Каменны век

З заканчэньнем ледавіковай эпохі (Эпоха Вялікіх Зьледаваньняў) і зьмяненьнем надвор’я настае час каменнага веку. Эпоха каменнага веку зьяўляецца самым першым прыступкам разьвіцьця чалавека як сацыяльнай істоты.^[2]

Каменны век падзяляецца на 3 асноўныя этапы:

• палеаліт(з грэцкай мовы - palaiós старажытны + lithōs камень) - праіснаваў да 8 тыс. да н. э.
• мэзаліт (з грэцкай мовы - mésos сярэдні + lithōs камень) - праіснаваў да 9—5 тыс. да н. э.
• нэаліт (з грэцкай мовы - néos новы + lithōs камень) - праіснаваў да 4—3 тыс. да н. э.

У той жа час існуе больш дробная перыядызацыя каменнага веку, якая была распрацавана французкім археолягам Габрыелем Марціл'е ў канцы 60-х гадоў 19 стагодзьдзя й паводле якой каменны век падзяляецца на:

• Шэлльская культура
• Мусьц'ерская культура
• Салютрэйская культура
• Арыньякская культура
• Мадленская культура
• Робэнгаўзэнская культура

Аднак, у розных мясцовасьцях сьвету чалавецтва развівалася не раўнамерна, каменныя прылады ў некаторых культурах шырока выкарыстоўваліся яшчэ ў час мэталу (у часы Жалезнага веку).

Асноўныя заняткі старажытнага чалавека каменнага веку:

• паляваньне
• рыбацтва
• зьбіральніцтва

Асноўныя прылады працы й прыстасаваньні:

• лук і стрэлы
• драўляныя чаўны
• рагавы нож
• наканечнікі
• клінкі
• грубаабабітыя сякеры
• кіркі
• цёслы
• скрабкі
• разцы
• скоблі

Эпоха палеаліту, старажытнага каменнага веку, на Зямлі пачалася каля 2 000 000 гадоў таму са зьяўленьнем першых выкапнёвых людзей у Афрыцы і Паўднёва-Усходняй Азіі.

У часы Палеаліту клімат Зямлі, яе расьлінны й жывёльны сьвет даволі моцна адрозьніваўся ад сучаснага стану. Людзі часоў Палеаліту жылі нешматлікімі згуртаваньнямі й карысталіся толькі абабітымі каменнымі прыладамі. У гэты час насельнікі эпохі Палеаліту не маглі шліфаваць каменьне й вырабляць посуд з гліны. У той жа час, акрамя прыладаў з каменьня, людзі выраблялі прылады з костак, скуры, дрэва й іншых расьлінных матэрыялаў.

Эпоха палеаліту складаецца зь некалькіх частак:

• ніжняга
• сярэдняга (пэрыяд Мусьц'е)
• позьняга, або верхняга палеаліту.

Апошнія тысячагодзьдзі эпохі маюць назву фінальнага, або канца палеаліту.

Першае зьяўленьне чалавека на тэрыторыі Беларусі было магчымым у эпоху сярэдняга палеаліту.^[3]

Асноўны занятак — паляваньне на мамантаў, шарсьцістых насарогаў, паўночных аленяў і іншых жывёлаў.

Пасьля сканчэньня ледавіковай эпохі спрыяльныя кліматычныя ўмовы, якія насталі ў 9—8 тысячагодзьдзі да н. э., прынесьлі зьмены ў расьлінны і жывёльны сьвет. Тундравыя абшары адыйшлі на поўнач, а іх месцы занялі лясы: спачатку бярозавыя і хвойныя, затым шыракалістыя, дзе вадзілася мноства дзічыны. Шматлікія вадаёмы й рэкі спрыялі размножаньню рыб і вадаплаўных птушак. Адзначаныя перамены паўплывалі на лад жыцьця першабытнага чалавека.

