Imperiu khmer

Imperiu khmer (de 802 a 1431 (Gregorianu))
periodu históricu
Alministración
Capital	Yasodharapura (es)
Forma de gobiernu	monarquía absoluta
Llingües oficiales	Sánscritu camboyanu
Relixón oficial	Hinduismu y budismu
Xeografía
Coordenaes	13°26′00″N 103°50′00″E / 13.433333333333°N 103.83333333333°E / 13.433333333333; 103.83333333333

L'Imperiu khmer (camboyanu: ចក្រភពខ្មែរ) o Imperiu d'Angkor foi un poderosu reinu que'l so territoriu central correspuende colo qu'anguaño ye'l Reinu de Camboya nel Sureste asiáticu, pero que tamién entendía los territorios de los modernos países de Tailandia, Laos, Camboya, Vietnam, parte de Birmania y Malasia. L'imperiu surdió como una dixebra de los reinos de Chenlá y Funán y tuvo como centro la Ciudá Sagrada d'Angkor, güei ciudá de Siem Riep, al norte del llagu Sap. La so rellumanza y l'enorme riqueza arqueolóxica y cultural son la inspiración nacional de los sos direutos descendientes, la mayoría d'ellos jemeres presentes sobremanera en Camboya, pero en mayor o menor midida nos países circundantes tamién.

La xénesis de lo que sería'l poderosu Imperiu khmer daríase yá dende'l sieglu I cola presencia d'elementos culturales, militares y relixosos de la India. Hasta'l sieglu VII el territoriu del Sureste asiáticu entamaríase políticamente en tribus de les cualos surdiríen dos misteriosos reinos qu'inda constitúin una incógnita pa la hestoria y l'arqueoloxía: Chenlá y Funán. La invasión que fizo Indonesia mientres el sieglu VII al Sureste asiáticu sería motivu d'unidá política definitiva dempués de la independencia liderada pol carismáticu descendiente de Kambu Svayambhuva, fundador de la cultura khmer: Jayavarman II, el dios-rei.

Según un monumentu conmemorativo nes ruines de Sdok Kok Thom de 1052, a 25 km de Sisofon, Jayavarman II fundó cuatro capitales, siendo estes les ciudaes d'Indrapura, nel delta del ríu Mekong; Hariharalaya (anguaño Roluos), na planice d'Angkor; Amarendrapura, na zona del templo-monte d'Ak Yum, anguaño recubierta en gran parte pol baray occidental; y Mahendrapura, nel macizu montascosu de Phnom Kulen. Asina, unificó Kambuja y celebró la so coronación nel añu 802, nun ritu sagráu realizáu pol bráhmana Shivakaivalya nel monte de Phnom Kulen, que lo declaró rei sobre tolos otros monarques y árbitru absolutu de tol mesmu reinu, col poder conferíu por Shivá.

Heredera de la cultura de la India, l'Imperiu nació profesando la relixón hindú y por ello tola cosmoloxía, l'arquiteutura, les costumes, la concepción de lo sagrao y la mentalidá, tuvo llargamente reflexada nesa relixón, anque nun s'acoyó al conceutu de castes, sinón al del brahmanismu. Un millón de persones de la etnia khmer, quien apoderaben l'imperiu, vivíen en Angkor, apoderando una área de más de 5 000 000 km².

Jayavarman II morrería nel añu 850 en Hariharalaya, a quién-y lo tituló Parameshuva póstumamente. El so fíu, Jayavarman III, devotu del dios Vishnú (como lo demuentra el so nome póstumu, Vishuloka), siguiría-y nel tronu, gobernando dende'l 850 hasta'l so muente nel 877, probablemente cuando-y escorrió un elefante selvaxe. D'esti periodu pocu conocer pola escasa cantidá d'información del mesmu. Asoceder nel tronu Indravarman I, del cual tiense numberoses inscripciones, colo cual conozse que'l so reináu empezó nel añu 877 o 878.

