη Λιθουανία αντιπροσωπεύουν κατά προσέγγιση το 60% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Επίσης περισσότερο του ημίσεως του πληθυσμού των Βαλτικών χωρών μιλούν τη ρωσική.^[30][32][33] Καθώς το Μεγάλο Δουκάτο της Φινλανδίας ήταν τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από το 1809 έως το 1918, ένας αριθμός ρωσόφωνων έχει παραμείνει στη Φινλανδία. Υπάρχουν περίπου 50.000 ρωσόφωνοι στη Φινλανδία^[34][35], αποτελώντας το 0.9% του πληθυσμού. Το 0.1% από αυτούς είναι παλιοί μετανάστες από τον 19ο και 20ο αιώνα, και οι λοιποί είναι πρόσφατοι μετανάστες, που έφτασαν στη χώρα στη δεκαετία του 1990 ή αργότερα.^[36][37]

Στον 20ο αιώνα, η ρωσική διδάχθηκε σε ευρεία κλίμακα στα σχολεία των χωρών του παλαιού Συμφώνου της Βαρσοβίας και σε άλλες χώρες που συνήθως ήταν σύμμαχες με την ΕΣΣΔ. Συγκεκριμένα, σε αυτές τις χώρες περιλαμβάνεται η Πολωνία, η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Σλοβακία, την Ουγγαρία, την Αλβανία και την Κούβα. Εν τούτοις, οι νεότερες γενεές δεν είναι συνήθως εξοικειωμένες με αυτήν, επειδή η ρωσική δεν είναι πλέον υποχρεωτική στα σχολεία τους. Αυτή τη στιγμή είναι η πιο ευρέως διδασκόμενη γλώσσα στη Μογγολία και έχει γίνει υποχρεωτική από τα 7 και πάνω ως δεύτερη ξένη γλώσσα από το 2006.^[38][39]

Η ρωσική ομιλείται επίσης και στο Ισραήλ από τουλάχιστον 750,000 εθνικής καταγωγής Εβραίους μετανάστες από την πρώην Σοβιετική Ένωση (απογραφή 1999). Τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης και οι ιστοσελίδες πολύ συχνά δημοσιεύουν υλικό στα Ρώσικα.^[40][41]

Σημαντικές ρωσόφωνες κοινότητες υπάρχουν επίσης στη Βόρεια Αμερική, ιδίως σε μεγάλα αστικά κέντρα των ΗΠΑ και του Καναδά όπως η Νέα Υόρκη, η Φιλαδέλφεια (ΗΠΑ), η Βοστώνη, το Λος Άντζελες, η Νάσβιλ, το Σαν Φρανσίσκο, το Σιάτλ κ.ά. Σε κάποιους από τους τόπους εγκατάστασής τους εκδίδουν τις δικές τους εφημερίδες, και ζουν σε εθνικούς θύλακες (ειδικά η γενεά των μεταναστών που ξεκίνησε να φτάνει στις αρχές της δεκαετίας του '60). Παρά ταύτα, μόνο το ένα τέταρτο αυτών είναι ρωσικής εθνικότητας. Προ της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης, η συντριπτική πλειοψηφία των ρωσοφώνων της Βόρειας Αμερικής ήταν Εβραίοι ομιλούντες ρώσικα. Στη συνέχεια, το κύμα μεταναστών από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης άλλαξε κάπως τη στατιστική εικόνα. Σύμφωνα με την απογραφή των ΗΠΑ του 2000, η Ρωσική είναι η πρώτη γλώσσα που ομιλείται στα σπίτια για περισσότερα από 700.000 άτομα που ζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Σημαντικές ομάδες ρωσοφώνων υπάρχουν επίσης στη Δυτική Ευρώπη και στη Νότια Ευρώπη. Αυτές έχουν αναπτυχθεί μετά διαδοχικά κύματα μεταναστών μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνος, κάθε μια τους με τη δική της χροιά. Η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Βραζιλία, η Νορβηγία, η Αυστρία και η Τουρκία έχουν ρωσόφωνες κοινότητες με σημαντικό πληθυσμό ρωσόφωνων. Οι πόλεις της Αυστραλίας Μελβούρνη και Σίδνεϊ έχουν επίσης ρωσικούς πληθυσμούς, με τους περισσότερους Ρώσους να ζουν στη νοτιοανατολική Μελβούρνη. Δύο τρίτα από αυτούς είναι στην πραγματικότητα ρωσόφωνοι απόγονοι Γερμανών, Ελλήνων, Εβραίων, Αρμενίων ή Ουκρανών, που είτε παλλινόστησαν, μετά την κατάρρευσή της ΕΣΣΔ είτε απλώς αναζητούν προσωρινή εργασία.

