Васіль Васільевіч Гразноў

Васіль Васільевіч Гразноў
Дата нараджэння	каля 1840
Дата смерці	27 лютага 1909(1909-02-27)
Месца смерці	Вільня, Віленскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Грамадзянства	Расійская імперыя
Род дзейнасці	мастак
Навуковая сфера	архітэктура
Альма-матар	Расійскі дзяржаўны мастацка-прамысловы ўніверсітэт імя С. Р. Строганава[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Васіль Васільевіч Гразноў (1840,  — 27 лютага 1909, Вільня) — мастацтвазнавец, этнограф, мастак, краязнавец, даследчык беларускай архітэктуры.

Скончыў Строганаўскае вучылішча тэхнічнага малявання па спецыяльнасці «вучоны малявальшчык і свабодны мастак пейзажнага жывапісу». Служыў у якасці мастака на «срэбнай фабрыцы» С. І. Сазікава. У 1864 годзе па запрашэнні папячыцеля Віленскай навучальнай акругі І. П. Карнілава пераехаў у Вільню, дзе, як пісаў ён мастацкаму крытыку У. В. Стасаву, «прысвяціў сябе з палкім юнацкім запалам розным працам … і асабліва па пошуку гістарычных помнікаў».

З 1862 года выкладаў маляванне і чыстапісанне ў Віленскай мужчынскай гімназіі, згадваецца ў Памятнай кніжцы Віленскай навучальнай акругі на 1895―1896 навучальны год. Яго калегамі па гімназіі з’яўляліся выкладчык геаграфіі і рэдактар «Віленскага Каляндара» Мікалай Іванавіч Юніцкі, гісторык Арсень Турцэвіч і іншыя, не менш яркія асобы. З 1886 года выкладаў у жаночай гімназіі^[1][2].

«Ёсць у Вільні яшчэ адзін шаноўны і бескарыслівы дзеяч па распрацоўцы мясцовай гісторыі, гэта выкладчык віленскай мужчынскай гімназіі, мастак В. В. Гразноў. Ён на свае небагатыя сродкі робіць паездкі ў розныя месцы Літвы і Беларусі, шукае старажытныя помнікі рускай народнасці і робіць з іх акварэльныя віды і здымкі. Паслугамі яго часткай ужо скарыстаўся П. М. Бацюшкаў у сваіх „Помніках рускай даўніны ў Заходніх губернях“. Акрамя таго, некаторыя яго здымкі з мясцова шанаваных абразоў выдадзены ў „Віленскім Календары на 1887 г.“. Але за ўсім тым у партфелі В. В. Гразнова назапасілася значная колькасць акварэляў са старажытных помнікаў рускай народнасці і праваслаўя ў краі, якія варта было б выдаць, але не ў Вільні, дзе ўласна няма і тэхнічных сродкаў да мастацкага рэпрадукавання», ― пісаў у віленскіх цыдулках М. І. Пятроў^[3].

Графіка Гразнова звычайна выстаўлялася ў Пецярбургу на археалагічных з’ездах. З яго ліста ад 4 студзеня 1900 года да І. П. Карнілава вядома, што Пецярбургскае таварыства архітэктараў выставіла 28 прац з выявамі беларуска-літоўскіх гістарычных помнікаў^[4].

З прац В. Гразнова захаваліся нешматлікія. Так, вядомая яго акварэль з выявай Лідскага замка. Карціна напісана з іншага пункту, чым працы Ю. Пешкі і В. Дмахоўскага. Ранішнія прамяні сонца падаюць на ўсходнюю сцяну старога замка, ад вежаў якога засталося толькі два астанцы. Над зарослым прудом узвышаюцца 16 байніц^[5]. Беларускі гісторык А. А. Трусаў лічыць малюнак лепшай выявай Лідскага замка^[6]. Беларуская Сынкавіцкая царква св. Міхаіла вядомая як выдатны помнік архітэктуры. В. Гразноў, даследаваўшы яе, зрабіў некалькі замалёвак.

У 1860-я гг. В. Гразноў першы даследаваў і апісаў гарадзенскую Барысаглебскую (Каложскую) царкву, пакінуўшы свае ўражанні ў нарысе, які выйшаў у Вільні ў 1893 годзе. Гразноў выявіў у муры царквы галаснікі, знакі на гліне і выказаў думку, што царква мела фрэскаваю афарбоўку: «На бакавіцы многіх цаглін Каложскай царквы заўважаюцца рэльефныя знакі рознага выгляду, якія ўяўляюць просталінейныя зігзагі, невядомыя знакі і славянскія літары, пяціканцовую зорку і раўнаканцовы старажытны візантыйскі крыж, а на некаторых яны паўтараюцца некалькі разоў». В. Гразноў выявіў у правай частцы алтара зафарбаваныя сілуэты кампазіцыі «Святая Троіца», у сярэдняй частцы ― крыж, уверсе паміж алтарнай частцы ― выяву сонца і месяца. Ён зрабіў план і разрэзы руін храма, дэталёвы малюнак алтарнага вакна, віды паўднёвага і заходняга фасадаў. Нягледзячы на тое, што Гразноў маляваў царкву ў 1856 годзе, і многае яму давялося аднаўляць па памяці ці па эскізах, зробленых яшчэ да 1853 года, тым не менш, малюнкі лічацца вельмі грунтоўнымі. Асаблівую цікавасць выклікае выгляд страчанага паўднёвага фасада. Паводле Гразнова, у царквы была драўляная вежа-званіца XVII—XVIII стст., якая ўжо да канца XIX стагоддзя была разабрана. Гэтыя малюнкі Гразнова лічацца ў навуковай літаратуры першакрыніцамі^[7][8].

Малюнкі В. Гразнова сталі ілюстрацыямі да кніг П. Бацюшкава («Беларусь і Літва», 1890), І. Карчынскага («Старажытная Каложская царква ў імя святых князёў Барыса і Глеба ў г. Гродна», 1908), да трэцяга тома «Маляўнічай Расіі» (1882) і інш. Аглядаючы ў 1864 годзе ў Мазырскім павеце царкву ў Тураве, Гразноў убачыў сярод рознага хламу скрыню з вуглём. Высыпаўшы яго, ён убачыў у скрыні старыя рукапісы, сярод якіх выявіўся пісьмовы помнік XI стагоддзя, які атрымаў у навуковым свеце назву Тураўскага Евангелля^[9].

Сабраў багатую калекцыю прадметаў беларускай культуры і побыту. Віленскія літаграфіі Гразнова знаходзяцца ў Эрмітажы (Пецярбург)^[10].

• Каханоўскі Г. А. Археологія і гістарычнае краязнаўств�� Беларусі ў XVI—XIX стст. ― Мн., 1984.
• Улащик Н. Н. Введение в изучение белорусско-литовского летописания. ― М., 1985.