Прагляд зыходнага тэксту старонкі Гета ў Горках

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{Картка гета
 |Беларуская назва        = Гета ў Горках
 |Арыгінальная назва   = 
 |Выява             = Ghetto Gorki (Horki District) 1a.jpg
 |Подпіс выявы     =  
 |Тып                     = 
 |Месцазнаходжанне         = 
 |Каардынаты              = 
 |Іншыя назвы         =
 |Перыяд існавання    = жнівень 1941 - 7 кастрычніка 1941 
 |Колькасць вязняў           = 
 |Колькасць загінулых          = 2530
 |Старшыня юдэнрата   =  
 |Катэгорыя ў Commons     =  
}}
'''Горацкае гета''' (жнівень [[1941]] — 7.10.1941) — яўрэйскае [[гета]], месца прымусовага перасялення яўрэяў горада [[Горкі]] [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]] ў працэсе пераследу і знішчэння яўрэяў падчас акупацыі тэрыторыі Беларусі войскамі Нацысцкай Германіі ў перыяд Другой сусветнай вайны.

== Акупацыя Горак ==
Па даных перапісу насельніцтва 1939 года ў Горках пражывала 12,3 тыс. жыхароў, яўрэі складалі каля 25 % ад агульнай колькасці насельніцтва.

Пасля ўварвання войскаў фашысцкай Германіі на тэрыторыю СССР частка яўрэяў з Горак паспела эвакуіравацца на ўсход краіны, частка яўрэяў-мужчын была прызвана ў Чырвоную армію, але дакладны лік яўрэяў, якія засталіся ў горадзе да дня акупацыі, не ўстаноўлены, бо ў чэрвені-ліпні 1941 года ў горадзе пражывала некалькі дзесяткаў сем’яў з заходніх абласцей Беларусі<ref name="ІБГГ">У. М. Ліўшыц «Ішло ў бясмерце Горацкае гетта…» — Горкі: адзел культуры Горацкага райвыканкама, 1995. — ISBN 985-6120-06-3</ref>.

[[12 ліпеня]] [[1941]] года Горкі былі акупіраваны нямецка-фашысцкімі войскамі.

== Стварэнне гета ==

У канцы ліпеня 1941 года ў Горках на сценах дамоў з’явіліся загады нямецкіх акупантаў, згодна з якімі яўрэі выключаліся з жыцця<ref name="ГСГ">У. М. Ліўшыц Горкі: Старонкі гісторыі. Мінск: «Красико — принт», 2007. — ISBN 985-405-384-9</ref>.

Ім забаранялася хадзіць па ходніках, ездзіць на грамадскім транспарце, наведваць школы і займацца ўсімі відамі прафесійнай дзейнасці, неабходна было здаць усе каштоўнасці. На левым баку адзення і пасярэдзіне спіны трэба было насіць шасціканцовую жоўтую зорку.

Гета было створана ў пачатку жніўня 1941 года ў межах вуліц Мсціслаўская, часткі Інтэрнацыянальнай. Гета кіраваў юденрат, абавязкам якога стала рэгістрацыя яўрэяў. Акрамя таго, юдэнрат займаўся размеркаваннем на працу.

Як успамінае сведка Дзіна Рысіна<ref>Яе ўспаміны захоўваюцца ў архіве музея Яд Вашэм у Іерусаліме і Горацкім этнаграфічным музеі</ref><ref name="ГЕО">В. М. Лившиц Горецкая еврейская община: страницы истории. Нацрат Илит — Горки: 2009</ref>:

{{Цытата|Быў нейкі яўрэйскі камітэт. Адна жанчына з камітэта пайшла да каменданта, каб дазволілі адзін раз памыцца ў лазні. Жанчына была не мясцовая, гаварыла па-нямецку. Камендант растлумачыў: у лазні, дзе мыюцца нямецкія салдаты, яўрэі не маюць права мыцца ні ў якім выпадку}}.

Гета было «адкрытага тыпу», г. зн. не было абгароджана і не ахоўвалася.

== Умовы жыцця ў гета ==

Вязні Горацкага гета жылі ў надзвычайнай цеснаце, па 8-10 чалавек у пакоі. Нярэдка ў адным пакоі пражывала па дзве-тры сям’і. Яўрэям даводзілася здабываць ежу ноччу, тайком выбіраючыся з гета і абменьваць рэчы на прадукты харчавання.

