Рафаэль Санти

Рафаэль Санти
итал. Raffaello Santi
автопортрет
Исеме:	Raffaello Sanzio
Тыуған:	28 март 1483({{padleft:1483|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:28|2|0}})
Тыуған урыны:	Урбино, Папская область, Королевство Италия, Священная Римская империя
Үлгән:	6 апрель 1520({{padleft:1520|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:6|2|0}}) (37 йәш)
Үлгән урыны:	Рим, Папская область, Королевство Италия, Священная Римская империя. Похоронен в Пантеоне
Ил:	Изге Рим империяһы
Йоғонто:	Леонардо да Винчи Микеланджело Перуджино
Наградалары:	[1]
Имза:
Викимилектә эштәре

Рафаэ́ль Са́нти (итал. Raffaello Santi, Raffaello Sanzio, Rafael, Raffael da Urbino, Rafaelo; 28 март^[2] 1483 йыл — 6 апрель 1520 йыл) — бөйөк итальян рәссамы, график һәм архитектор, умбрий мәктәбе вәкиле^[3].

Рафаэль бик иртә ата-әсәһен юғалта. Әсәһе, Марджи Чарла, 1491 йылда, ә атаһы, Джованни Санти, 1494 йылда вафат була^[4]. Шағирҙың атаһы герцог Гвидобальдо да Монтефельтро (Урбинский) һарайында рәссам һәм шағир була^[3], беренсе рәссам тәжрибәһен Рафаэль атаһының оҫтаханаһында ала. Иң тәүге эше — «Мадонна с младенцем» фрескаһы әлегә тиклем йорт-музейҙа һаҡлана.

Тәүге эштәренә «Хоругвь с изображением Святой Троицы» (1499—1500 йылдар тирәһе) һәм Читта ди Кастеллолағы Сант-Агостино сиркәүе өсөн эшләнгән «Коронование св. Николы из Толентино» (1500—1501) алтарь образы ҡарай.

1501 йылда Рафаэль Перуджаға Пьетро Перуджино . оҫтаханаһына килә, шуға күрә иртә осор эштәре Перуджино стилендә башҡарылған.

Был ваҡытта ул йыш ҡына Перуджанан Читта ди Кастеллолағы Урбиноға өйөнә ҡайта, Пинтуриккьо менән Сиенаға бара, Читта ди Кастеллонан һәм Перуджанан заказдар буйынса байтаҡ эштәр башҡара.

1502 йылда Рафаэльдың тәүге мадоннаһы — «Мадонна Солли» барлыҡҡа килә, Рафаэль ғүмер буйы мадонналарҙы яҙасаҡ.

Дини темаға яҙылмаған беренсе картиналары — «Сон рыцаря» һәм «Три грации» (икеһе лә — 1504 тирәһе).

Рафаэль яйлап үҙ стилен булдыра һәм тәүге шедеврҙарын — «Обручение Девы Марии Иосифу» (1504), «Коронование Марии» (1504 йылдар тирәһе) Одди миһрабы өсөн ижда итә.

Ҙур миһраб полотноларынан тыш ҙур булмаған картиналар: «Мадонна Конестабиле» (1502—1504), «Святой Георгий, поражающий дракона» (1504—1505 йылдар тирәһе) һәм портреттар — «Портрет Пьетро Бембо» (1504—1506) яҙа.

1504 йылда Урбинола Бальдассар Кастильоне менән таныша.

1504 йыл аҙағында Флоренцияға күсеп килә. Бында ул Леонардо да Винчи, Микеланджело, Бартоломео делла Порта һәм башҡа күп флоренция оҫталары менән таныша. Леонардо да Винчи һәм Микеланджелоның һынлы сәнғәт техникаһын ентекле өйрәнә. Леонардо да Винчиның юғалған «Леда и лебедь» картинаһынан Рафаэлдың рәсеме һәм Микеланджелоның «Св. Матфеем» рәсеме һаҡланған. "…Леонардо һәм Микеланджелоның эштәрендә күргән алымдар уны үҙенең сәнғәте һәм манераһы өсөн иҫ киткес файҙа алыу өсөн тағы ла ныҡышмалы эшләргә мәжбүр итә^[5].

