Віктар Грыньяр

Віктар Грыньяр
фр.: François Auguste Victor Grignard[1]
Дата нараджэння	6 мая 1871(1871-05-06)[2][3][…]
Месца нараджэння	Шэрбур[d], arrondissement of Cherbourg[d], дэпартамент Манш, рэгіён Ніжняя Нармандыя, Францыя[1]
Дата смерці	13 снежня 1935(1935-12-13)[2][3][…] (64 гады)
Месца смерці	7th arrondissement of Lyon[d], Ліён, дэпартамент Рона, рэгіён Рона — Альпы, Метраполія Францыі, Францыя[4][1][…]
Месца пахавання	Новыя могілкі Гілацьер[d][1]
Грамадзянства	Францыя
Жонка	Augustine Marie Boulant[d][1]
Род дзейнасці	хімік, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	арганічная хімія[5] і хімія[5]
Месца працы	Універсітэт Франш-Кантэ[1] Вышэйшая школа фізічнай хіміі і электронікі Ліёна[d][1] Ліёнскі ўніверсітэт[d][1] Універсітэт Нансі[d][1]
Альма-матар	Faculté des Sciences de Lyon[d][1]
Навуковы кіраўнік	Philippe Barbier[d][6]
Член у	Французская акадэмія навук Ліёнская акадэмія[d] (13 снежня 1935)[1]
Узнагароды	медаль Лавуазье[d] (1912) Jecker Prize[d] (1906)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Франсуа Агюст Віктар Грыньяр (фр.: François Auguste Victor Grignard; 6 мая 1871, Шэрбур, Францыя — 13 снежань 1935, Ліён, Францыя) — французскі хімік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі 1912 года сумесна з Полем Сабацье.

Віктар Грыньяр нарадзіўся ў горадзе Шэрбуры ў сям’і Тэафіля Анры Грыньяра і Мары (у дзявоцтве Эбер) Грыньяр. Яго бацька шыў ветразі, пасля стаў майстрам мясцовага марскога цэйхгаўза^[7]. Наведваў Шэрбурскі ліцэй і рана праявіў выдатны інтэлект. Атрыманне стыпендыі пасля заканчэння школы дазволіла яму вывучаць матэматыку ў Эколь Нармаль спесьяль у Клюні. Калі гэтая школа праз два гады была зачынена, ён перайшоў у Ліёнскі універсітэт, які і скончыў у 1892 годзе. Пасля няўдачы пры здачы экзаменаў на ступень ліцэнцыята, якая магла б дазволіць яму выкладаць у сярэдняй школе, паступіў у войска для праходжання вайсковай службы^[8].

У наступным пасля дэмабілізацыі годзе вяртаецца ў Ліён і здае экзамены. У гэты ж час яго сябар і аднакурснік па школе ў Клюні развіў у Грыньяра цікавасць да хіміі, і ў 1894 годзе Грыньяр стаў асістэнтам хімічнага факультэта ва ўніверсітэце. Хутка праявіўшы свае здольнасці ў гэтай галіне, Грыньяр у 1898 годзе атрымаў ступень магістра па фізічных навуках, у тым жа годзе ён стаў старэйшым демонстратором у Піліпа Антуана Барб’е, кіраўніка факультэта Ліёнскага універсітэта^[9].

Барб’е пачаў даследаваць метад, у якім метал выкарыстоўваўся для пераносу арганічнага радыкала ад адной малекулы да іншай. Злучэнні, якія атрымліваліся пасля далучэння металу да аднаго або больш арганічным радыкалам (групы атамаў, якія застаюцца незараджанымі пры праходжанні рэакцый), былі названыя металаарганічнымі злучэннямі. У той час было вядома, што адзіныя металаарганічныя злучэнні, якія з’яўляюцца эфектыўнымі агентамі пераносчыкамі, — гэта арганічныя злучэнні цынку. Гэты працэс, аднак, быў працаёмкім, а атрыманыя вынікі не заўсёды узнаўляліся.

За некалькі гадоў да гэтага некалькі нямецкіх хімікаў замясцілі цынк магніем, але атрымалі нестабільныя злучэння з нізкім выхадам, якія ў большасці сваёй былі нерастваральныя ў інэртных растваральніках. Хоць магній з практычнага пункту гледжання быў непрыдатны як агент пераношчык, Барб’е вырашыў выкарыстоўваць яго, падышоўшы да гэтай праблемы з іншага боку. Замест таго каб атрымаць магнійарганічныя злучэнні, як гэта рабілі нямецкія эксперыментатары, ён проста ўзяў два арганічных рэчывы і правёў рэакцыю ў прысутнасці магнія, і ў такім варыянце рэакцыя прайшла. Тым не менш і гэтыя вынікі былі супярэчлівыя, і Барб’е закінуў праблему, праўда прапанаваўшы яе Грыньяру ў якасці тэмы для дысертацыі^[10][9].

