Πάβελ Μιλιουκόφ

Ο Μιλιουκόφ γεννήθηκε στη Μόσχα στη μεσοαστική οικογένεια ενός αρχιτέκτονα, για τον οποίο ισχυρίστηκε στην αυτοβιογραφία του ότι είναι ευγενής του Οίκου των Μιλιουκόφ.^[11]

Ο Μιλιουκόφ σπούδασε Ιστορία και ανθρωπιστικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας, όπου επηρεάστηκε από τις φιλελεύθερες ιδέες του Κονσταντίν Καβελίν και του Μπορίς Τσιτσέριν. Αποβλήθηκε για συμμετοχή σε φοιτητικές εξεγέρσεις, αλλά έγινε δεκτός εκ νέου και του επετράπη να πάρει το πτυχίο του. Ειδικεύτηκε στη μελέτη της Ρωσικής ιστορίας και πήρε Μάστερ στην Ιστορία για την εμπεριστατωμένη εργασία του πάνω στην Κρατική Οικονομία της Ρωσίας το πρώτο τέταρτο του 18ου αιώνα.^[12]

Δίδαξε με μεγάλη επιτυχία στο πανεπιστήμιο και σε ινστιτούτο κατάρτισης για δασκάλες. Τις διαλέξεις αυτές στη συνέχεια τις πραγματεύτηκε ο ίδιος στο βιβλίο του Περίληψη της Ρωσικής Κουλτούρας (3 τόμοι, 1896-1903, μεταφρασμένο στα Γερμανικά). Ίδρυσε επίσης ένα σωματείο για “πανεπιστημιακό διάβασμα στο σπίτι” και, σαν ο πρώτος του πρόεδρος, επιμελήθηκε τον πρώτο τόμο του προγράμματός του, το οποίο διαβάστηκε πλατειά από τους Ρωσικούς πνευματικούς κύκλους. Οι φιλελεύθερες απόψεις του τον έφεραν σε σύγκρουση με τις εκπαιδευτικές αρχές, και απολύθηκε το 1894 μετά από μια από τις πάντα επαναλαμβανόμενες πανεπιστημιακές “ταραχές”. Μάλιστα φυλακίστηκε για ένα διάστημα σαν πολιτικός αγκιτάτορας.^[12] Ο τελευταίος τόμος της Περίληψης της Ρωσικής Κουλτούρας στην πραγματικότητα τελείωσε στη φυλακή, όπου πέρασε έξι μήνες για την πολιτική ομιλία του σε μια ιδιωτική εκδήλωση (1901).

Όταν βγήκε από τη φυλακή, ο Μιλιουκόφ πήγε στη Βουλγαρία, και διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας, όπου δίδαξε στα Βουλγαρικά με μεγάλη επιτυχία. Ο Μιλιουκόφ αρθρογραφούσε στην παράνομη εφημερίδα Liberation το 1902. Παρέδωσε θερινά μαθήματα στις ΗΠΑ στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου (1903) και στο Ινστιτούτο Λόουελ στη Βοστώνη.^[12] Κατά τη Ρωσική Επανάσταση του 1905 ίδρυσε το Συνταγματικό Δημοκρατικό Κόμμα, που εκπροσωπήθηκε στην Αυτοκρατορική Δούμα, και συνέταξε το Μανιφέστο του Βίμποργκ, ζητώντας πολιτικές ελευθερίες, μεταρρυθμίσεις και παθητική αντίσταση στην κυβερνητική πολιτική. Κλήθηκε να γράψει μια ανάλυση της σύγχρονης Ρωσίας, με βάση τις διαλέξεις του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και στο Ινστιτούτο Λόουελ, για το Πανεπιστήμιο Τύπου του Σικάγου· η Ρωσία και η Κρίση της, την οποία έγραψε σε άπταιστα Αγγλικά, και δημοσιεύτηκε από τον Τύπο τον Αύγουστο του 1905.

Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μιλιουκόφ έκανε στροφή προς τα δεξιά, με την προώθηση της πατριωτικής πολιτικής της εθνικής άμυνας, επιμένοντας ο νεώτερος γιός του (ο οποίος στη συνέχεια σκοτώθηκε στη μάχη) να καταταγεί εθελοντικά στο στρατό, και κάνοντας καμπάνια για τον σχηματισμό του Προοδευτικού Μπλοκ των μετριοπαθών ηγετών. Ο Μιλιουκόφ θεωρείτο αφοσιωμένος υποστηρικτής της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης. Οι αντίπαλοί του τον αποκαλούσαν κοροϊδευτικά “Μιλιουκόφ των Δαρδανελλίων”. Το 1916, ωστόσο, κινήθηκε πάλι προς τα αριστερά, επικρίνοντας δριμύτατα την κυβέρνηση για την ανικανότητά της.

