Idi na sadržaj

Normandija

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Normandie
Normaundie
Zastava Normandijskog pokreta Grb Normandije
uzrečica: Diex Aïe
(normandijski: Neka nam Bog pomogne)
Službeni jezici francuski (kontinentalna Normandija) i engleski (ostrvska Normandija)
Drugi dijalekti normandijski i jersejski
Historijski glavni grad Rouen
Suverenitet : Francuska ; Anglo-normandijska ostrva
Površina
 - Ukupno
 - Kontinentalna
[1] 39.821 km2
[2] 30.627 km2
Stanovništvo
 - Ukupno (procjena 2005.)
 - Gustoća
oko 3.300.000 stanovnika
oko 110 stan./km2

Normandija (francuski: Normandie, normandijski: Normaundie) je bivša država u Evropi i jedna od 18 administrativnih regija u Francuskoj. Nalazi se na obali La Manchea. Danas je ovo geografski i kulturni pojam obuhvata sadašnje departmane Seine-Maritime, Calvados, Manche te dio Orne i Eure u dvije francuske regije, te Kanalska ostrva kojima vlada britanski monarh koji ima titulu normandijskog vojvode. Važno je središte francuske poljoprivrede i intezivnog stočarstva.

Historija

[uredi | uredi izvor]

Ranija historija

[uredi | uredi izvor]
Rolonov grob

Ubrzo nakon stvaranja Normandije 911. godine, Dogovorom iz Saint-Clair-sur-Eptea između vikinga Rolona i Karla Jednostavnog na dijelu bivše Neustrije definiran verdenskim sporazumom, Normandijsko vojvodstvo je pripojilo zapadna područja: 924. središnju Normandiju (Bessin, Pays d'Auge i Hiémois), te 933. Cotentin i ostrva, današnja Kanalska ostrva. Ova ostrva su ostala pod britanskom krunom (Normandija i Engleska vladali su od 1066. do 1204.), dok je kontinentalni dio Normandije dobio francusku vlast od 1204. godine. Oko 1009. godine, bretanjska područja između Sélune i Couësnona su dodana Normandiji. Normandija je činila važno Normandijsko vojvodstvo u Francuskom kraljevstvu od 911. do 1204.

Honfleur : stara luka, Calvados, Donja Normandija

Rolonov potomak Vilim Osvajač je 1066. godine osvojio Englesku te postao njen vladar pod imenom Vilim I., nakon bitke kod Hastingsa. Engleska je ostala vezana za Normandiju sve do 1204, kada je Filip August zauzeo područja Ivana Bez Zemlje po feudalnom zakonu kojim se osuđuje dijelo prisiljivanja na brak što je Ivan napravio ženidbom s Isabelom od Angoulêmea. Normandijskim osvajanjem Engleske je stvoren i razvijen anglonormandijski jezik kojim je pisana bogata anglo-normanska književnost i koja je imala veliki uticaj i na francusku književnost. Ovo je i razlog velikom broju posuđenica u engleskom jeziku koji su latinskog ili skandinavskog porijekla, što su ušli u jezik iz anglonormandijskog ili starofrancuskog.

Glavni članak: Normani

Normani su posjedovali i upravljali i mnogim udaljenim područjima. Osnivali su brojna kraljevstva i kneževine širom Sredozemlja: Robert Guiscard i Roger od Hautevillea na Siciliji i južnoj Italiji. Robert Burdet je osnovao kneževinu u Španiji nakon što je preuzeo Tarragonu od muslimana. Bohemund od Taranta osnovao je Antiohijsku kneževinu u Antiohiji na području današnje Turske i Sirije.

Jean de Béthencourt je osvojio Kanarska ostrva 1402. godine. 1625. godine, Pierre Belain d'Esnambuc zauzeo je posjede Martinik, Gvadalupa, Sveti Kristofor i Marie-Galante.

Stogodišnji rat

[uredi | uredi izvor]

Normandija je odigrala važnu ulogu u Stogodišnjem ratu (1337.-1453). Ovdje su se odvijale velike borbe između francuskog i engleskog kralja, a najviše su na to utjecali bogatstvo Normandije, te njena zajednička prošlost s Engleskom i geografska blizina Velike Britanije.