Флоренцияла беренсе заказы Аньоло Донинан ҡатыны һәм ҡыҙы портреттарына була, һуңғыһы Рафаэль тарафынан «Джоконда» йоғонтоһо аҫтында яҙыла. Нәҡ ошо мәлдә Аньоло Дони өсөн Микеланджело «Мадонна Дони» тондоһын ижад итә.

Рафаэль миһраб полотнолары «Мадонна на троне с Иоанном Крестителем и Николаем из Бари» (1505 тирәһе), «Положение во гроб» (1507) һәм портреттар — «Дама с единорогом» (1506—1507 тирәһе) яҙа.

1507 йылда Браманте менән таныша.

Рафаэльдың популярлығы арта бара, ул изгеләрҙең образдарына күп заказдар ала— «Святое семейство со св. Елизаветой и Иоанном Крестителем» (1506—1507 тирәһе). «Святое Семейство (Мадонна с безбородым Иосифом)» (1505—1507), «Св. Екатерина Александрийская» (1507—1508 тирәһе).

Рафаэль Флоренцияла яҡынса 20 Мадонна ижад итә. Сюжеттар стандарт булһа ла: Мадонна сабыйын йә ҡулына тотҡан, йә бала Иоанн Креститель янында уйнай, барлыҡ мадонналар ҙа шәхси һәм айырым әсәлек матурлығы менән айырылып тора (күрәһең, әсәһенең иртә үлеме Рафаэльдың күңелендә тәрән эҙ ҡалдырған).

Рафаэльдың артып барған даны мадонналарға заказдарҙың артыуына килтерә, ул «Мадонна Грандука» (1505), "Мадонна с гвоздиками " (1506 тирәһе), «Мадонна под балдахином» (1506—1508) картиналарын яҙа. Был осорҙа иң яҡшы эштәренә «Мадонна Террануова» (1504—1505), «Мадонна с щегленком» (1506), «Мадонна с Младенцем и Иоанном Крестителем („Прекрасная садовница“)» (1507—1508) әҫәрҙәре ҡарай.

1508 йылдың икенсе яртыһында Рафаэль Римға күсеп килә (ул ҡалала бөтә ғүмерен үткәрә) һәм Браманте ярҙамы менән папа һарайының рәсми рәссамы була. Уға фрескалар менән Станца делла Сеньятурҙы биҙәү йөкмәтелә. Был станца өсөн Рафаэль кешенең дүрт төр эшмәкәрлеген сағылдырған фрескалар: дини фәндәр, юриспруденция, философия һәм шиғриәт — «Бәхәсте» (1508—1509), «Аҡыл, Көс һәм Уртасалыҡты» (1511), иң күренекле «Парнасты» (1509—1510) һәм «Афина мәктәбен» (1510—1511) яҙа.

«Парнаста» данлыҡлы боронғо грек, итальян һәм боронғо рим шағирҙары араһында туғыҙ муза менән Аполлон һүрәтләнә. "Бельведер яғына ҡараған стенала, ул Парнас һәм Геликон шишмәһе булған урында, тау битләүендә лавр ағастарының күләгәле сауҡалығын һүрәтләй, һауала сикһеҙ күп яланғас амурҙар лавр ботаҡтарын өҙөп, таж үрә, уларҙы бөтә убаларға таратып ташлай, унда барыһы ла илаһи һулыш менән солғанған — фигураларҙың матурлығына, рәсем сәнғәтенең дәрәжәлелегенә иғтибарлы ҡараған һәр кем ғәжәпләнә, нисек инде кешелек даһилығы ябай буяуҙар менән рәсемдең камиллығы арҡаһында һынлы сәнғәт һүрәтенең тере кеүек тойолоуына өлгәшә^[5].