Κατά το Ινστιτούτο Γλώσσας του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ, με έδρα στο Μοντερέυ της Καλιφόρνιας, η Ρωσική γλώσσα κατατάσσεται στο επίπεδο III των γλωσσών σε όρους δυσκολίας εκμάθησης για τους έχοντες μητρική τα Αγγλικά,^[42] και απαιτεί κατά προσέγγιση 780 ώρες αφοσιωμένης εκμάθησης για να πετύχεις ένα μεσαίο επίπεδο άνεσης με τη γλώσσα. Θεωρείται επίσης από την Κοινότητα Υπηρεσιών Πληροφοριών των ΗΠΑ ως μια γλώσσα σκληρού στόχου, τόσο για τη δυσκολία που παρουσιάζει για να τον επαρκή χειρισμό της από τους ομιλούντες τα Αγγλικά όσο επίσης και για τον κρίσιμο ρόλο που έχει στην Αμερικανική παγκόσμια πολιτική.

Η βάση του αλφάβητου της Ρωσικής γλώσσας είναι το Κυριλλικό αλφάβητο.

Το ρωσικό αλφάβητο υπέστη πολλές τροποποιήσεις κατά καιρούς. Η ορθογραφική μεταρρύθμιση του 1918^[43] ήταν η μεγαλύτερη και σημαντικότερη που έγινε ποτέ. Από τότε υιοθετήθηκε και καθιερώθηκε το ρωσικό αλφάβητο στη σημερινή του μορφή με 33 γράμματα, γεγονός που συνέβαλε στην απλοποίηση της ορθογραφίας. Συνολικά αφαιρέθηκαν 4 γράμματα τα οποία αντικαταστάθηκαν από άλλα που απέδιδαν τους ίδιους φθόγγους αλλά ήταν απλούστερα στη γραφή. Τα γράμματα αυτά είναι τα εξής:

• Το γράμμα i αντικαταστάθηκε από το и (исторiя - история ιστορία).
• Το γράμμα ѣ (γιατ) αντικαταστάθηκε από το e (дѣвочка - девочка κορίτσι).
• Το γράμμα Ѳ (φίτα) που γραφόταν σε λέξεις ελληνικής προέλευσης αντικαταστάθηκε από το ф (ариѳметика - арифметика αριθμητική) Το γράμμα αυτό ήταν εντελώς άχρηστο από φωνητικής απόψεως γιατί η ρωσική δε γνωρίζει το φθόγγο αυτό. Και όταν ακόμα υπήρχε το γράμμα Ѳ προφερόταν ακριβώς το ίδιο με το γράμμα ф όπως το ελληνικό φι.
• Το γράμμα ѵ (ίζιτσα) που ήταν μια παραλλαγή του ελληνικού Υ και γραφόταν μόνο σε εκκλησιαστικούς όρους από τα ελληνικά αντικαταστάθηκε από το и (сѵнодъ - синод σύνοδος).
• Το γράμμα ъ (ονομαζόταν γιερ μέχρι το 1918) που γραφόταν στο τέλος της λέξης μετά από σκληρά σύμφωνα, μετονομάστηκε σε твёрдый знак (σκληρό σημείο, προσεγγιστική προφορά τβιόρντι ζνακ) και έπαψε να χρησιμοποιείται τόσο συχνά, διατήρησε το ρόλο του διαχωριστικού σημείου μεταξύ σκληρών συμφώνων και φωνηέντων.

Στις 24 Δεκεμβρίου 1942 εισήχθη επίσημα στο ρωσικό αλφάβητο το γράμμα ё (γιο).^[44][45] Έχει την έβδομη θέση στο ρωσικό αλφάβητο. Οι συλλαβές που περιέχουν αυτό το γράμμα φέρουν πάντοτε τον τόνο της λέξης. Η χρήση του δεν είναι υποχρεωτική, συνήθως στη θέση του χρησιμοποιείται το γράμμα e εκτός κι αν αυτό δημιουργεί προβλήματα κατανόησης του κειμένου. Οι λέξεις все (όλοι) και всё (όλο), για παράδειγμα, στη γραφή ξεχωρίζουν μόνο από τη χρήση του ё ή του e. Το γράμμα ё χρησιμοποιείται ευρέως σε εγχειρίδια εκμάθησης της ρωσικής γλώσσας για ξένους προς αποφυγή λανθασμένης προφοράς.