Την 1η Νοεμβρίου 1916, κατά την διάρκεια μιας ομιλίας στην Αυτοκρατορική Δούμα, ο Μιλιουκόφ τόνισε τις πολυάριθμες κυβερνητικές αποτυχίες με το περίφημο ερώτημα “βλακεία ή προδοσία;” Σύμφωνα με τη Μελίσσα Κίρσκε Στοκντέιλ στο Πωλ Μιλιουκόφ και η Αναζήτηση για μια Φιλελεύθερη Ρωσία, ήταν ένας “ασταθής συνδυασμός από επαναστατικά πάθη, κλιμακούμενο φόβο, και τη σχεδόν κατάρρευση της ενότητας στο μετριοπαθές στρατόπεδο που έδωσε την ώθηση για την πιο διαβόητη ομιλία στην ιστορία της Δούμας…” Η ομιλία ήταν ορόσημο στην πορεία για τη δολοφονία του Ρασπούτιν και τη Φεβρουαριανή Επανάσταση.

Στις συνεδριάσεις του Προοδευτικού Μπλοκ κοντά στα τέλη Οκτωβρίου, οι Προοδευτικοί και οι αριστεροί Καντέτ υποστήριξαν ότι η λαϊκή επαναστατική διάθεση δεν θα μπορούσε πια να αγνοηθεί και ότι η Δούμα θα πρέπει να επιτεθεί σε ολόκληρο το τσαρικό σύστημα ή να χάσει όποια επιρροή ασκούσε. Οι Εθνικιστές φοβούνταν ότι η ενορχηστρωμένη στάση κατά της κυβέρνησης θα έθετε σε κίνδυνο την ύπαρξη της Δούμας και θα παρόξυνε περαιτέρω τα επαναστατικά συναισθήματα. Ο Μιλιουκόφ υποστήριξε και διασφάλισε μια δυσδιάκριτη προσχώρηση σε μια μεσοβέζικη τακτική, επιτιθέμενος στον Μπορίς Στούρμερ και πιέζοντας για την ανατικατάστασή του.

Σύμφωνα με τη Στοκντέιλ είχε πρόβλημα να κερδίσει τη στήριξη του κόμματός του· στο από 22-24 Οκτωβρίου φθινοπωρινό συνέδριο των Καντέτ, οι επαρχιακοί αντιπρόσωποι “εξαπέλυσαν επίθεση στον Μιλιουκόφ με ασυνήθιστη αγριότητα. Του καταλόγιζαν ότι λόγω των ταξιδιών του στο εξωτερικό ήταν ανεπαρκώς ενημερωμένος για το λαϊκό αίσθημα· η υπομονή του λαού είχε εξαντληθεί”. Απάντησε με μια έκκληση να κρατήσουν τον απώτερο στόχο τους κατά νου:

Το καθήκον μας θα είναι να μην καταστρέψουμε την κυβέρνηση, πράγμα που μόνο την αναρχία θα βοηθήσει, αλλά να ενσταλάξουμε σε αυτήν ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο, δηλαδή, να οικοδομήσουμε μια γνήσια συνταγματική τάξη. Αυτός είναι ο λόγος, που στον αγώνα μας με την κυβέρνηση, παρ’ όλα αυτά, πρέπει να διατηρήσουμε την αίσθηση του μέτρου… Το να στηρίξουμε την αναρχία στο όνομα της πάλης με την κυβέρνηση, θα είναι να βάλουμε σε κίνδυνο όλες τις πολιτικές κατακτήσεις που έχουμε κάνει από το 1905.