«Афина мәктәбе» —иҫ киткес башҡарылған күп фигуралы (50- гә яҡын персонаж) композиция, унда боронғо философтар һүрәтләнә, уларҙың күбеһенә Рафаэль үҙ замандаштарының йөҙ һыҙаттарын бирә, мәҫәлән, Платон Леонардо да Винчи образында, Гераклит Микеланджело образында, ә уң яҡ ситтә торған Птолемей фреска авторына ныҡ оҡшай. "Унда бөтә донъяның аҡыл эйәләре күрһәтелә, улар бер-береһе менән төрлө юҫыҡта бәхәсләшә… Улар араһында баҫҡыста ятыусы Диоген да туҫтағы менән бар, был фигура үҙенең битарафлығында ныҡ уйланылған һәм матурлығы һәм уның өсөн ҡулайлы кейеме менән маҡтауға лайыҡлы. Үрҙәге телгә алынған астрологтарҙың һәм табличкаларҙа циркуль менән һәр төрлө фигуралар һәм тамғалар һыҙыусы геометрҙарҙың матурлығы ысын мәғәнәһендә һөйләп бөтөргөһөҙ^[5].

Папа Юлий Икенсегә Рафаэльдың эше бик оҡшай, хатта ул эше тамамланмаҫтан алда уҡ рәссамға өс станца биҙәргә йөкмәтә, өҫтәүенә, унда биҙәктәр һала башлаған рәссамдар, шул иҫәптән Перуджино һәм Синьорелли был эштән ситләтеләләр. Буласаҡ эштең күләменең ҙур булыуын иҫәпкә алып, Рафаэль уҡыусыларын йыя, улар заказдың күп өлөшө уның эскиздары буйынса үтәй, Константиндың дүртенсе станцаһын тулыһынса уҡыусылары биҙәй.

Элиодоро станцаһында «Изгнание Элиодора из храма» (1511—1512), «Месса в Больсене» (1512), «Аттила под стенами Рима» (1513—1514) барлыҡҡа килә, ләкин иң уңышлы фрескаһы «Освобождение апостола Петра из темницы» (1513—1514) була.

1513 йылда Юлий Икенсене алмаштырған Лев X шулай уҡ Рафаэлды юғары баһалай.

1513—1516 йылдарҙа Рафаэль папа заказы буйынса Библиянан сюжеттар менән ун шпалер өсөн ҡатырғалар эшләү менән шөғөлләнә, улар Сикстин капеллаһы өсөн тәғәйенләнә. Иң уңышлы ҡатырғаһы «Чудесный улов» (беҙҙең көндәргә тиклем барлығы ете ҡатырға етә).

Папанан тағы бер заказы эске ватикан ихатаһына сыҡҡан лоджиялар була. Рафаэлдың проекты буйынса улар 1513—1518 йылдарҙа 13 аркада ҡиәфәтендә төҙөлә, уларҙың 52 фрескаһын Рафаэлдың уҡыусылары уның эскизы буйынса библия сюжетына биҙәй.

1514 йылда Браманте вафат була, һәм Рафаэль шул ваҡытта төҙөлөп ятҡан Изге Петр соборының баш архитекторы була. 1515 йылда ул боронғо ҡомартҡыларҙың төп һаҡлаусыһы вазифаһын ала.

1515 йылда Римға Дюрер килә һәм станцыларҙы ҡарап сыға. Рафаэль уға үҙенең һүрәтен бүләк итә, яуап итеп немец рәссамы Рафаэлға үҙенең автопортретын ебәрә, уның артабанғы яҙмышы билдәһеҙ.

Ватиканда эштең күплегенә ҡарамаҫтан, Рафаэль миһраб образдарын башҡарыуға сиркәүҙәрҙең заказдарын үтәй: «Святая Цецилия» (1514—1515), «Несение креста» (1516—1517), «Видение Иезекииля» (1518 йылдар тирәһе).

