ВИЧ-инфекция
| ВИЧ-инфекция | |
 Ҡыҙыл таҫма — ВИЧ-инфекциялы кешеләр менән яуаплылыҡты уртаҡлашыу билдәһе | |
| МКБ-10 | |
|---|---|
| МКБ-9 |
042-044 |
| DiseasesDB |
5938 |
| MedlinePlus |
000594 |
| eMedicine | |
| MeSH |
D000163 |
 ВИЧ-инфекция Викимилектә | |
ВИЧ-инфекция – кешенең иммунитетын ҡаҡшатыусы вирус, СПИД-ҡа килтерә.
Аңлатмаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]ВИЧ (вирус иммунодефицита человека) – йоғошло сир, кешенең иммун системаһын зарарлай, юҡҡа сығара. Иммунодефицит вирусы организмдағы һаҡланыу системаларының йәшәү өсөн мөһим күҙәнәктәрен үлтерә һәм организм төрлө ауырыуҙарға, инфекцияларға ҡаршы тора алмай. ВИЧ-инфекцияның һуңғы осоро СПИД ауырыуы тип атала. Ауырыуҙың организмы төрлө инфекцияларҙан һәм шештәрҙән һаҡланыу мөмкинлеген юғалта, икенсел, нормаль иммун статуслы кешеләргә хас булмаған оппортуник сирҙәр барлыҡҡа килә.
Ваҡытында табип ярҙамы күрһәтелмәгәндә, оппортуник сирҙәр кешегә йоҡҡандан һуң 9-11 йылдан һуң (вирустың төрөнә ҡарап) үлемгә килтерә. ВИЧ-инфекцияның һуңғы осоро - СПИД ауырыуы - менән сирләүселәрҙең уртаса ғүмер оҙонлоғо 9 айға яҡын. Вирусҡа ҡаршы терапия ҡулланылған осраҡта ауырыу 70-80 йыл йәшәй ала.
ВИЧ-инфекцияның үҫеше төрлө факторҙарға бәйле, шул иҫәптән иммун системаһының статусына, кешенең йәшенә: өлкән йәштәгеләрҙә, йәштәр менән сағыштырғанда, сир тиҙерәк үҫеш ала. Шулай уҡ ул вирустың штаммына ла бәйле, кешенең нисек туҡланыуы ла мөһим роль уйнай, тағы ла терапия айырым урын алып тора. Медицина тәрбиәһенең етешмәүе, башҡа йоғошло ауырыуҙар менән сирләү, мәҫәлән, туберкулез менән ауырыған осраҡта, сир тиҙ арала организмда үҫеш ала.
Сирҙең тышҡы билдәләре юҡ, шуға ла кешенең йөҙөнә генә ҡарап, ВИЧ менән ауырыуын билдәләп булмай. Ауырыу төрлө анализдар биргәндән һуң, махсус лабораторияларҙа тикшереүҙәр үткәс кенә асыҡлана. Иммунодефицит вирусы кеше ҡанына эләккән осраҡта, иммун системаһы һаҡланыу өсөн ҡаршы тәнсәләр (антитела) эшкәртеп сығара башлай. Был ҡаршы тәнсәләрҙе (ВИЧ-инфекцияны) тик махсус лабораторияларҙа иммуноферментлы анализ ярҙамында билдәләйҙәр.
Вирус кешелә була тороп та, ҡаршы тәндәр аҙ булыу сәбәпле, ВИЧ-ты билдәләү өсөн үткәрелгән тест кире һөҙөмтә бирергә мөмкин. Сирҙең үҫешендәге был осор «серонегатив тәҙрә» тип атала. Шик тыуған осраҡта, 3 – 6 айҙан һуң ҡабаттан тикшереү уҙғарыу мотлаҡ.
Йоғоу юлдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ауырыуҙың икенсе кешегә йоғоу сығанағы булып ВИЧ менән зарарланған кеше тора. Ул бер ниндәй ҙә сир билдәләре булмаған вирус йөрөтөүсе булыуы ла мөмкин. Вирустың енси юл, ҡан аша, сирле әсәнән ҡарындағы балаға йоғоу юлдары асыҡланған. ВИЧ-инфекцияһы организмға система, катетер һәм башҡа ҡорамалдар ҡулланғанда; донор ҡаны биргәндә, бер нисә кешенең (мәҫәлән, наркомандарҙың), бер үк шприц менән ҡулланғанда; әсәнән балаға күкрәк һөтө имеҙгәндә күсә ала. Вирустың төп йоғоу юлы - енси бәйләнеш. Енси партнерҙарҙы йыш алмаштырыу ВИЧ йоғоу хәүефен күпкә арттыра.