Stogodišnji rat na ovom području može se podijeliti na dva dijela: u prvom su napadi Engleza bili serijski, te su se sastojali od manjih invazija širom regije. U tom razdoblju moćni normandijski plemić Karlo Zli zbog svog šurovanja s Englezima izaziva građanski rat među Normanima. U drugom razdoblju prisutnost Engleza je puno veća, budući da su regiju držali pod okupacijom više od tri desetljeća (1417.-1450).

1420. godine, dogovorom iz Troyesa, engleski kralj je postao nasljednik Francuskog kraljevstva. Normandija je tada činila središnji dio engleske Francuske. Na kraju je francuski kralj Karlo Pobjednik osvojio bogatu pokrajinu i oprostio kolaboraciju s neprijateljem.

Poslije rata

[uredi | uredi izvor]
Normandijski narodni ples

Poslije Stogodišnjeg rata, Normandija se brzo oporavila, te je slijedio veliki napredak u prvoj polovini 16. vijeka: na selima su se podizala velika imanja, a ovaj napredak je promijenio i izgled gradova, koji su preuzeli renesansni izgled. Poslije 1550. vjerski ratovi su uzdrmali napredak. Blizina Engleske, s kojom je Francuska ćesto bila u ratu između 1689. i 1815, učinila je Normandiju mjestom čestih sukoba.

Kolonisti iz Normandije (pogotovo iz Donje Normandije) su bili vrlo istaknuti u Novoj Francuskoj (Québec).

Upravno gledajući, kontinentalni dio Normandije je ostao kneževina u sklopu Francuskog kraljevstva sve do 1466. Područje je bilo podjeljeno na imanja (bailliages), koja su bila podjeljena na područja kojima su upravljali vikonti. Ovaj feudalni sistem je ukinut tek 1744. Kasnije je novi sistem oporezivanja podijelio Normandiju na dva, pa kasnije na tri područja: ona Rouena i Caena (1542.) i Alençona 1636. Ostrvski dio je ostao podijeljen na imanja Jersey i Guernesey.

Novija historija

[uredi | uredi izvor]
Američko groblje u Colleville-sur-Meru, Calvados

Prije Francuske revolucije, provincija Normandija je činila također, kao i brojne druge bivše provincije, vojno guvernerstvo, iznimku je činio Havre. Ova francuska provincija je 1790. podijeljena na pet departmana: Calvados, Manche, Orne, Eure i Seine-Inférieure, koja je kasnije postala Seine-Maritime. 1956. godine, prva tri departmana su okupljeni u Donju Normandiju, a zadnja dva u Gornju Normandiju. Od tad, ujedinjenje Normandije je česta tema regionalne politike.

Od 18. vijeka industrijalizacija i modernizacija poljoprivrede promijenili su privredu regije.

Glavni članak: Bitka za Normandiju

Normandija je teško razorena za vrijeme Drugog svjetskog rata i iskrcavanja. Brojni gradovi su uništeni u savezničkim bombardiranjima.

Geografija

[uredi | uredi izvor]

Kontinentalna Normandija

[uredi | uredi izvor]
Karta stare provincije Normandije

Normandija nije geografska jedinica, nego se sastoji od dva velika, vrlo različita, prirodna područja na sjeveru Francuske: pariskog bazena i armorikanskog masiva. Ova podjela ne odgovara podjeli na dvije normandijske regije. Geološka raznolikost se očituje na raznolikosti pejzaža, dok je klima umjerena i vlažna. U području postoji mnoštvo manjih različitih geografskih regija.

Geografski i geološki položaj je jako utjecao i na gradnju tradicionalnih normandijskih nastambi koje su građene od dostupnih materijala na određenom području. Građevine od hrasta s slamnatim krovovima se mogu naći u regijama Pays de Caux i Pays d'Auge, ciglene kuće se mogu naći na istoku područja, kamene u Calvadosu i Orni, granitne na obali La Manchea itd.

Obala je također raznolika: od visokih grebena u Pays de Caux (Côte d'Albâtre) sa šljunčanim plažama do velikih pješčanih plaža u Calvadosu (Pays d'Auge i Bessin, Côte Fleurie, Côte de Nacre).