Як успамінае Дзіна Рысіна:

{{Цытата|Тыя яўрэі, якія пакінулі свае дамы, ужо не мелі нічога з маёмасці. Абменьваць ім было не на што. Са Слабады прыходзілі мясцовыя жыхары, сёе-тое давалі — не ў абмен, а так, звычайна буракі}}.

Насельнікаў гета прымушалі да цяжкай фізічнай працы. Іх выкарыстоўвалі на земляных работах. Сведкі ўспамінаюць, што для таго каб паздзекавацца над людзьмі, нацысты і паліцыянты запрагалі іх у конскую збрую і вазілі на іх смецце.

У першыя дні немцы забаранілі яўрэям займацца медыцынскай практыкай акрамя як сярод яўрэяў і выдзелілі памяшканне барачнага тыпу каля раённай бальніцы ў Салдацкай слабодцы. Там працавала ўрач-тэрапеўт Родзіна і стаматолаг Мнухіна (да гэтага абедзве яны працавалі ў акадэмічнай бальніцы).

== Знішчэнне гета ==

Знішчэнне гета было праведзена [[7 кастрычніка]] [[1941]] г. Раніцай, уварваўшыся ў гета паліцаі і нямецкія салдаты і сталі выганяць яўрэяў з дамоў. Іх збівалі прыкладамі вінтовак і нагайкамі і вялі да былога клубу сельскагаспадарчага інстытута, а тых, хто не мог ісці, заганялі ў аўтамашыны і везлі ва ўрочышча Белы ручай. Тут былі загадзя пашыраны дзве былыя сіласныя ямы. З яўрэяў спачатку здымалі адзежу і абутак, а затым партыямі па 100 чалавек забівалі з кулямётаў і аўтаматаў.

Валянціне Сарокінай ў 1941 годзе было 14 гадоў, яна сябравала і вучылася з тымі, каго знішчылі акупанты. Яна ўспамінае<ref name="ІБГГ"/>:

{{Цытата|Быў вельмі ветраны дзень. Аднак, нягледзячы на гэта мяне паслалі да родных у вёску Задарожжа. Па дарозе дагналі паліцыянты на кані і запатрабавалі, каб я не падыходзіла да ямы, якую капалі мужчыны. Праз некаторы час мы пачулі, як стралялі з кулямётаў і аўтаматаў. З вёскі было відаць, як да ям падводзяць распранутыя людзей і расстрэльваюць іх. Вечарам некаторыя з жыхароў вёскі падыходзілі да магілаў. Зямля яшчэ варушылася, чуліся стогны параненых. Магілы ахоўвалі паліцыянты і не дазвалялі падыходзіць блізка}}

У Ганны Смольніцкай падчас расстрэлу загінулі маці, сястра і родныя. У 1946 годзе яна прыехала ў Горкі і знайшла сведку тых падзей, якая ёй распавяла<ref name="ГСГ"/>:

{{Цытата|З раніцы 6 кастрычніка па горадзе хадзілі нацысты і паліцыянты, якія збіралі яўрэяў. Ім было загадана сабрацца ў раёне былога клуба інстытута, узяўшы каштоўныя рэчы. Было сабрана больш за 2500 чалавек, якіх групамі па 100 чалавек падводзілі да ямах, загадвалі распрануцца, а затым ставілі на край ямы і стралялі з кулямётаў, а калі хто-то заставаўся жывым, іх дабівалі з аўтаматаў. А ў гэты час усё астатнія стаялі і чакалі сваёй чаргі. Многія жанчыны сталі сівымі, плакалі, крычалі…}}.

7 кастрычніка 1941 года было расстраляна больш за 2500 чалавек<ref name="ГЕО"/>.

== Супраціўленне ў гета ==

Разумеючы, што наперадзе немінучая пагібель, многія яўрэйскія сям’і рабілі спробу схавацца ці ўцячы. Адразу пасля вайны былы жыхар Горак Міхаіл Цейцін даведаўся, што яго ��ваячцы Шэвелевай{{Слова?}} разам з дачкой удалося яшчэ за дзень да расстрэлу ўцячы ў адну з вёсак Горацкага раёна. Аднак іх выдаў паліцэйскі. Абедзвюх цяжка збілі, прывязалі да каня і цягнулі па зямлі да месца расстрэлу.