Хәүефле төркөм
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Хәүефле төркөмгә енси партнерын йыш алмаштырыусылар, гомосексуалдар, бисексуалдар, наркомандар, аҙ таныш йәки ят кешеләр менән енси бәйләнешкә инеүселәр, фәхишәләр, гемофилия менән сирләүселәр инә.
Сирҙең бер ниндәй тышҡы билдәһе лә юҡ. Кеше ауырыу эләктереп тә, СПИД осорона тиклем бер нисә йылдар дауамында ғәҙәти тормош менән йәшәргә һәм үҙенең сирле икәнлеген белмәҫкә лә мөмкин. ВИЧ-инфекцияһының төп билдәләре: 38 градусҡа тиклем тән температураһы күтәрелеүе, айҙан ашыу биҙгәк тотоу; муйында, терһәк бөгөмөндә, ҡултыҡ аҫтында лимфатик төйөндәрҙең бер үк ваҡытта ҡабарыуы; ауыҙ, тән һәм енес ағзаларының лайлалы тиресәһе йыш ҡына эренләүе; оло ярауҙың оҙаҡҡа (1 айҙан ашыуға) боҙолоуы; төнөн тирләү; тәндә ҡабаттан герпетик сыбыртма сығыуы; туҡланыу режимын үҙгәртмәүгә ҡарамаҫтан, тән ауырлығы төшөүе, ҡанда лейкоциттар, лимфоциттар, трамбоциттар кәмеүе, анемия – аҙ ҡанлылыҡ, тиҙ арыусанлыҡ. Был сир йәш, тир, төкөрөк, (был шыйыҡсаларҙа вирус бик әҙ күләмдә), һауыт-һаба, китап, кейем-һалым, көнкүреш әйберҙәре аша йоҡмай. Һурыусы бөжәктәр - себен, серәкәй, талпан тешләүе ҡурҡыныс янамай.
ВИЧ-инфекцияның үҙен генә алғанда, үлемесле түгел. Ул кеше организмындағы Т-лейкоциттарҙы - бары тик бер төрлө күҙәнәктәрҙе генә зарарлай. Тик был күҙәнәктәр кеше иммунитеты өсөн бик мөһим, улар зарарланһа, организм төрлө инфекцияларға ҡаршы тора алмай башлай. Шул сәбәпле ВИЧ – инфекциялы кешенең һаулығына үпкә ялҡынһыныуы, яман шеш, гепатит, туберкулез, кандидоз, токсоплазмоз һәм башҡа ауырыуҙар хәүефе янай. Наркотиктар, эскелек, тәмәке лә булған ғына иммунитетты юҡҡа сығарырға һәм сирҙең үҫешенә булышлыҡ итә.
Ҡасан барлыҡҡа килгән
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]ВИЧ — кешенең иммунитетын ҡаҡшатыусы вирус — 1980 йылдарҙа барлыҡҡа килә. Белгестәр билдәләүенсә, маймылдан кешегә күсә. 1981 йылғы пандемияла 25 миллиондан ашыу кеше һәләк була. СПИД кешенең иммунитетын ҡаҡшата. Был сирҙән дарыу булмаһа ла, тейешле препараттар ҡулланыу ВИЧ-тың СПИД-ҡа әүерелеүенә юл ҡуймай.
Симптомдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Үпкә инфекцияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Пневмоцит пневмонияһы (Pneumocystis jirovecii) тыуҙыра) — иммунокомпетентлы кешеләрҙә сағыштырмаса һирәк осрай торған ауырыу, ВИЧ-инфекциялы кешеләр араһында киң таралған. Көнбайыш илдәрендә ВИЧ-инфекцияны диагностикалауҙың, дауалауҙың һәм иҫкәртеүҙең һөҙөмтәле ысулдарын әҙерләгәнгә тиклем пневмоцит пневмонияһы ВИЧ-инфекциялы кешеләрҙең үлем сәбәптәренең береһе була. Үҫештәге илдәрҙә пневмоцит пневмонияһы диагнозы ҡуйылмаған кешеләрҙә СПИД-тың тәүге билдәләренең береһе булып ҡала.[1]
ВИЧ-инфекция менән бәйле башҡа ауырыуҙар араһында туберкулезды айырым айырып ҡарарға мөмкин, сөнки һуңғыһы иммунокомпетентлыларға һауа-десант тамсылары ярҙамында тапшырыла һәм дауалауы ауыр[2]. Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, туберцикл һәм ВИЧ менән берлектә йоҡтороу донъяла һаулыҡҡа ҡағылышлы төп проблемаларҙың береһе булып тора: 2007 йылда ВИЧ-инфекциялы 456 000-дән ашыу пациент вафат булған, был туберсектан вафат булғандарҙың дөйөм һанының өстән бер өлөшөн һәм быйыл ВИЧ-инфекциянан вафат булған ике миллиондың яҡынса дүрттән бер өлөшөн тәшкил итә.