Estableció la capital del reinu en Hariharalaya, construyendo nella'l templu de Preah Ko, nel añu 879, pal cultu de los antepasaos de Java y de los espíritus custodios del reinu, y el templu-monte de Bakhong, nel añu 881, sede del llinaxe real y del Devaraja. Amás, fixo construyir en Lolei el Indratataka, un banzáu de 3800 metros de llargu y de 800 d'anchu, aprovechando les agües del ríu Roulos. Asina, garantizaba agua a los arrozales y a la ciudá. El llogró espandir el reinu hasta Ubon en Tailandia, al norte, y hasta'l Phnom Bayang, al sur, pudiendo asina reconquistar el baxu valle del ríu Mun. Indravarman I morrería nel añu 889, depués de lo cual empezaría una curtia pero sangrienta llucha pola socesión, del cual saldría vencedor Yasovarman I, del llinaxe de los Mahipativarman.

L'edificó un nuevu banzáu, conocíu como'l baray oriental, que cuntaba con 7000 m de llargu y 1800 m d'anchu, que alimentábase col ríu Siem Reap. Cuando s'empezó a edificar la nueva ciudá, Yashodharapura, esti convertir na llende oriental. La nueva ciudá midía cuatro quilómetros per llau, y nel centru edificóse'l templu real, conocíu como'l Phnom Bakheng, nuna pequeña elevación, amás d'otros templos-montes, como los de Phnom Krom y Phnom Bok, ermites y āśrams. Gobernaría pacíficamente el territoriu hasta la so muerte nel añu 910.

Asocedió-y el so fíu Harshavarman I, y mientres el so reináu, nel añu 921, un tíu maternu del rei, Jayavarman IV, remontóse, tomando posesión nel noroeste d'Angkor, y coronándose en Koh Ker, polo que se dio la situación d'atopase dos capitales enfrentaes nel imperiu. Harshavarman I morrería nel 925, y asocedería-y el so hermanu, Ishanavarman II, anque esti caltendría un curtiu tiempu nel poder, yá que tamién morrería nel 928. Depués d'estos curtios reinaos, Jayavarman IV quedó como rei llexítimu, porque la so esposa principal, Jayadevi, yera hermana de Yashovarman. Solo tuvo control efectivu sobre Koh Ker y la contorna, pola división del imperiu. Jayavarman IV finó nel 941.

De magar, reinó'l so fíu Harshavarman II, hasta la so muerte nel 944. Depués, xubiría al tronu Rajendravarman II, quién llogró retomar el control sobremanera Angkor, y mandu a construyir Mebon nel 956, el templu-monte dedicáu a los antepasaos, como parte de fortalecer les tradiciones. Más tarde, nel añu 961, edificó otru templo-monte, el Pre Rup, dedicáu al linga Rajendreshara. Tamién se-y atribúi a construcción del Templu Preah Vihear, dedicadó n'honor de Shiva.

P'aumentar la so autoridá, amenorgó a provincies a los reinos vasallos que s'atopaben nel interior del imperiu, produciendo descontentu ente los soberanos privaos del so títulu. El reinu de Champa llevó a cabu, ente 945 y 946, repitíos saqueos, pudiendo llevase imáxenes n'oru y otres obres d'arte. A la so muerte, nel 976, el reinu estender al este hasta la cadena anamita, al oeste al ríu Saluen, y al sur hasta Grani, anguaño na provincia de Nakhon Si Thammarat.

El nuevu rei sería Jayavarman V, el fíu de Rajendravarman II, quién xubió a bien temprana edá, y foi ayudadó por Yajnavaraha, el que llevanto nel 976 el templu de Banteay Srei. Jayavarman V ganó a los chams y obligar a pagar un tribulo. Según les inscripciones, foi un gran impulsor de la cultura y del poderíu de la muyer. Al morrer nel 1001, asocéde-y el so nietu Udayadityavarman I, yá que nun tenía fíos. D'esti conozse bien pocu, yá que el so reináu solu foi d'un añu, el 1002.

Jayavirahvarman foi'l nuevu rei hasta 1006. Protexó la capital con una muralla, por cuenta de les amenaces de Suryvarman, fíu d'un príncipe de Tambralinga. Suryavarman II xubiría al tronu, depués de los intentos de Udayadityavarman y el so hermanu Jayavirahvarman de tomar el poder, nel añu 1006.

So Suryavarman II empezaría la Edá Dorada del Imperiu khmer.