Anglo-normandijska ostrva

[uredi | uredi izvor]
Karta Anglo-normandijskih ostrva iz almanaha Nouvelle Chronique de Jersey, 1891. godine

Anglo-normandijske ili Kanalska ostrva naseljavali su Briti sve do vikinške invazije. Od 933. godine, ova ostrva su dio Normandijskog vojvodstva. Ponovno osvajanje francuskih područja na kraju Stogodišnjeg rata je zaustavljeno u Cherbourgu, te nije produženo na dvadesetak kilometara udaljena ostrva koji su time ostali u Normandijskom vojvodstvu. Britanski monarh i danas, uz ostale, nosi titulu normandijskog vojvode, te su time ostrva izravno vezana s britanskom krunom. Ova autonomna područja britanske krune su podijeljena u dva bailliagea (engleski: bailiwick, latinski: baillia) Jersey i Guernesey (engleski: Guernsey) na kojima se još čuvaju normandijski običaji i zakoni.

Naziv „anglo-normandijska ostrva” (francuski: îles Anglo-Normandes) je relativno nov u francuskom jeziku, stari Normandijci su te ostrva nazivali Kanalska ostrva (normandijski: Îles d'la Manche, francuski: Îles de la Manche), a kao takav naziv se zadržao i u engleskom jeziku (Channel Islands). Ova ostrva službeno ne čine ni dio Ujedinjenog Kraljevstva niti Evropske Unije.

Arhipelag Minquiers i Écréhou spadaju pod jersejski bailliage, dok ostrva Aurigny, Brecqhou, Sercq, Herm, Brecqhou, Burhou, Casquets, Ortac, Jéthou i Lihou spadaju pod guernesejski bailliage.

Područja Normandije

[uredi | uredi izvor]
Chaumière dans le Lieuvin

Glavne prirodne i historijske regije (normandijske zemlje) su:

Rijeke i parkovi prirode

[uredi | uredi izvor]

Glavne rijeke u Normandiji su Seine i njene pritoke Epte, Andelle, Eure i Risle. Također postoji i određeni broj rijeka koje se ulijevaju u more: Bresle, Touques, Dives, Orne, Vire, Sée, Sélune i Couesnon. Veules je najmanja takva rijeka u Francuskoj, koja se u more ulijeva u Veules-les-Rosesu, između Dieppe i Saint-Valery-en-Caux, u departmanu Seine-Maritime.

Regionalni parkovi prirode :

  • Parc naturel régional des Marais du Cotentin et du Bessin
  • Parc naturel régional des Boucles de la Seine normande
  • Parc naturel régional Normandie-Maine
  • Parc naturel régional du Perche

Stanovništvo

[uredi | uredi izvor]

U Normandiji živi oko 3,15 miliona stanovnika, dok je gustoća stanovništva oko 110 stanovnika po kvadratnom kilometru, što je blizu francuskom nacionalnom prosjeku. Na normandijskim ostrvima živi oko 150.000 stanovnika, a gustoća stanovništva je oko 780 st./km2.

Gradovi sa najvećim brojem stanovnika su (uključujući aglomerizaciju) :

Baignade à Deauville, Eugène Boudin, 1865.

Ostali važniji gradovi:

Luka Honfleur
Pogled na Granville

Privreda

[uredi | uredi izvor]

Tradicionalna donjonormandijska privreda je više okrenuta poljoprivredi, dok je Gornja Normandija doživjela veći industrijski razvoj.

Najveći poslodavci su automobilska poduzeća, koja zapošljavaju oko 25 000 zaposlenika u Donjoj Normandiji (PSA, Renault Trucks, Faurecia...), dok je najveći gornjonormandijski poslodavac Renault koji u toj regiji ima četiri tvornice (Sandouville, Cléon, Grand-Couronne i Dieppe).

Normandijska privreda je zbog geografskog položaja snažno okrenuto pomorstvu (ribolov, prijevoz robe i putnika itd.). Pod jedan od važnijih privrednih sektora spada i energetika, u Normandiji se nalaze tri nukulearne elektrane (Paluel, Flamanville i Penly).

U Normandiji se nalazi 60% francuskih polja lana. U zadnje vrijeme značajna privredna aktivnost je turizam.