Зрабіла спробу выратаваць сваіх сыноў Раіса Шварцман, якая сказала сынам Карлу і Уладзіміру бегчы. Гэта ўбачылі паліцэйскія і застрэлілі хлопчыкаў.

Адным з відаў пасіўнага супраціўлення было самагубства, які здзейсніў Рыгор Татарскі. Ён да вайны працаваў урачом у гарадской паліклініцы. Заняты эвакуацыяй параненых і хворых, сам не паспеў выехаць з Горак. Калі яўрэйскае насельніцтва сагналі ў гета, лячыў там людзей. За дзень да расстрэлу парэзаў сабе вены і памёр.

== Пасля знішчэння гета ==

Пасля расстрэлу 6 кастрычніка 1941 г. нацысты заявілі, што тэрыторыя Горак [[Юдэнфрай|«вольная ад яўрэяў»]]. Дамы забітых яўрэяў спачатку сталі рабаваць паліцыянты, а затым мясцовыя жыхары. Многія нават прыходзілі для гэтага з бліжэйшых вёсак.

У канцы кастрычніка 1941 года фашысты расстралялі яўрэяў у вёсцы [[Верашчакі]] і мястэчку [[Леніна]], 19 кастрычніка 1941 года ў мястэчку [[Горы (значэнні)|Горы]], 22 сакавіка 1942 года ў вёсцы [[Напраснаўка]] і 12 сакавіка 1943 года ў вёсцы [[Рудкаўшчына]] Горацкага раёна.

== Выпадкі выратавання яўрэяў ==

Вядома, што яўрэя Чарняка ўсю вайну ў Горках хавала яго жонка Вольга ў падвале дома. Бліжэйшыя суседзі ведалі пра гэта, але не выдалі.

Мікалай Акуневіч ўсю вайну хаваў сваю жонку — яўрэйку Алену.

Застаўся ў жывых Уладзімір Кудрачоў. Яго цётка беларуска М. М. Кудрачова, даведаўшыся рана раніцай, што будуць расстрэльваць яўрэяў, прыйшла да маці Уладзіміра, забрала яго і павезла ў іншы раён (у Горках ведалі, што ў яе не было дзяцей). Так Уладзімір застаўся жывы, а пасля вайны яна яго ўсынавіла.

Любоў Лукашынская нарадзілася ў змешанай сям’і. Яе бацька Міхаіл Лукашынскі — яўрэй. Маці, беларуска Зінаіда дачку схавала і некалькі дзён Люба сядзела за печкай, а суседзям маці сказала, што адвезла яе да сваякоў у Мінск. Затым ноччу пайшлі яны да сваякоў маці ў вёску Лугін, а пасля — у П’янькава Горацкага раёна. Там маці з дачкой была арыштаваная, і іх прывезлі ў лагер у горадзе Орша, а адтуль накіравалі ў Талачын. Праз некалькі месяцаў яны апынуліся ў канцлагеры Вітэнберг. Але ім пашанцавала. Праз некаторы час іх накіравалі працаваць у маёнтак Ньюдорф Грос. У маі 1945 года іх вызвалілі савецкія войскі.<!--Тут лішнія падрабязнасці, разумею, што хочацца болей напісаць, але трэба памятаць, што тэма артыкулу Гета, а не Л. Лукашынская-->

Фіры Левінай удалося збегчы. Яе сын Ілля Астравер успамінаў, што яго дзядуля Саламон Левін быў эвакуіраваны з прадпрыемствам з Горак у першыя дні вайны. А бабуля Рыся адмовілася эвакуіравацца і заявіла, што «…немцы культурная нацыя і яны нас не пакрыўдзяць». Калі фашысты 6 кастрычніка 1941 г. разам з паліцэйскімі павялі Рысю, сына Іллю і дачку Фіру на расстрэл, Фіры ўдалося збегчы і агародамі сысці з Горак. З вялікімі цяжкасцямі ёй з групай бежанцаў удалося перайсці лінію фронту і эвакуіравацца на Урал.

Удалося ўцячы з дзецьмі Дзіне Рысінай і яе сястры Тамаркінай.