Los templos d'Angkor constitúin el principal legáu del Imperiu a la posteridá, xunto al so pueblu. Angkor ye'l testimoniu del inmensu poder y riqueza qu'atropó l'Imperiu khmer, lo mesmo que de la variedá de creencies que fizo sos a lo llargo del tiempu. Tiense constancia de templos llevantaos dende finales del sieglu VIII, a partir del reináu de Jayavarman II, ente que'l templu d'Angkor Wat alzar mientres el reináu de Suryavarman II, quien morrió en 1150. La concepción hindú del rei-dios llevó a los reis angkorianos a dexar cada unu'l so propiu templo-monte y de esta manera cada rei hasta'l sieglu XIV fadría'l so propiu templu, lo que s'estendería per quilómetru a la redonda siendo güei el más grande complexu relixosu del mundu.

Magar l'Imperiu foi fundáu so la égida del hinduismu y el mesmu siguiría presente na cultura hasta los tiempos contemporáneos, l'Imperiu Jemer bien llueu vería llegar una nueva relixón, esta vegada dende Sri Lanka, la so Budismu Theravada mientres el sieglu XIII. El rei Jayavarman VII quedó cautiváu poles enseñances que-y fueron tresmitíes polos monxos visitantes d'aquel país avera del Buda y ensin más se convirtió a la nueva relixón. Adulces tolos súbditos siguir, pero los elementos hinduistes nunca sumiríen, creando un particular sincretismu relixosu güei bono de reparar nos modernos jemeres. Mientres el reináu de Jayavarman VIII a finales del sieglu XIII produció una curtiu reimplantación del cultu hinduista como relixón d'Estáu.

El gran apoxéu del Imperiu khmer sería sol reináu de Jayavarman II (802-850). Jayavarman proclamóse rei-dios al xubir al tronu col poder conferíu por Shivá. De magar, los reis jemeres esixeron llealtá a los sos súbditos, y construyeron grandes templos y palacios. Los inxenieros escurrieron un innovador sistema de riego col fin de faer les colleches más granibles, cosa que-yos dexó xenerar un escedente destináu a los sacerdotes de les ciudaes-templo.

La decadencia del Imperiu khmer ye motivu de munches discutinios contemporáneos. Pa munchos el país enfrentar a fames que debilitaron la so economía y fixeron el país fráxil pa les incursiones estranxeres. Pa otros pudieron ser pestes. Pero de xuru tuvieron que ver nesto l'acción expansionista de los siameses, una antigua tribu China qu'entrara al territoriu khmer fuxendo de la invasión de los mongoles. Adulces los inmigrantes asumiríen munchos aspeutos culturales jemeres y la so fuercia creciente fadría-yos conformar el so propiu Reinu en gran parte del territoriu del Imperiu. La prueba de la so fuercia y de la debilitación del que fuera l'amu del Sureste asiáticu demostrar en 1431 cuando estos invadieron el país, escalaron la ciudá sagrada d'Angkor y punxeron fin al que aportara a un poderosu imperiu. La familia real, col rei Dharmara Jadhiraja, l'últimu monarca angkoriano, abandonen la ciudá sagrada y establécense en Phnom Penh, al sureste y más lloñe de Tailandia. Tres ello la ciudá sagrada d'Angkor cayería nel abandonu y l'olvidu. Apenes habitada polos monxos budistes que nunca la abandonaron, foi encloyada pola selva y escaecida polos jemeres. Anguaño ye'l principal patrimoniu del pueblu camboyanu y un puntu obligáu del turismu y l'arqueoloxía.

Otra teoría más recién establez que los cambeos nel clima y desastres acomuñaos a repentinos hinchentes, glaciaciones o seques pudo tener muncho más que ver na cayida del Imperiu khmer de lo que se pensaba hasta agora. Un grupu d'investigadores, lideraos por Mary Beth Day, de la Universidá de Cambridge, asegura qu'un llargu periodu d'escasez d'agües, xuníu al mal caltenimientu de les infraestructures hidráuliques que montaron los jemeres pa cultivar l'arroz, tán detrás del so debacle.

Los millones de visitantes que cada añu averar al llugar nun suelen afitase nos complexos sistemes hidráulicos que los jemeres punxeron en marcha na ciudá imperial. Canales, fueses, terremplénes y grandes depósitos, conocíos como 'barays' que, según les dataciones de los científicos, podríen ser construyíos hai 1000 años.