Promet

[uredi | uredi izvor]

Cestovni promet

[uredi | uredi izvor]

Državne ceste (route nationale) koje prolaze kroz Normandiju:

  • Državna cesta br. 12
  • Državna cesta br. 13
  • Državna cesta br. 14
  • Državna cesta br. 15
  • Državna cesta br. 25
  • Državna cesta br. 26
  • Državna cesta br. 27
  • Državna cesta br. 28
  • Državna cesta br. 29
  • Državna cesta br. 30
  • Državna cesta br. 31
  • Državna cesta br. 132
  • Državna cesta br. 138
  • Državna cesta br. 158
  • Državna cesta br. 174

Autoceste u Normandiji:

Pomorski promet

[uredi | uredi izvor]
Svjetionik u La Hagueu, Cotentin

Normandija ima 600 km obale duž La Manchea, čime se nalazi na najprometnijem moru na svijetu. Sistem pomorskih luka je treći najveći u Evropi, te prvi u Francuskoj, a sastoji se od pet luka: dvije velike međunarodne luke Le Havre i Rouen, te Cherbourg, Caen i Dieppe. Kroz ove luke prolazi polovina francuskog međunarodnog prometa, te 60% kontejnerskog prometa.

Vezu sa Velikom Britanijom i Irskom osiguravaju luke Cherbourg (1,44 mil. putnika), Le Havre (1,15 mil. putnika), Caen (0,93 mil. putnika) i Dieppe (0,38 mil. putnika).

Vezu sa Anglo-normandijskim ostrvima osiguravaju luke Granville, Carteret i Diélette, prema Jerseyu (Gorey i Saint-Hélier), Guerneseyu (Saint-Pierre-Port), Aurignyu i Sercqu.

Riječni promet

[uredi | uredi izvor]

U Normandiji se odvija 10% ukupnog francuskog riječnog prometa. Godišnje se Seineom preveze 13 miliona tona robe između Le Havrea i pariske regije.

Zračni promet

[uredi | uredi izvor]

U Normandiji se nalazi pet međunarodnih aerodroma:

Kultura

[uredi | uredi izvor]
  • U Caenu se nalazi Caenska Akademija znanosti, umjetnosti i književnosti (Académie de Caen)
  • U Rouenu se nalazi Rouenska Akademija znanosti, umjetnosti i književnosti (Académie de Rouen), koja je vezana sa postimpresionističkim umjetničkim pokretom znan kao rouenska škola.
  • U Caenu se nalazi muzički sastav Les Arts Florissants (Cvjetajuće umjetnosti) poznat po izvođenju muzičkih djela iz 17. i 18. vijeka.

Jezik

[uredi | uredi izvor]
Le Coup d’œil purin, 1773.
Glavni članak: Normandijski jezik

U Normandiji se koriste dva službena jezika: francuski (u Francuskoj) i engleski (na Kanalskim ostrvima). Svaki od ovih jezika u svakodnevnom govoru je pod uticajem regionalnih jezika.

Glavni regionalni jezik u Normandiji je normandijski, koji ima više lingvističkih oblika. Danas se normandijski najviše koristi u Cotentinu i Pays de Cauxu, kao i na Kanalskim ostrvima u obliku jerseyskog i guerneseyskog jezika. Najpoznatiji stvaratelji na ovom jeziku su Alfred Rossel, Louis Beuve (1869.-1949.) i Côtis-Capel (1915-1986).

Nauka

[uredi | uredi izvor]

U Caenu se nalazi GANIL, ubrzivač teških iona. Normandija je poznata i po izradi brodova, te po izradi podmornica u Cherbourgu za vojsku.

Gastronomija

[uredi | uredi izvor]
Normandijski restoran

Normandijska gastronomija se temelji na četiri osnovne namirnice: jabuke, mlijeko, meso i plodovi mora. Ovi proizvodi čine osnovu brojnih regionalnih specijaliteta.

U Normandiji se, kao u velikoj jabučnoj regiji u kuhinji koriste jabuke, jabukovača i calvados. Calvados je jabučni vinjak, a vrlo je popularan i pommeau, aperativ od calvadosa i jabučnog soka koji je veliki izvozni proizvod. Normandijske i jerseyske krave su poznate po kvaliteti mlijeka, od kojeg se rade kvalitetni mliječni proizvodi, mahsuz sirevi.

Normandija je prvi proizvođač oštriga, dagnji i jakopskih kapica u Francuskoj. Ovo je također rodni kraj Guillaumea Tirela ili Tailleventa, koji je autor jedne od prvih kuharica: Le Viandier.