Την προηγούμενη ημέρα της έναρξης της Δούμας, το Προοδευτικό κόμμα αποσύρθηκε από το μπλοκ, επειδή πίστευαν ότι η κατάσταση απαιτούσε κάτι περισσότερο από μια απλή καταγγελία του Στούρμερ. Κατά την έναρξη της συνόδου οι υπουργοί της κυβέρνησης, προειδοποιημένοι από έναν πληροφοριοδότη μέσα από το μπλοκ για την επίθεση που θα γινόταν, έφυγαν από την αίθουσα. Ο Αλέξανδρος Κερένσκι που μίλησε πρώτος, αποκάλεσε τους υπουργούς “πληρωμένους δολοφόνους” και “δειλούς” και είπε ότι “καθοδηγούνταν από τον ποταπό Γκρίσκα (Γρηγόρη) Ρασπούτιν !” Ο προεδρεύων διέταξε την απομάκρυνσή του επειδή ζήτησε την ανατροπή της κυβέρνησης σε καιρό πολέμου. Η ομιλία του Μιλιουκόφ ήταν περισσότερο από τρεις φορές μεγαλύτερης διάρκειας από του Κερένσκι, και εκφωνήθηκε χρησιμοποιώντας πολύ πιο μετριοπαθή γλώσσα.

Άρχισε περιγράφοντας πως είχε χαθεί η λαϊκή ελπίδα κατά τη διάρκεια του πολέμου, λέγοντας: “έχουμε χάσει την πίστη μας ότι η κυβέρνηση μπορεί να μας οδηγήσει στη νίκη”. Ανέφερε τις φήμες για προδοσία και μετά άρχισε να συζητά κάποιες από τις κατηγορίες: ότι ο Στούρμερ είχε απελευθερώσει τον Σουκομλινόφ, ότι υπήρχε πολύ φιλο-Γερμανική προπαγάνδα, ότι του είχαν πει ότι ο εχθρός είχε πρόσβαση στα Ρωσικά κρατικά μυστικά κατά στις επισκέψεις του σε σύμμαχες χώρες, και ότι ο γραμματέας του Στούρμερ είχε συλληφθεί επειδή τον δωροδοκούσαν οι Γερμανοί, αλλά αφέθηκε ελεύθερος όταν τα έδωσε στον Στούρμερ. Μετά από κάθε κατηγορία κοντά στο τέλος της ομιλίας του, ρωτούσε “Είναι βλακεία ή προδοσία;” και οι ακροατές απαντούσαν “Βλακεία !”, “Προδοσία !” ή “Και τα δύο !” και ο Μιλιουκόφ εξηγούσε ότι δεν είχε σημασία καθώς “οι συνέπειες είναι οι ίδιες”.

Η Στοκντέιλ επισημαίνει επίσης ότι ο Μιλιουκόφ είχε κάποιες επιφυλάξεις για τα στοιχεία του στις αναμνήσεις του, όπου παρατήρησε ότι οι ακροατές του αποφασιστικά απαντούσαν προδοσία “ακόμη και σε εκείνες τις πτυχές που εγώ ο ίδιος δεν ήμουν απόλυτα σίγουρος”.

Ο Ρίτσαρντ Άμπραχαμ, στη βιογραφία του Κερένσκι, υποστηρίζει ότι η αποχώρηση των Προοδευτικών ήταν ουσιαστικά ψήφος μη εμπιστοσύνης προς τον Μιλιουκόφ και ότι συνέλαβε την ιδέα να κατηγορήσει τον Στούρμερ σε μια προσπάθεια να διατηρήσει την επιρροή του.

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του Φεβρουαρίου ο Μιλιουκόφ ήλπιζε να διατηρήσει τη συνταγματική μοναρχία στη Ρωσία, αλλά τα γεγονότα εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα για να τα ακολουθήσει. Στην πρώτη προσωρινή κυβέρνηση, με επικεφαλής τον συνάδελφό του Καντέτ Πρίγκιπα Γκεόργκι Λβοφ, ο Μιλιουκόφ έγινε Υπουργός Εξωτερικών. Αντιτάχτηκε σταθερά στο λαϊκό αίτημα για ειρήνη με όποιο κόστος και επέμεινε ακλόνητα στις εν καιρώ πολέμου συμμαχίες της Ρωσίας. Όπως το έθεσε η Μπριτάννικα 2004 “ήταν πολύ άκαμπτος για να επιτύχει στην εφηρμοσμένη πολιτική”. Στις 20 Απριλίου 1917 η κυβέρνηση έστειλε διακοίνωση στη Βρετανία και στη Γαλλία (που έγινε γνωστή ως Διακοίνωση Μιλιουκόφ) διακηρύσσοντας ότι η Ρωσία θα εκπλήρωνε τις υποχρεώσεις της προς τους Συμμάχους και θα έκανε τον πόλεμο για όσο ήταν απαραίτητο. Οι στρατιώτες και οι πολίτες της Πετρούπολης απαίτησαν την παραίτηση του Μιλιουκόφ, η οποία έγινε στις 2 Μαΐου.