Грыньяр ведаў, што ў XIX стагоддзі англійскія хімікі Эдвард Франкланд і Джэймс Уонклін атрымалі цынкарганічныя злучэнні пры награванні арганічных злучэнняў разам з металам у прысутнасці бязводнага эфіру. Ведаючы, што магній ўступае ў рэакцыі лягчэй, чым цынк, Грыньяр выказаў здагадку, што ў рэакцыю падобнага роду магній павінен уступаць больш актыўна. Такое меркаванне было даказана, і ён выкарыстаў гэты метад для атрымання розных металаарганічных злучэнняў, прычым некаторыя з іх былі атрыманы ўпершыню.

У 1900 годзе Грыньяр апублікаваў вынікі сваіх даследаванняў, за якія яму ў наступным годзе была прысуджана доктарская ступень. Рэакцыя Грыньяр — вяршыня яго навуковай кар’еры, яна ўжываецца ў мностве эксперыментаў па арганічнай хіміі. Выкарыстоўваючы рэакцыю, названую яго імем, іншыя даследчыкі эфектыўна і проста змаглі сінтэзаваць шырокі спектр арганічных злучэнняў.

У 1905 годзе Грыньяр стаў лектарам па курсе хіміі ў Безансонскім універсітэце, недалёка ад Дыжона, але ў наступным годзе вярнуўся ў Ліён на пасаду навуковага памочніка Барб’е. У 1908 годзе ён атрымаў званне ад’юнкт-прафесара. Праз год ён перайшоў ва універсітэт Нансі, дзе ў 1910 годзе стаў прафесарам арганічнай хіміі.

У 1912 годзе Грыньяру была прысуджана Нобелеўская прэмія па хіміі «за адкрыццё рэактыву Грыньяра, які спрыяў развіццю арганічнай хіміі»^[11]. Ён падзяліў прэмію з Полем Сабацьем. У сваёй прамове пры прэзентаванні лаўрэатаў член Шведскай Каралеўскай акадэміі навук Х. Г. Сёдэрбаум падзякаваў Грыньяру за «пашырэнне межаў ведаў, здольнасці да назіранняў» і за «адкрыццё перспектыў для новых дасягненняў навукі».

Калі ў 1914 годзе Францыя ўступіла ў вайну, Грыньяр быў прызваны капралам на службу і накіраваны ў Нармандыю^[12]. Ён праслужыў на працягу кароткага часу, несучы каравульную службу, затым быў адкліканы для распрацоўкі метадаў атрымання выбуховага рэчыва тратылу^[12]. У 1917 годзе падчас працы над праблемай стварэння хімічнай зброі ён наведаў Амерыку для каардынацыі намаганняў Францыі і ЗША у гэтым кірунку. Падчас паездкі ён прачытаў некалькі лекцый у Меланаўскім інстытуце (цяпер Універсітэт Карнегі-Мелана) аб узаемасувязях навукі і прамысловасці.

У 1919 годзе Грыньяр быў дэмабілізаваны з ваеннай службы. Пасля працы на працягу некалькіх месяцаў ва ўніверсітэце Нансі ён змяніў Барб’е на пасадзе прафесара хіміі ў Ліёнскім універсітэце, дзе і прапрацаваў да канца сваёй навуковай дзейнасці. У 1921 годзе ён стаў таксама дырэктарам Ліёнскай школы хімічнай тэхналогіі, а ў 1929 годзе дэканам навуковага факультэта гэтай школы.

У Ліёне, акрамя працы з магнійарганічнымі злучэннямі, Грыньяр даследаваў шырокае кола праблем, уключаючы кандэнсацыю альдэгідаў і кетонаў, крэкінг вуглевадародаў, каталітычную гідрагенізацыю і дэгідрагенізацыю пры паніжаным ціску. У апошнія гады адміністрацыйныя абавязкі, якія выконваліся ім не па яго волі, моцна абмяжоўвалі яго даследчую дзейнасць.

У 1919 годзе Грыньяр ажаніўся з Агюсцінай Мары Булай, у іх нарадзіліся дачка і сын, які таксама стаў хімікам. Мэтанакіраваны і рознабаковы даследчык, Грыньяр быў таксама вельмі каштоўным педагогам. Пасля цяжкай хваробы ён памёр 13 снежня 1935 года ў Ліёне.

• 1912 — Нобелеўская прэмія па хіміі (разам з калегам французам Полем Сабацье)
• 1912 — Медаль Лавуазье^[9]
• 1933 — Ордэн Ганаровага легіёна^[7]

• G. Bram; E. Peralez; J.-C. Negrel; M. Chanon (1997). "Victor Grignard et la naissance de son réactif". Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Série IIB. 325 (4): 235–240. Bibcode:1997CRASB.325..235B. doi:10.1016/S1251-8069(97)88283-8.
• Blondel-Megrelis M (2004). "Victor Grignard Conference and Traité de Chimie organique". Actualité Chimique. 275: 35–45.
• Hodson, D. (1987). "Victor Grignard (1871–1935)". Chemistry in Britain. 23: 141–2.
• Philippe Jaussaud (2002). "Grignard et les terpènes". Actualité Chimique. 258: 30.

• Comptes Rendus