Normandijska rupa (trou normand) je čašica calvadosa koja se pije između jela za poticanje apetita.

Arhitektura

[uredi | uredi izvor]
Normandijska koliba u Marais-Vernieru, Eure

U Srednjem vijeku, u Normandiji se razvio poseban regionalni stil, koji se proširio i na ostala područja koja su osvojili Normani.

Normandijska arhitektura se zasniva na građevinskim materijalima koji su dostupni u regiji:

U Normandiji se nalazi mnoštvo dvoraca, te kuća ili malih dvaraca koje je sagradio Jacques François Blondel od kamena iz Caena.

Religija

[uredi | uredi izvor]
Unutrašnjost crkve sv. Stjepana

Evangelizacija Normandije počinje u ranom Srednjem vijeku. U tom razdoblju osnovane su biskupije Rouen, Évreux, Lisieux, Sées, Bayeux, Coutances i Avranches. Crkvena pokrajina Rouena (sjedište nadbiskupa) odgovara granicama stare provincije. Uništavanje zbog normanskih provala prestaje krštenjem Roberta (Rollona), prvog normandijskog vojvode koji se ponašao zaštitnički prema Crkvi.

Normandijske vojvode, a poslije i francuski kraljevi poticali su razvoj monahizma u ovim prostorima, tako da u ovom području postoji veliki broj opatija: opatija Mont Saint-Michel, Abbaye aux Hommes i Abbaye aux Dames u Caenu, opatija Jumièges, opatija Saint-Wandrille, opatija u Hambyeu, opatija u Gravilleu, opatija u Fécampu, opatija Saint-Georges-de-Boscherville, opatija Saint-Évroult, opatija Notre-Dame du Bec, opatija u Montivilliersu, abbaye de Cerisy, abbaye de Lonlay, abbaye de Mortemer, abbaye Saint-Martin de Troarn, opatije Saint-Amand i Saint-Ouen u Rouenu itd.

Sveti Mihael je najštovaniji svetac u Normandiji.

Od katoličkih svetaca iz Normandije,najvažnije je spomenuti Ivana Eudesa i Tereziju iz Lisieuxa koja je rođena u Alençonu i umrla u Lisieuxu, što je postalo jedno od najvažnijih mjesta hodočašća u Francuskoj, poslije Lourdesa. Važno je spomenuti i učitelja crkve, te jednog od velikih filozofa i teologa Srednjeg vijeka Anselma Kenterberijskog koji je povezan s Normandijom.

Na Kanalskim ostrvima državna religija je anglikanizam, ali je katoličanstvo i metodizam zastupljeno kod značajne manjine.

Poznate vjerske osobe

[uredi | uredi izvor]

Poznati Normandijci

[uredi | uredi izvor]

Vladari

[uredi | uredi izvor]

Istraživači

[uredi | uredi izvor]

Vojne ličnosti

[uredi | uredi izvor]
Viceadmiral de Tourville

Političari

[uredi | uredi izvor]

Sportisti

[uredi | uredi izvor]

Bibliografija

[uredi | uredi izvor]
  • Dominique Auzias, Normandie, Nouvelles Éditions Université, 2005. ISBN 2-7469-1263-5
  • Michel de Boüard, Histoire de la Normandie, Privat, Toulouse, 2001. ISBN 2-7089-1707-2
  • Serge Gleizes, Christian Sarramon (Photographies), Préface de Philippe Delerm, L’art de vivre en Normandie, Pariz, Flammarion, 2004., ISBN 2-08-201254-9
  • Roger-Jean Lebarbenchon, Les Falaises de la Hague, Caen, Centre d’études normandes, 1991. ISBN 295058809 pogrešan ISBN
  • Charles Brisson, René Herval, A Lepilleur Légendes & récits de Normandie, Louviers, Ancre de Marine, 2004., 120 p. ISBN 2-84141-188-5

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Logo Commonsa
Logo Commonsa
la Normandie na Wikimedia Commonsu.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ [1] Arhivirano 8. 7. 2011. na Wayback Machine Découvertes touristiques CAP BREIZH Les îles Anglo-Normandes
  2. ^ [2] Arhivirano 11. 2. 2008. na Wayback Machine Comité Régional de Tourisme de Normandie
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Normandija&oldid=3658917"