Оҫтаның һуңғы шедевры булып мөһабәт «Преображение» (1516—1520) картинаһы була, унда барокко һыҙаттары күренә. Өҫкө өлөшөндә Рафаэль тарафынан Инжилға ярашлы, Фавор тауында Христостың Петр, Иаков, Иоанн алдында үҙгәреү мөғжизәһе һүрәтләнә. Апостолдар һәм ен алыштырған үҫмер менән картинаның аҫҡы өлөшө Рафаэльдың эскиздары буйынса Джулио Романо тарафынан тамамлана.

Рафаэль Санти үҙенең остазы Пьетро Перуджино өлгөһөндә Ғайса пәйғәмбәрҙең әсәһе, сабыйын тотҡан Мария образының мадонналарҙа бик күп һынландыра. Уларҙың һәр ҡайһыһы композицион алымдарҙың һәм образдың психологик сағылышының төрлөлөгө менән айырылып тора.

Тәүҙәрәк яҙылған мадонналарында Рафаэль башлыса умбрий мәктәбе үрнәктәренә эйәрә, һәм уның ижадында Италия сәнғәтендә «кватроченто» исеме менән йөрөтөлгән осор тулыһынса сағылыш таба. Атап әйткәндә, идиллик образдар оялсанлыҡ, та��тыныусанлыҡ, иркен булмауҙан, шулай уҡ ҡоролоҡтан һәм бер төрлөлөктән азат түгел. Флоренция осорона ҡараған мадонналарҙа фигураларҙың үҙ-ара бәйләнеше күпкә тәбиғи була бара. Уларға шулай ҡатмарлыраҡ пейзажлы фондар хас. Тәүге планға иһә әсәлек хистәренең күп яҡлы сағылышы ҡуйыла: был ҡурҡыу-шомланыу хисенән алып бер үк ваҡытта Марияның улы өсөн ғорурлыҡ тойҡоларына тиклем хистәрҙе сағылдыра. Әсәлектең ошондай гүзәл яҡтарын сағылдырыу — рәссамдың Римгә килгәндән һуң ижад иткән мадонналарында төп эмоциональ күренеш булуараҡ билдәләнә. Римдә ул унға яҡын мадонна яҙа. Үҙенең мөһабәтлеге менән «Мадонна Альба» (1510) «Мадонна Фолиньо» (1512), «Мадонна с рыбой» (1512—1514), «Мадонна в кресле» (1513—1514 тирәһе) айырылып тора. Шулай ҙа Рафаэлдың иң камил ижад емеше булып данлыҡлы «Сикстинская мадонна» картинаһы (1512—1513) була. Был картинаға Юлий II Пьяченцтағы Изге Сикст монастыры сиркәүе миһрабы өсөн заказ бирә. «„Сикстинская Мадонна“ ысын мәғәнәһендә симфониялы. Был полотно линияларының һәм массаларының осрашыуы һәм үрелеше үҙенең эске ритмы һәм гармонияһы менән таң ҡалдыра. Әммә был ҙур полотнола иң феноменаль яғы — рәссамдың оҫта итеп бөтә линияларҙы, бөтә формаларҙы һәм төҫтәрҙе иҫ киткес ярашлылыҡҡа туплау, ул рәссамдың төп теләгенә хеҙмәт итә — беҙҙе ҡарарға, Марияның һағышлы күҙҙәренә өҙлөкһөҙ ҡарарға мәжбүр итә»"^[6]