Зьмены ў жыцьцёвым ладзе тагачаснага насельніцтва:

• Лук са стрэламі атрымўвае шырокае выкарыстаньне й становіцца галоўнай паляўнічай зброяй. Адбываюцца істотныя зьмены ў апрацоўцы крэмяню.
• Рыбалоўства значна пашы��ылася з адыходам ледавіка і са зьяўленьнем шматлікіх рэкаў і азёраў. Акрамя традыцыйнай зброі — гарпуна — людзі пачалі карыстацца іншымі рыбацкімі прыладамі: вудамі з касьцянымі кручкамі й сеткамі, плеценымі з лубяных валокнаў. Акрамя таго, выкарыстоўваліся пасткі з прутоў �� выдзеўбаныя з камля дрэва чоўны.
• Больш значную ролю пачало адыгрываць зьбіральніцтва. Здабычай служыла лясная й балотная расьліннасьць, асабліва лясныя й балотныя гарэхі, а таксама ягады, грыбы і карані.
• У эпоху мэзаліту быў пакладзены пачатак працэсу прыручэньня жывёлаў. Першай з прыручаных жывёлаў быў сабака, які стаў выдатным памагатым чалавека на паляваньні.^[3]

Культуры, якія насялялі беларускія землі ў эпоху мэзаліта:^[3]

• грэнская
• сьвідэрская
• каморніцкая
• кудлаеўская
• кундская
• яніславіцкая
• нёманская мэзалітычная
• сожская

Адлік новага каменнага веку на тэрыторыі Беларусі пачынаецца ад часу пачатку вытворчасьці керамікі. Зьяўленьне глінянага посуду на Беларусі датуецца 1-й паловай 4-га тысячагодзьдзя да н. э., а на Палесьсі — канцом 5-га тысячагодзьдзя да н. э. Пашырэньне вытворчасьці глінянага посуду першапачаткова было зьвязана з павелічэньнем ролі зьбіральніцтва.^[4]

Зьмены ў жыцьцёвым ладзе тагачаснага насельніцтва:

• каменныя прылады працы набылі большую дасканаласьць
• распаўсюджаньне трохкутных наканечнікаў стрэлаў
• выкарыстаньне рубячых прыладаў працы з буйных крэмянёў — макралітаў
• адбываецца нэалітычная рэвалюцыя — пераход ад прысваяльнай формы працы, зьбіральніцтва й паляваньня, да вытворчай, разам з удасканаленьнем форм працы і зьяўленьнем новых рамёстваў.

Найбольш значнай падзеяй сталася нэалітычная рэвалюцыя, калі адбыўся пераход старажытнага насельніцтва ад прысваеньня гатункаў прыроды шляхам зьбіральніцтва, рыбацтва й паляваньня да вытворчай гаспадаркі - то бок земляробства й жывёлагадоўлі. Уяўляе сабой найбольш глыбокі й значны за ўсю гісторыю чалавецтва гаспадарчы ўздым, які выклікаў рэзкія зьмены ва ўзаемаадносінах чалавека й прыроды. Тэрмін быў распрацаваны ў 1950 годзе Г. Чайлдам.^[1]

Культуры, якія насялялі беларускія землі ў эпоху нэаліта:

• грабеньчата-накольчатай керамікі
• верхнядняпроўская
• днепра-данецкая
• нарвенская
• нёманская
• лейкападобных кубкаў
• шарападобных амфар
• тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі

Пра дагістарычнае мастацтва можна даведацца толькі па захаваўшымся знаходкам каменнага век. Зьвесткі пра музычную культуру першабытных людзей можна атрымаць на аснове захаваўшызся першабытных музычных інструмэнтаў, а дадзеныя пра выяўленчае мастацтва на аснове наскальнага жывапісу, да якога адносяцца пэтрогліфы і наскальныя роспісы. Невядома, ці выконвала дагістарычнае мастацтва рэлігійную функцыю. Старажытныя людзі падчас сваіх рытуалаў выконвалі танцы, сьпявалі песьні і ігралі на розных музычных інструмэнтах.

  Каменны век — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Першабытнае грамадзтва на тэрыторыі Беларусі
• Спадчына Беларусі — спэцыялізаваны гістарычны партал