Burla xatun

Burla — türk əfsanələrində, xalq əhvalatlarında və nağıllarında qadın cəngavər. Döyüşçü qadın motivini işarələr. Yanında qırx döyüşçü qız dilbəri vardır. "Boyu uzun Burla xatun" və "Saçı uzun Sırma xatun" şəklində başqa bir xarakterlə birlikdə əfsanələrdə adı keçər. Qorqud Ata əhvalatlarında də iştirak edər. Sırma Xatun isə gözəlliyi simvollaşdırır. Boyu uzun Burla xatun, "Kitabi-Dədə Qorqud" əsərində xanlar xanı Bayandır xanın qızı, bəylər bəyi Salur Qazanın həyat yoldaşı, Oğuz dövlətinin birinci xanımıdır. "Boyu uzun Burla xatun" antroponim modeli "Boyu uzun" ləqəbi, "Burla" şəxs adı və "xatun" titulundan ibarətdir. "Boyu uzun" gözəllik rəmzidir.

(Bur) kökündən törəmişdir. Bura/Burçin (maral) və bürcü (ətir) sözləri ilə eyni kökdən gəlir. Burlanmaq feli gəzmək, dolanmaq deməkdir. Üzüm salkmı mənasını verdiyi də deyilər. "Burla" antroponiminin etimoloji izahı bir neçə cəhətdən verilir.

• 1. "Burla" antroponimi qədim türk dilində üzüm bağı mənasında olan "borluğ" sözünün o-u, u-a səs əvəzlənməsi və ğ səs düşümü ilə "Burla" şəklinə düşmüşdür.
• 2. Tarixi-linqvistik baxımdan yanaşdıqda "Burla" antroponimi burulmaq felinə oxşayır. Belə ki, "burulmaq" feli arzu şəklində işləndikdə "burula", ikinci hecadakı u səsinin düşməsi mümkündür, yəni geri dönə mənasını ifadə etmiş olur. Bu, Burla xatunun atası Bayandır xanın davamçısı ilə izah olunur.
• 3. M. Kaşğarinin lüğətində "ətir saçmaq" mənasında işlənir, yəni "Bur" sözü – ul qayıdış növ şəkilçisi və a – isə felin arzu şəklinin şəkilçisidir. Sözün ikinci hecasındakı "u" saiti qısa deyildiyi üçün "Burla" şəklinə düşmüşdür. Deməli, "Burla" saçan, gözəl görünən mənasındadır. Belə bir adı da məhz Bayandır xanın qızı daşıya bilərdi.

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)

• Kitabi-Dədə Qorqud