Рәсем	Исмем	Дата	Яҙыу техникаһы	Нигеҙе	Ҙурлығы, см	Ил	Ҡала	Һаҡланыу урыны
	Мадонна Макинтоша	1509 йыл тирәһе	майлы буяу	киндергә күсерелгән	76,5x63	Бөйөк Британия	Лондон	Лондон Милли галерияһы
	Мадонна Альдобрандини	1510 йыл тирәһе	майлы буяу	таҡта	38x33	Бөйөк Британия	Лондон	Лондон Милли галерияһы
	Мадонна с вуалью	1511—1512	майлы буяу	таҡта	120x90	Франция	Шантийи	Конде музейы
	Мадонна с диадемой	1510—1511 йылдар тирәһе	майлы буяу	таҡта	68x44	Франция	Париж	Лувр
	Мадонна Альба	1511 йыл тирәһе	майлы буяу	киндергә күсерелгән	98x98	АҠШ	Вашингтон	Милли сәнғәт галерияһы
	Мадонна Фолиньо	1511—1512	майлы буяу	киндергә күсерелгән	320x194	Ватикан	Ватикан	Ватиканская пинакотекаһы
	Сикстинская Мадонна	1513—1514 йылдар тирәһе	майлы буяу	холст	265x196	Германия	Дрезден	Дрезден картина галереяһы
	Мадонна дель Импанната	1513—1514 йылдар тирәһе	майлы буяу	таҡта	158x125	Италия	Флоренция	Палаццо Питти
	Мадонна с канделябрами	1513—1514 йылдар тирәһе	майлы буяу	таҡта	65x65	АҠШ	Балтимор	Уолтерстың сәнғәт музейы
	Мадонна в кресле	1513—1514 йылдар тирәһе	майлы буяу	таҡта	71x71	Италия	Флоренция	Палаццо Питти
	Мадонна делла Тенда	1513—1514	майлы буяу	таҡта	68,5x51,2	Германия	Мюнхен	Иҫке пинакотека

Бик күп дин темаһына картиналарҙан тыш, Рафаэль портреттар ҙа яҙа. 1512 «Папа Юлий Икенсенең портретын» яҙа. «Шул уҡ ваҡытта, бөйөк билдәлелек яулап, ул май менән папа Юлийҙың портретын яҙа, ул шул тиклем тере һәм оҡашған була, хатта портретты күреү менән кешеләр тере папаны күргән һымаҡ ҡурҡып китәләр»"^[5]. Папа тирәләй кешеләр заказы буйынса «Портрет кардинала Алессандро Фарнезе» (1512 тиәһе), «Портрет Льва X с кардиналами Джулио Медичи и Луиджи Росси» (1517—1518 тирәһе).

Айырыуса Бальдассаре Кастильоне портреты (1514—1515) айырылып тора. Күп йылдар үткәс, был портретты Рубенс күсерә, Рембрандт тәүҙә һүрәткә төшөрә, ә һуңынан был картина йоғонтоһо аҫтында үҙенең «Автопортретын» яҙа. Станца эштәренән ситкә китеп, Рафаэль «Портрет Биндо Альтовити» портретын(1515) яҙа.

Рафаэль һуңғы тапҡыр үҙен «Автопортрет с другом» эшендә төшөрә (1518—1520), Рафаэль ниндәй дуҫының ҡулбашына ҡулын һалғаны билдәһеҙ, шуға тикшеренеүселәр күп әҙ ышандырырлыҡ версиялар ҡуялар.

Банкир һәм сәнғәтте ҡурғаусы Агостино Киджи Тибр ярында вилла төҙөй һәм антик мифологияның сюжеттарына фрескалар менән биҙәү өсөн Рафаэльды саҡыра. 1511 йылда «Триумф Галатеи» фрескаһы барлыҡҡа килә. "Рафаэль был фрескала пәйғәмбәрҙәр һәм сивиллаларҙы төшөрә. Был уның иң яҡшы әҫәрҙәренең береһе була. Ысынлап та, унда һүрәтләнгән ҡатын-ҡыҙ һәм балалар үҙҙәренең тормошсанлығы һәм колоритының камиллығы менән айырыла. Был әйбере Рафаэльға тере сағында ла, үлгәндән һуң да киң танылыу килтерә^[5].