Көнбайыш илдәрендә туберкулез менән ауырыу һиҙелерлек кәмей, әммә үҫештәге илдәрҙә ВИЧ-инфекцияның да, туберкулездың да эпидемиологик хәле ауыр булып ҡала. ВИЧ-инфекцияның башланғыс стадияһында (CD4 лимфоциттар һаны 1 μl күҙәнәктә 300 күҙәнәктән артып китә), туберкулез үпкә ауырыуы булараҡ үҫешә. ВИЧ-инфекцияның һуңғы стадияларында туберкулездың клиник сағылышы йыш ҡына типик түгел, экстрапульмоняр системалы ауырыу үҫешә. Симптомдар ғәҙәттә конституцион булып тора һәм һөйәк мейеһенә, һөйәктәргә, енес ағзалары системаһына, ашҡаҙан-эләгеү трактына, бауырына, периферия лимфа төйөндәренә, үҙәк нервы системаһына йоғонто яһай.[3].
Ашҡаҙан инфекцияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Эсофагит — эсәфагтың аҫҡы өлөшөнөң мускуллы мембранаһының шешеүе. ВИЧ-инфекциялы кешеләрҙә эсофагит, ҡағиҙә булараҡ, бәшмәк (кандидиаз) йәки вируслы (беренсе типтағы герпес ябай вирусы, цитомегаловирус) этиология, һирәк осраҡта микобактерия тыуҙыра[4]. .
ВИЧ-инфекцияның хроник диареяһына бактериаль (сальмонеллез ырыуы) сәбәпсе булыуы мөмкин. Шигелла, Листерия йәки Кампилобактер Микобактерий) һәм паразит инфекциялар (криптоспоридиоз, микроспоридиоз), шулай уҡ вирустари[5] : (астровирус, аденовирус, ротавирус һәм цитомегаловирус; һуңғыһы колиттың сәбәбе булып тора).
Ҡайһы бер осраҡтарҙа диарея вирусҡа ҡаршы ҡайһы бер препараттарҙың, шулай уҡ диарея тыуҙырыусы бактериаль инфекцияларҙы дауалауҙа ҡулланылған антибиотиктарҙың, мәҫәлән, Клостридий диффицилының кире тәьҫире булыуы мөмкин. ВИЧ-инфекцияның һуңғы стадияларында диарея эсәктә туҡлыҡлы матдәләр йотоуҙы кәметә ала һәм көсһөҙлөк һәм көс юғалтыу сәбәптәренең береһе булып т��ра.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Feldman C. Pneumonia associated with HIV infection // Curr. Opin. Infect. Dis.. — 2005. — Т. 18. — № 2. — С. 165—170. — DOI:10.1097/01.qco.0000160907.79437.5a — PMID 15735422.
- ↑ Kwara A., Ramachandran G., Swaminathan S. Dose adjustment of the non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors during concurrent rifampicin-containing tuberculosis therapy: one size does not fit all (инг.) // Expert Opinion on Drug Metabolism & Toxicology (инг.)баш. : journal. — 2010. — Т. 6. — № 1. — С. 55—68. — DOI:10.1517/17425250903393752 — PMID 19968575.
- ↑ Decker C.F., Lazarus A. Tuberculosis and HIV infection. How to safely treat both disorders concurrently (инг.) // Postgraduate Medicine (инг.)баш. : journal. — 2000. — Т. 108. — № 2. — С. 57—60, 65—8. — PMID 10951746.
- ↑ Zaidi S.A., Cervia J.S. Diagnosis and management of infectious esophagitis associated with human immunodeficiency virus infection (инг.) // Journal of the International Association of Providers of AIDS Care (инг.)баш. : journal. — 2002. — Т. 1. — № 2. — С. 53—62. — DOI:10.1177/154510970200100204 — PMID 12942677.
- ↑ Pollok R.C. Viruses causing diarrhoea in AIDS // Novartis Foundation Symposium. — 2001. — Т. 238. — С. 276—283. — DOI:10.1002/0470846534.ch17 — PMID 11444032.