== Памяць ==
На месцы расстрэлу 7 кастрычніка 1941 членаў яўрэйскай абшчыны ў пачатку 60-х гадоў быў усталяваны помнік ва ўрочышчы Белы ручай. У 1995 і 2005 гг. на мемарыяле быў праведзены капітальны рамонт.

Імёны загінулых выбітыя на памятных дошках, усталяваных на помніку «Журботная маці», змешчаны ў кнізе «Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Горацкага раёна».

У Іерусаліме ў мемарыяльным Музеі Яд Вашым ў Даліне Абшчын. сярод высечаных на камянях назваў гарадоў, у якіх у перыяд Халакоста ажыццяўлялася знішчэнне яўрэяў, можна прачытаць на дзвюх мовах: іўрыце і англійскай, — Горкі і Горы.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* «Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Горацкага раёна». Мінск.1996. — ISBN 985-06-0180-9
* ''У. М. Ліўшыц.'' «Ішло ў бясмерце Горацкае гетта…» — Горкі: адзел культуры Горацкага райвыканкама, 1995. — ISBN 985-6120-06-3
* У. М. Ліўшыц. Горкі: Старонкі гісторыі. Мінск: «Красико — принт», 2007. — ISBN 985-405-384-9
* В''. М. Лившиц.'' Горецкая еврейская община: страницы истории. Нацрат Илит — Горки: 2009.
* ''В. М. Лившиц.'' Холокост. Горки и Горецкий район. — Горки: 2020. — 148 с., ил.
* ''Л. Смиловицкий.'' «Катастрофа евреев в Белоруссии, 1941—1944 гг.». — Тель-Авив, 2000
* ''Р. А. Черноглазова , Х. Хеер '' Трагедия евреев Белоруссии в 1941—1944 гг.: сборник материалов и документов. — Изд. 2-е, испр. и доп. — Минск, 1997. — ISBN 985627902X.
* Encyclopedia of Jewish Life before and During the Holocaust. In 3 vol. Volome 1. Washinqton Square. New York.2000.

== Спасылкі ==
* http://shtetle.co.il/shtetls_mog/gorki/gorki.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111027220554/http://shtetle.co.il/shtetls_mog/gorki/gorki.html |date=27 кастрычніка 2011 }} В. М. Лившиц. В это гетто люди не придут
* http://www.litkonkurs.ru/?dr=17&luid=15501 В. М. Лившиц. Ушло в бессмертие Горецкое гетто
* http://horki.info/historyja.html В. М. Лившиц. Чёрная дата в истории Горок
* http://www.belisrael.info/ В. М. Лившиц. Горецкая еврейская община в годы Великой Отечественной войны /глава из книги «Горецкая еврейская община страницы истории». Нацрат Илит — Горки.2009. На сайте История евреев Гомельщины и республики.
* https://docs.google.com/document/d/1PbLm7XBKu0MbXrElnS3fQ1whjtxxN1Sjg8jyrp3UAM8/edit?hl=en_US&pli=1 {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111210054252/https://docs.google.com/document/d/1PbLm7XBKu0MbXrElnS3fQ1whjtxxN1Sjg8jyrp3UAM8/edit?hl=en_US&pli=1 |date=10 снежня 2011 }} Спісы загінулых
* ''В. М. Лившиц.'' Короткая история Горецкого гетто/Портал: Русские новости Ближнего Востока. http://best4news.ru/news/korotkaja_istorija/{{Недаступная спасылка}}
* ''Лившиц Владимир.'' Холокост в Рудковщине: к 70-летию трагической даты// http://old.horki.info/content/view/3063/59/ {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160304071020/http://old.horki.info/content/view/3063/59/ |date=4 сакавіка 2016 }}
* ''Ліўшыц, Уладзімір.'' Халакост у вёсцы Напраснаўка // https://horki.info/news/13615.html

{{Гета на тэрыторыі Беларусі ў перыяд Халакоста}}
[[Катэгорыя:Гета ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:З’явіліся ў 1941 годзе]]
[[Катэгорыя:Зніклі ў 1941 годзе]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Горак]]
[[Катэгорыя:1941 год у Беларусі]]
Шаблон на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Гета ў Горках.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Гета_ў_Горках"