La rede hidráulica que montaron los jemeres ente los sieglos XI y XIII, y que funcionó hasta la so cayida nel sieglu XV, llegó a tener 1000 quilómetros de llargor en tol so territoriu. Nos 'barays' almacenaben tola agua sobrante de les agües que cayíen mientres el branu monzónicu, que depués s'utilizaba pa irrigar los campos.

Hasta agora, los historiadores esplicaron la cayida de los jemeres a factores como la guerra colos expansionistas de Siam y otros pueblos estranxeros, a la superpoblación, a la conversión del so emperador al budismu o a cambeos nos patrones comerciales. Sicasí, nueves evidencies, como les qu'agora se publicar na revista Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), ponen de manifiestu que'l estrés ambiental y, especialmente, una xestión de l'agua ensin afaer a nueves condiciones climátiques, tuvo muncho más que ver de lo que se pensaba hasta agora.

El nuevu estudiu reflexa que nel sieglu XIV, les tases de sedimentación menguaron, lo que tien que ver con que na rexón dende finales d'esi sieglu y hasta los primeros años del sieglu XV nun se producieron les agües del monzón, seca que tamién se detectó nos aniellos de los árboles nel vecín Vietnam.

"Les nueses resultaos demuestren que fueron los cambeos nel sistema de xestión de l'agua lo que se debe acomuñar col cayente del reinu d'Angkor nesi momentu históricu", apunta l'equipu de Day. Solo escontra'l sieglu XVII el sistema volvería funcionar, anque aquel día l'imperiu de los jemeres yá yera hestoria. En concretu, los científicos detectaron una medría de sable posáu que prueba que mientres munchos años entró poca agua nos depósitos.

"Nun podemos estremar en qué porcentaxe la falta d'agua deber al cambéu nel clima y a la mala xestión humana d'esti recursu, pero lo que paez claro ye que dambos factores actuaron al empar", conclúin. Y, aun así, reconocen que'l sistema de xestión hidráulica qu'empecipiaron los jemeres ye un exemplu d'una sofisticada teunoloxía humana que fracasó ante unes condiciones ambientales estremes.

Ente les obres más importantes que se caltienen del Imperiu khmer son les cares del rei-dios Jayavarman VII (1181-1218), rei qu'espulsó a los invasores cham y reconstruyó Angkor. Foi amás el primer rei khmer budista.

Angkor Wat, el complexu relixosu de la ciudá sagrada, foi redescubierto pa occidente en 1861 pol naturalista francés Henri Mouhot; anque se tien constancia de misioneros portugueses y españoles que lu visitaron dellos sieglos antes. Trátase d'una combinación de templos y palacios onde los reis vivíen y yeren soterraos, empezada pol rei Suryavarman II a partir del añu 1113.

A pesar de la importante influencia del hinduismu, la sociedá khmer nun taba estremada en castes según investigaciones. Los jemeres axuntar n'oficiu o funciones a desempeñar, ensin ser hereditaries, una y bones los cargos políticos y militares yeren de la eleición del rei.

La única casta establecida la de los brahmanes d'ascendencia india, siendo los encargaos de realizar los ritos sagraos, y entamábense en cles según la llinia materna y casábense con miembros de l'aristocracia guerrera.

El rei yera'l soberanu de tolo terrenal y la representación de Shivá, solu si yera aprobáu polos sacerdotes. Él yera la base del sistema social entamáu, y, según creíase, el so poder yera absolutu por mandatu divín, y podía ordernar lo que quixera. Les consortes reales yeren cinco: la primer esposa, madre del herederu y compañera de los ritos, y otros cuatro muyeres más que simbolizaben los cuatro puntos cardinales, polos que s'estendía l'imperiu.

Los oficiales y príncipes yeren parte de l'aristocracia guerrera, y el so honor y deber aumentaba col so desempeñu nes batalles. Yeren bien almiraos dientro del imperiu, anque'l rei podía saca-yos del so cargu si quería ensin torga dalguna. Los encargaos de recaldar los impuestos y de xestionar el territoriu, yeren diversos funcionarios de rangos distintos. Los parasoles, espantamoscas y abanicos, representaben l'estatus social y políticu d'una persona.