Ενώ ήταν Υπουργός Εξωτερικών, ο Μιλιουκόφ έστειλε στους Βρετανούς επίσημο αίτημα όπως ο επαναστάτης Λέον Τρότσκι αφεθεί ελεύθερος από το στρατόπεδο εγκλεισμού Άμχερστ στη Νέα Σκωτία του Καναδά, αφού οι Βρετανοί είχαν επιβιβαστεί σε ένα ατμόπλοιο στο λιμάνι του Χάλιφαξ για να συλλάβουν τον Τρότσκι και άλλους “επικίνδυνους επαναστάτες” που ήταν καθ’ οδόν προ τη Ρωσία από τη Νέα Υόρκη. Με την παραλαβή του αιτήματος Μιλιουκόφ οι Βρετανοί απελευθέρωσαν τον Τρότσκι, ο οποίος συνέχισε το ταξίδι του προς τη Ρωσία και έγινε ο βασικός σχεδιαστής και ηγέτης της Μπολσεβίκικης Επανάστασης που ανέτρεψε την προσωρινή κυβέρνηση.^[13]

Μετά την Επανάσταση των Μπολσεβίκων ο Μιλιουκόφ έφυγε από την Πετρούπολη και ήταν σύμβουλος διαφόρων ηγετών του Λευκού Κινήματος. Μετά τον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο μετανάστευσε στη Γαλλία, όπου παρέμεινε ενεργός στην πολιτική και εξέδιδε τη ρωσόφωνη εφημερίδα Τελευταία Νέα [Latest News] (1920-1940). Ενώ ζούσε στο εξωτερικό, ο Μιλιουκόφ ήταν στόχος για πολλές απόπειρες δολοφονίας. Σε μια απόπειρα, στο Βερολίνο το 1922, ο φίλος του Βλαντιμίρ Ντμιτρίεβιτς Ναμποκόφ, πατέρας του διάσημου μυθιστοριογράφου Βλαντιμίρ Ναμποκόφ, σκοτώθηκε ενώ προστάτευε τον Μιλιουκόφ από τους επιτιθέμενους. Το 1934 ο Μιλιουκόφ ήταν μάρτυρας στη Δίκη της Βέρνης.

Αν και παρέμεινε αντίπαλος του κομμουνιστικού καθεστώτος, ο Μιλιουκόφ στήριξε την εξωτερική πολιτική του Στάλιν.^[14] Έτσι, σχολίασε τον Χειμερινό Πόλεμο ως εξής: “Αισθάνομαι οίκτο για τους Φινλανδούς, αλλά είμαι υπέρ του Κυβερνείου του Βίμποργκ”.^[15]

Ο Μιλιουκόφ πέθανε στο Εξ λε Μπαν (Aix-les-Bains) στη Γαλλία.

• Melissa Kirschke Stockdale (1996). Paul Miliukov and the Quest for a Liberal Russia, 1880–1918. Cornell University Press. σελίδες 379. ISBN 0-8014-3248-0. 
• Thomas Riha. A Russian European: Paul Miliukov in Russian Politics. University of Notre Dame Press. σελ. 373. ISBN 1-121-78859-9. 
• Макушин А. В., Трибунский П. А. (2001). Павел Николаевич Милюков: труды и дни (1859–1904). Рязань. σελίδες 439 c. ISBN 5-94473-001-3. (Новейшая российская история. Исследования и документы. Том 1.)
• John Simkin. «Paul Milyukov». spartacus-educational.com/. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2016. 

• «Works by or about Pavel Milyukov». Internet Archive. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2016. 
• «Works by Pavel Milyukov». LibriVox (public domain audiobooks). Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2016. 
• P.N. Miliukov (1905). Russia and its crisis (1905). Chicago: University of Chicago Press. 
• P.N. Miliukov (1908). Constitutional government for Russia. New York: The Civic Forum. an address delivered before the Civic forum by P.N. Miliukov. New York city, 14 January 1908
• P.N. Miliukov (1920). Bolshevism: an international danger. New York: Scribner. 
• P.N. Miliukov (1922). Russia, to-day and to-morrow. New York: The Macmillan company. 
• Leon Trotsky (Αυγούστου 1905). «An Open Letter to Professor P.N. Miliukov». Revolutionary Russia, Vol. 3 No. 2 (1990), pp. 224–238. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2016.  an early critique of Miliukov's liberalism