Ҡалған фрескаларҙы Рафаэльдың эскиздарына уҡыусылары биҙәп бөтөп ҡуя. Күренекле эскизы «Свадьба Александра Македонского и Роксаны» (1517 тирәһе) һаҡланып ҡалған (1517) (фреска үҙе Содома тарафынан биҙәлә).

"Рафаэльдың архитектор булараҡ эшмәкәрлеге айырым әһәмиәткә эйә, ул Браманте һәм Палладио ижадын бәйләүсе звено булып тора. Браманте үлгәндән һуң Рафаэль Изге Петр соборының баш архитектор вазифаһын биләй (яңы базилик планын төҙөй) һәм Браманте башлаған лоджиялар менән ватикан һарайын төҙөп бөтә. Римда уның тарафынан Сант-Элиджо-дельи-Орефичи сиркәүе (1509 йылдан) һәм Санта-Мария-дель-Пополо (1512—1520) сиркәүенең нәфис Киджи капеллаһы төҙөлә. Рафаэль шулай уҡ беренсе ҡатында юнылмаған икенсе ҡатының ике ҡатлаулы ярым колонналары менән Видони-Каффарелли (1515 йылдан) палаццоһын төҙөй (өҫтән төҙөлгән), Бранконио дель Аквила(1520 йылда тамамлана, һаҡланмаған) бай пластикалы фасад (икеһе лә — Римда), Флоренцияла (1520 йылдан Рафаэль проекты буйынса архитектор Дж. да Сангалло) Пандольфини, формалары күркәм тыйнаҡлығы һәм интерьерҙарының шәхсилеге менән айырыла. Был әҫәрҙәрендә Рафаэль фасад декорының рәсем һәм рельефын участканың һәм күрше төҙөлөштөң үҙенсәлектәре менән, бинаның күләме һәм тәғәйенләнеше менән бәйләй, һәр һарайға мөмкин тиклем күберәк ҡупшы һәм индивидуаль ҡиәфәт бирергә тырыша. Рафаэльдың иң ҡыҙыҡ, әммә өлөшләтә башҡарылған архитектура ниәте булып рим виллаһы Мадама (1517 йылдан төҙөлөштө Кесе А. да Сангалло дауам итә, тамамланмай ҡала) тора, ул тирә яҡтағы ихата- баҡсалар менән һәм ҙур террасалы парк менән тәбиғи бәйләнгән^[7]

Рафаэльдың 400-гә яҡын һүрәте һаҡланған. Улар араһында әҙерлек һүрәттәре һәм картиналарға һыҙмалар, шулай уҡ үҙ аллы әҫәрҙәре лә бар.

Рафаэль үҙе гравюра менән шөғөлләнмәгән. Әммә Раймонди Маркантонио Рафаэльдың һүрәттәре буйынса күп һанлы гравюралар булдырған, шуның арҡаһында Рафаэльдың юғалған бер нисә картинаһы беҙҙең көндәргә тиклем килеп етә. Рәссам үҙе Маркантониоға рәсемдәрен гравюрала ижад итеү өсөн бирә. Маркантонио уларҙы күсермәй, ә улар нигеҙендә яңы сәнғәт әҫәрҙәре ижад итә, ул бының менән Рафаэль үлгәндән һуң да шөғөлләнә.

«Суд Париса» гравюраһы Манены билдәле «Завтрак на траве» әҫәрен ижад итергә дәртләндерә.

Рафаэльдың күп һанлы уҡыусылары булһа ла, уларҙы береһе лә күренекле рәссам булып китмәй. Иң талантлыһы Джулио Романо була. Рафаэль үлгәндән һуң ул порнографик һүрәт циклын булдыра, был янъял тыуҙыра, шуның өсөн ул Мантуяға күсергә мәжбүр була. Уҡытыусыһы стилендә башҡарылған әҫәрҙәрен, ҡайһы саҡта уның эскиздары буйынса ла башҡарылғандарын замандаштары баһаламай. Джованни Нанни Неаполгә күсеп килә, әммә йәшләй вафат була. Перин дель Вага рәссам булып китә, Флоренцияла һәм Генуяла эшләй.

