Цюрых

Цюрых
Герб	Сцяг
Краіна	Швейцарыя
Кантон	Кантон Цюрых
Каардынаты	47°22′43″ пн. ш. 8°32′24″ у. д.HGЯO
Заснаваны	II стагоддзе
Першая згадка	929
Плошча	91.88 км²
Вышыня цэнтра	408 м
Водныя аб’екты	Цюрыхскае возера, Лімат, Зіль, Кацэнзэ[d] і Глат[d]
Насельніцтва	373 646 чалавек (2007)
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Тэлефонны код	+41 43; +41 44
Паштовыя індэксы	8000-8099
Аўтамабільны код	ZH
Ідэнтыфікатар	0261
Афіцыйны сайт	stadt-zuerich.ch
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Цюрых (ням.: Zürich) — самы вялікі горад Швейцарыі, адміністрацыйны цэнтр аднайменнага кантона, размешчаны на паўночным усходзе краіны, на рацэ Лімат і Цюрыхскім возеры. У горадзе пражывае каля 400 тыс. чалавек, у агламерацыі — каля 2 млн. чалавек.

Гісторыя

Цюрых, 1884

У старажытнарымскія часы Турыкум быў пунктам збору падаткаў. У 853 годзе Людовік II Нямецкі заснаваў тут жаночы манастыр Фраўмюнстэр для сваёй дачкі Хільдэгарды. Абатысы Фраўмюнстэра доўгі час карысталіся ў горадзе значнай уладай. Як горад згадваецца з 929 года.

З 1218 года Цюрых — імперскі горад. У 1351 годзе горад далучыўся да Швейцарскага саюза. У часы Рэфармацыі ў Цюрыху жыў і прапаведаваў Ульрых Цвінглі.

Эканоміка

Галоўны прамысловы і фінансавы цэнтр Швейцарыі. Цюрых з прылеглымі гарадамі Вінтэртур, Эрлікон, Дытыкон, Бадэн, Бруг і іншымі дае значную долю прадукцыі швейцарскай машынабудаўнічай і металаапрацоўчай прамысловасці. Заводы канцэрну «Броўн, Бовэры» вырабляюць турбіны, электраматоры, электравозы, розныя віды электраабсталявання. Звыш 80 % прадукцыі ідзе на экспарт. У горадзе ёсць таксама прадпрыемствы хімічнай, лёгкай, дрэваапрацоўчай, паліграфічнай, харчовай прамысловасці. Міжнародны аэрапорт.

У Цюрыху з 1941 дазволена эўтаназія. У пачатку XXI ст. горад стаў месцам суіцыдальнага «турызму», сюды прыязджаюць хворыя пераважна з Вялікабрытаніі, Германіі і Францыі, дзе эўтаназія забаронена. Штогод у Цюрых прыязджае больш за 200 турыстаў-самагубцаў.

Культура і адукацыя

Цюрых — знакаміты культурны цэнтр Швейцарыі. Тут знаходзяцца вядомыя ў Заходняй Еўропе оперны і драматычны тэатры. Цікавымі зборамі валодае Нацыянальны музей Швейцарыі (гісторыя, этнаграфія, народныя строі, мастацтва), карцінная галерэя «Кунстхаўз», музей Усходу.

У Цюрыху жылі і працавалі многія навукоўцы і дзеячы культуры — як швейцарцы, так і іншаземцы: Рабіндранат Тагор, Ёган Штраўс, Віктор Гюго, Рыхард Вагнер, Фёдар Шаляпін, Томас Ман, Альберт Эйнштэйн і іншыя.

Сярод навучальных устаноў горада — Цюрыхскі ўніверсітэт, Цюрыхскі ўніверсітэт мастацтваў, Цюрыхскі ўніверсітэт прыкладных навук, Цюрыхскі ўніверсітэт прыкладных эканамічных навук, Цюрыхскі ўніверсітэт прыкладных педагагічных навук і Швейцарская вышэйшая тэхнічная школа Цюрыха. Выдаецца «Neue Zürcher Zeitung».

Славутасці

Захаваліся раманска-гатычныя саборы: Гросмюнстэр (12—15 стагоддзі) і Фраўмюнстэр (13—14 стагоддзі), ратуша (17 стагоддзе), барочныя дамы гільдыяў (17—18 стагоддзі), царква Святога Пятра.

Гарады-пабрацімы

Вінніца, Украіна (2010)^[1]
Куньмін, Кітай (17 лютага 1982)^[2]^[3]^[…]
Сан-Францыска, ЗША (2003)^[4]^[5]

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Крыніцы

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).

[_11a31a672e8ee23d-1] ttps://www.stadt-zuerich.ch/prd/de/index/stadtentwicklung/aussenbeziehungen/zuerich_international/vinnytsya.html Праверана 22 кастрычніка 2014.

[_08ef6d3659a52d36-2] ttps://www.stadt-zuerich.ch/prd/de/index/stadtentwicklung/aussenbeziehungen/internationale-kooperationen-mit-staedten/staedtepartnerschaften/kunming.html

[_5040feddc3cada54-3] ttps://www.stadt-zuerich.ch/prd/de/index/stadtentwicklung/aussenbeziehungen/zusammenarbeit-mit-staedten/staedtepartnerschaften/kunming.html

[_5f0da579c098b042-4] ttps://www.stadt-zuerich.ch/prd/de/index/stadtentwicklung/aussenbeziehungen/internationale-kooperationen-mit-staedten/staedtepartnerschaften/san_francisco.html

[_a9d8c0bfeaa31d76-5] ttps://oewd.org/san-francisco-sister-cities

[1]