Λόγω πολλών τεχνικών περιορισμών στην πληροφορική και επίσης επειδή δεν είναι διαθέσιμα κυριλλικά αλφάβητα στο εξωτερικό, τα Ρωσικά συχνά μεταγράφονται με τη χρήση του Λατινικού αλφαβήτου. Για παράδειγμα, η τυπική μεταγραφή της λέξης "мороз" (ελληνικά: παγωνιά) είναι "moroz" και για τη λέξη "мышь" (ελληνικά: ποντικός) είναι "mysh'". Η μεταγραφή χρησιμοποιείται συχνά από ζώντες εκτός Ρωσίας, αν και χρησιμοποιείται ολοένα και λιγότερο συχνά από τους Ρώσους λόγω της επέκτασης της Unicode κωδικοποίησης των χαρακτήρων, η οποία πλέον ενσωματώνει διαφορετικά αλφάβητα φτάνοντας από το Λατινικό μέχρι το Χίντι.

• Греческий язык (γκρέτσιεσκιϊ ιαζίκ): η ελληνική γλώσσα
• Привет! (πριβιέτ!) : γεια!
• До свидания (ντα σβιντάνια) : αντίο
• Пожалуйста (παζάλουιστα) : παρακαλώ
• Извините (ιζβινίτιε) : συγγνώμη
• Спасибо (σπασίμπα) : ευχαριστώ
• Это (έτα) /Что (τστο) : αυτό/ότι, τι?
• Сколько стоит? (σκόλ'κα στόιτ) : πόσο κάνει; πόσο κοστίζει;
• Да (Ντα) : ναι
• Нет (Νιετ) : όχι
• Я не понимаю (για νι πανιμάγιου) : δεν καταλαβαίνω
• Где туалет? (γκντιε τουαλιέτ?) : πού είναι η τουαλέτα;
• Сок (σοκ) : ο χυμός (πορτοκαλιού π.χ.)
• Вода (βαντά) : το νερό
• Вино (βινό) : το κρασί
• Пиво (πίβα) : η μπύρα
• Молоко (μαλακό) : το γάλα
• Пицца (πίτσα) η πίτσα
• Мясо (μιάσα) το κρέας
• Колбаса (κολμπασά) το λουκάνικο
• Стейк (στέικ) η μπριζόλα
• Ветчина (βιτσινά) το ζαμπόν
• Сыр (σιρ) το τυρί
• Рыба (ρίμπα) το ψάρι
• Яблоко (γιάμπλακα) το μήλο
• Банан (μπανάν) η μπανάνα
• Вы говорите по-гречески? (βυ γκαβαρίτιε πα-γκρέτσιεσκι;): μιλάτε ελληνικά;
• Я люблю тебя (για λιουμπλιού τιμπιά) : σ’ αγαπώ
• Хорошо (χαρασό): καλά
• Плохо (πλόχα): άσχημα
• Как дела? (κακ ντιλά): τι κάνεις;, πώς είσαι;

• И.К. Калинина, А.Б. Аникина. Современный русский язык, Морфология. Издательство Русский язык, Ленинград 1975.
• А.А. Реформатский. Введение в языковедение. Аспект-Пресс, Москва 1996.
• Л.Л. Касаткин, Е.В. Клобуков, П.А. Лекант. Краткий справочник по современному русскому языку. Высшая школа, Москва 1991. ISBN 5-06-001579-3
• А.В. Дудников. Современный русский язык. Высшая школа, Москва 1990 ISBN 5-06-000778-2
• А. С. Пушкин. Полное собрание сочинений в 16 томах. Изд. АН СССР, 1937.
• Е.В. Пчелов и В.Т. Чумаков. ДВА ВЕКА РУССКОЙ БУКВЫ Ё: История и словарь. М.: Народное образование, 200
• Иеромонах Алипий (Гаманович) Грамматика церковно-славянского языка. Издательство "Паломник", Москва 1991.

• Κυριλλικό αλφάβητο
• Γλαγολιτικό αλφάβητο
• Σλαβικές γλώσσες
• Ανατολικές Σλαβικές γλώσσες
• Παλαιά Εκκλησιαστική Σλαβική γλώσσα

• Ινστιτούτο Πούσκιν Αθηνών - Η Ρωσική Γλώσσα στην Ελλάδα - Εξεταστικό Κέντρο Ρωσικών - Μαθήματα Ρωσικής
• Ρωσικά μαθήματα λεξιλογίου^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Γλωσσάριο βρισιών στα Ρώσικα
• Ιστορία ρωσική γλώσσας
• КАК ОБОГАЩАЛСЯ РУССКИЙ ЯЗЫК
• К 170-летию со дня кончины А.С. Пушкина
• Ιστορία ρωσικής ορθογραφίας
• Πόσα γράμματα έχει το ρωσικό αλφάβητο
• Κανόνες ορθογραφίας και ορθοέπειας
• Εγχειρίδιο ορθογραφίας και στυλ
• Реформа русской орфографии 1964 года
• http://www.gramota.ru/book/village/
• Фонетика русских диалектов
• Russische_Rechtschreibreform_von_1918
• 409 Russisch του Branko Tošović
• Σύντομη ιστορία του γράμματος Ё
• история буквы Ё