Үҙенең ваҡытындағы күп рәссамдар кеүек, мәҫәлән, Микеланджело һымаҡ, Рафаэль да шиғырҙар яҙа. Сонеттар менән оҙатылған күп кенән һүрәттәре һаҡланған. Түбәндә А. Махов тәржемәһендә рәссамдың һөйгән йәренә арналған бер сонет килтерелә.

Амур, умерь слепящее сиянье

Двух дивных глаз, ниспосланных тобой.

Они сулят то хлад, то летний зной,

Но нет в них малой капли состраданья.

Едва познал я их очарованье,

Как потерял свободу и покой.

Ни ветер с гор и ни морской прибой

Не справятся с огнём мне в наказанье.

Готов безропотно сносить твой гнёт

И жить рабом, закованным цепями,

А их лишиться — равносильно смерти.

Мои страдания любой поймёт,

Кто был не в силах управлять страстями

И жертвой стал любовной круговерти.

Вазари Рафаэлды аҙғын тормош алып барыуҙан вафат була тип яҙа, әммә заман тикшеренүселәре фекеренсә рәссамдың үлеменең сәбәбе ҡаҙыу эштәре ваҡытында рим биҙгәге йоҡтороуҙан була. Рафаэль 1520 йылдың 6 апрелендә Римда 37-се йәшендә вафат була. Пантеонда ерләнә. Уның кәшәнәһендә ошондай эпитафия бар: «Бында бөйөк Рафаэль ята, ул тере саҡта тәбиғәт еңелеүҙән ҡурҡа, ә ул вафат булғандан һуң, ул үлемдән ҡурҡа» (лат. Ille hic est Raffael, timuit quo sospite vinci, rerum magna parens et moriente mori).

2012 йылдың 5 декабрендә Нью-Йорктағы Сотбис аукционында Рафаэльдың "Преображение"картинаһына «Голова молодого апостола» (1519—1520) һүрәте һатыла. Хаҡы 29 721 250 фунт стерлинг була, башланғыс хаҡынан ике тапҡырға артыҡ хаҡ ҡуйыла. Был график эштәр өсөн иң ҙур сумма^[8].

• 2017 — Рафаэль. Князь искусства / Raffaello: Il Arti delle Principe (реж. Лука Виотто / Luca Viotto) — документаль-уйын, Рафаэль Санти ролендә — Флавио Паренти / Flavio Parenti, Джованни Манти ролендә — Энрико Версо Ло / Ауазы Verso Enrico

• Мадонны Рафаэля
• Станцы Рафаэля
• Портреты Рафаэля
• Форнарина — возлюбленная и натурщица Рафаэля
• Рафаэль (кратер) — на Меркурии

• Санти Б. Рафаэль = Santi Bruno Raffaello (1993). — Пер. с ит. И. С. Фомичёва. — М.: Слово, 1995. — 80 с.
• Кристоф Т. Рафаэль. — Taschen. 2005
• Махов А. Е. Рафаэль. — М. : Молодая гвардия. 2011. (Жизнь замечательных людей)
• Стам С.М. Флорентийские мадонны Рафаэля : Вопросы идейного содержания. — Саратов: Изд-во Саратовского ун-та, 1982. — 80 с.
• Элиасберг Н. Е. Рафаэль. — М.: Искусство, 1961. — 56 с.

	Рафаэль Санти Викиөҙөмтәлә
	Рафаэль Санти Викимилектә
	Рафаэль Санти Викияңылыҡтарҙа

• Самые известные картины и биография Рафаэля Санти
• Мадонны Рафаэля (42 картины) 2011 йыл 13 ноябрь архивланған.
• Рафаэль Санти. Картины 2014 йыл 29 ноябрь архивланған. и биография 2014 йыл 7 октябрь архивланған.

Был рәссам тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.