Narodnooslobodilački odbor
Narodnooslobodilački odbori (NOO) jesu organi revolucionarne narodne vlasti u Jugoslaviji nastali za vrijeme Narodnooslobodilačkog rata (NOR-a) od 1941. – 1945. Nakon početka borbe u okupiranoj Jugoslaviji u ljeto 1941., partizani su neprekidno širili slobodnu teritoriju pa je već u novembru 1942. njena površina bila veća od površine pojedinih evropskih država. Na oslobođenim teritorijima brzo su uspostavljeni novi organi upravne vlasti, narodnooslobodilački odbori, kao i strukture privrede, školstva i zdravstva. Konačan cilj borbe bio je oslobođenje Jugoslavije od okupatora, ali i uspostavljanje novog, komunističkog društvenog uređenja. Ovakvi ciljevi su ih, pored okupatora, doveli u sukob s frakcijama odanim starom režimu kao i novostvorenim nacionalističkim grupacijama.[1] Pojavom narodnooslobodilačkih odbora uspostavljen je paralelizam tri vlasti na teritoriji Jugoslavije: narodnooslobodilačkog pokreta, starog centra vlasti u izbjeglištvu, predstavljenog četničkim pokretom Draže Mihailovića i okupatore sa domaćim izdajnicima.
Osnivanje NOO nije podržavala Kominterna, koja je suspendovala sve društvene promjene u ratnim uvjetima, a četnici su u njihovom stvaranju pretpostavljali namjeru da se isključi "legalni poredak" i preuzme vlast.[2] Tako su četnici prve dvije godine rata zadržavali stare organe vlasti, koji su, od 25. decembra 1943. godine počeli osnivati Narodne ravnogorske odbore.[3]
Osnivanje i razine NOO
[uredi | uredi izvor]Stvarani su (birani ili imenovani) od početka oružanog ustanka 1941. na oslobođenom, a kasnije i na neoslobođenom teritoriju, i od osnivanja bili su klica novog društvenog uređenja. Narodnooslobodilački odbori od osnivanja su imali obilježja državnih organa vlasti. Donosili su odluke i upute, rješavali međusobne odnose građana, ustanovljavali prava i zasnivali obaveze, propisivali ponašanje, organizirali pomoć partizanskim odredima i branili začetke novog poretka. Osim na oslobođenim i poluoslobođenim područjima Jugoslavije, oni su djelovali i u neprijateljskoj pozadini, u obliku odbora jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta, mahom vršeći privredne, političke i propagandne funkcije.[1]
Tokom prve godini rata, u nekim krajevima Jugoslavije, NOO-i su uglavnom bili u funkciji logističke i duge podrške borbe, kako bi snagama Narodnooslobodilačkog pokreta za uspješnije partizanske akcije i nazivani su privremeni narodnooslobodilački odbori. Tamo gdje je oružani ustanak od samog početka poprimio šire razmjere, Narodni odbori su istovremeno bili i organi borbe i "nova narodna vlast".
Zavisno od lokalne prakse, prvi organi narodne vlasti su u Jugoslaviji različito nazivani:
- Narodnooslobodilački odbor;
- Revolucionarno vijeće;
- Odbor narodne odbrane;
- Narodno vijeće;
- Oslobodilački komitet;
- Odbor oslobođenja;
- Odbor fronta
- Komande općine;
- Vojnorevolucionarno vijeće, i slično.
Sa razvojem Narodnooslobodilačkog rata i revolucije, različito su se razvijali i Narodni odbori: seoski, mjesni općinski, sreski i okružni, do oblasnih i glavnih NOO-a u nekim pokrajinama. Obično su prvo stvarani seoski, a zatim općinski i ostali, iako je bilo i obrnute prakse pa su su prvo osnivani sreski, a zatim seoski i opštinski (Crna Gora, Zapadna Srbija, Bosanska krajina). U Sloveniji je već 16. septembra 1941. osnovan Narodnoosvobodilni odbor za njenu čitavu teritoriju, a tek su poslije osnovani seoski i ostali odbori.
Na Prvom zasedanju AVNOJ-a u Bihaću 26. i 27. novembra 1942. godine, nazivi, sadržaj i načini rada NOO-a su ujednačeni na skoro cijeloj oslobođenoj teritoriji Jugoslavije.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b "Život partizana" (PDF). Nenad Perošević, Miloš Vukanović. 11. 7. 1988. Pristupljeno 7. 2. 2019.
- ^ Petranović B.: Srpski narod u ustanku http://www.znaci.net/00001/92_4.pdf.
- ^ Nikolić K. (1999): Istorija ravnogorskog pokreta (knjiga I), Beograd.