A lo último, taben los khnum, que yeren persones obligaes a emprestar un serviciu, pero, al empar, nun yeren esclavos. Ellos yeren obligaos a realizar determináu serviciu o a donar determinada cantidá de productos al templu, polo que nun ye vistu como una carga, sinón, más bien, como una respuesta a los favores y a la devoción polos seres supremos.

Los esclavos yeren los prisioneros de guerra, dellos acreedores, y selvaxes prindaos. Realizaben tolos trabayos pesaos y yeren trataos con despreciu. Los fíos d'ellos siguíen siendo esclavos y nun teníen posibilidá de ser llibres.

Mentanto, a diferencia d'otres tantes cultures d'esi entós, les muyeres gociaben d'enforma respetu y considerancia, y yeren les encargaes de los negocios, xunto a los chinos.

La forma de vistir de los jemeres yera casi igual pa toles clases sociales. Consistía nun sarong pa los homes y un sampot pa les muyeres. Un sampot yera un pañu curtiu endolcáu alredor de la cintura y colos estremos que pasaben ente les piernes. Y el sarong yera un pañu llargu hasta los todíos que s'aguantaba sobrepuestu alantre y tras. Los xuegos de trableado y plieges, la calidá del material, los adornos y les forma de atarcelo faíen la diferencia ente les clases. El pañu del Bodhisattva yera llargu hasta los todíos.

La realeza y les clases más altes utilizaben la seda, que s'importaba de la China y los reinos tai. Les xoyes solo taben dexaes pa los nobles y el soberanu. La vistimienta del restu del pueblu yera texida con algodón o kapoc a mano, yá que nun se conocía la devanadera. Les prendes podíen tiñise colos colores negru, sacáu del árbol del pan (Artocarpus altilis); colloráu, de la sustancia qu'envolubra a les granes del achiote (Bixa orellana) y del Acacia; el mariellu, de la Gardenia, del Mangle y del azafrán (Crocus sativus); l'azul, que se llograba del añil; el bermeyón traer de China y el colorante coloráu de les cochinillas (Dactylopius coccus).

La guerra y la espansión del so territoriu yera un deber fundamental pa tou rei. L'exércitu, dirixíu pol rei y los príncipes, taba compuestu polos contingentes reclutados por lleves obligatories, les tropes mercenaries (siameses, chams, vietnamitas) y los esclavos. L'exércitu atopábase estremáu en cuatro cuerpo, al igual que los indios, solo que reemplazando los carro de guerra pola fuercia naval, una y bones los carros nun yeren aptos pal relieve montascosu y la vexetación selvática de los territorios jemeres.

Estos cuerpos yeren:

• Infantería, armaos con arcu, fleches, llanza, escudu, y, en dellos casos, cascu y coraza.
• Caballería, sentaos sobre un cobertor y gobernando al caballu con taragañu y riendes.
• Elefantes de guerra, empuestos por un mahout cada unu, yeren protexíos por gurpos d'infantería, y sobre él podíense asitiar hasta trés arqueros.
• Flota.

Templos d'Angkor en Camboya

Templos d'Angkor en Tailandia {|

border="0" style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" cellpadding="10px" cellspacing="0px" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;"

|

|

|

|

|

|}

Templos d'Angkor en Laos

• Albanese, Marilia (2008). Angkor. La rellumanza de los Kmher, Traducíu por Sofía Noguera Mendía, Barcelona, España: Ediciones Folio, S.A.. ISBN 978-84-413-2421-3.
• (1999) The Cambridge history of Southeast Asia. Cambridge, UK: Cambridge University Press, páx. 320. ISBN 0521778646.
• Higham, Charles. The Civilization of Angkor. University of California Press, 2001 (n'inglés)
• Briggs, Lawrence Palmer. The Ancient Khmer Empire. Transactions of the American Philosophical Society, 1951 (n'inglés)
• Freeman, Michael (2003). Ancient Angkor (n'inglés). Bangkok: River Books, páx. 12. ISBN 974 8225 27 5.
• Fu xestionar delle acque a segnare la sorte dell'impero Khmer (Foi la xestión de los recursos hídricos a marcar el destín del Imperiu Khmer Consultáu'l 07/022012 (n'italianu)

• Danza clásica Jemer
• Reis de Camboya

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Imperiu khmer.