NG gemeente Murraysburg

Die NG gemeente Murraysburg is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Oos-Kaapse Sinode, hoewel die dorp Murraysburg sedert 1994 binne die provinsie Wes-Kaap val.

Die dorp en gemeente Murraysburg het, nes die geval was met die NG gemeente Richmond, hul ontstaan te danke aan die behoefte van NG lidmate in die veldkornetskap Uitvlucht van die uitgestrekte distrik Graaff-Reinet aan 'n plek van aanbidding. Die geskiedkundige vergadering van die Ringskommissie onder voorsitterskap van ds. Andrew Murray sr., die vader van die bekende dr. Andrew Murray, op die plaas Eenzaamheid op 19 April 1855 kan beskou word as die stigtingsvergadering van die gemeente. Dit was indertyd die 64ste gemeente van die NG Kerk en vandag is Murraysburg die 14de oudste NG gemeente in die Oos-Kaaplandse Sinode. As die eerste onderhandelings geslaag het, sou Murraysburg op die plaas Toorfontein, 10 myl (sowat 16 km) ten weste van die huidige dorp, gebou gewees het.

Die Ringskommissie het egter reeds met ene J.A. Burger, die latere lid van die ou Kaapse Wetgewende Raad, onderhandel om die plaas Eenzaamheid as kerkplaas aan te koop. Nog op dieselfde dag is die koopkontrak onderteken.

Die nuwe dorp en gemeente se naam verskyn die eerste maal in die notule van die plaaslike kerkraadsvergadering op 5 September 1855, sonder dat 'n besluit daaroor aangeteken is. Daar kan aanvaar word dat die dorp genoem is na die predikant van die NG gemeente Graaff-Reinet en die stamvader van die Murray-familie in Suid-Afrika, ds. Andrew Murray sr..^[1]

Dit is op ds. Murray se aanbeveling dat die heer Johannes Bernardus Wouda, 'n Hollander, aangestel is as eerste koster-voorleser-voorsanger van die gemeente teen 'n salaris van £75 per jaar "hem de vryheid gevende eene school voor zyne eigene rekening te houden" (Notule van 5 September 1855).

Die eerste paar jaar neem die bou van 'n kerk en 'n pastorie 'n groot deel van die gemeente se aandag in beslag. Op 26 Julie 1858 word die jong ds. J.H. Hofmeyr beroep. Vanweë die groot tekort aan predikante destyds omdat die Kweekskool op Stellenbosch eers in 1859 sou open, het die jong en onbekende predikant altesaam 10 beroepe ontvang. Op die drietal by hierdie geleentheid was ds. T.F. Burgers, die latere president van die Zuid-Afrikaansche Republiek. Ná 'n besoek aan Murraysburg neem ds. Hofmeyr die beroep aan een op 23 Mei 1859 word hy as die eerste predikant van die nuwe gemeente bevestig.

Ds. J.H. Hofmeyr is bevestig deur die konsulent, ds. Andrew Murray sr. van die NG gemeente Graaff-Reinet, wat later sy skoonvader geword het. Die nedersetting Murraysburg het in die jaar van prop. Hofmeyr se koms die middelpunt van 'n afsonderlike landdrosdistrik geword ingevolge Wet No. 25 van 1858 en in 1859 het die dorp munisipale status gekry.

Aan prop. Hofmeyr se handoplegging het, buiten ds. Murray, deelgeneem: di. John Pears (Somerset-Oos), G.W. Stegmann (Glen Lynden), William Murray (Middelburg) en eerw. J. Bennie. Die jong leraar se intreerede was oor 1 Korintiërs 3:7: "Zoo is dan noch hij die plant iets, noch hij die nat maakt, maar God die de wasdom geeft" (Statebybel). So 'n wasdom is op die arbeid van ds. Hofmeyr gegee, ook op Murraysburg, hoewel sy diens hier slegs agt jaar lank geduur het. Hy was in dié tyd vir sy gemeente 'n "ware geestelike gids".^[2]

Gedurende dié tyd het hy veral baie vir die opvoeding gedoen en is daar deur hom 'n eersteklas-skool opgerig, met T. Kyd as skoolhoof, onder wie se leiding etlike kandidate vir die admissie tot die Kweekskool hul voorbereidende studie deurgemaak het. 'n Hollander, J. B. Wouda, het les gegee in Nederlands terwyl ds. Hofmeyr, wat 'n aantal godvresende en talentvolle jongelinge geïnspireer het om predikant te word, aan hulle onderrig in Hebreeus en Bybelgeskiedenis gegee het. Dié leerlinge was onder meer die latere ds. J.G. Olivier, prof. C.F.J. Muller en ds. B.B. Keet, vader van prof. dr. Barend Bartholomeus Keet van die Stellenbosse Kweekskool. Die inrigting was bekend onder die naam Opvoedings Instituut van Murraysburg.

In 1866 het ds. Hofmeyr die beroep as opvolger van ds. John Pears, die NG gemeente Somerset-Oos se tweede leraar, op Somerset aangeneem. Dit was nadat hy reeds talle beroepe van ander gemeentes van die hand gewys het. Hy het op 16 Desember van daardie jaar afskeid geneem van Murraysburg met 'n rede oor Hand. 20:32 ("En nou, broeders, dra ek julle op aan God en aan die woord van sy genade, wat magtig is om julle op te bou en julle ’n erfdeel te gee onder al die geheiligdes" (1933-vertaling), wat in druk uitgegee is. Die afskeid was swaar, want leraar en gemeente was wederkerig innig aan mekaar gebind. Iemand wat teenwoordig was by die afskeid, het geskryf: "Men kan de stemming der gemeente onder het aanhooren der rede beter begrijpen dan beschrijven". Die afskeid van dié nederige en vriendelike leraar^[3] het nietemin met diepe ontroering gepaardgegaan.

Ds. Hofmeyr en sy gesin het hierna met vakansie by familie in die Kaap vertrek, maar op versoek van die kerkraad het hy tydelik die dienswerk verrig in die Groote Kerk as plaasvervanger van dr. Andrew Murray, ds. Hofmeyr se swaer, wat as moderator van die Kaapse Sinode na Engeland gegaan het om namens die Sinode teen die uitspraak van die Kaapse Hooggeregshof in die Burgers-Kotzé-saak (die latere Transvaalse president Thomas François Burgers en ds. J.J. Kotzé, die vader van ds. Hofmeyr se goeie vriend dr. P.J. Kotzé, van Darling) te appelleer voor die regskomitee van haar majesteit se geheime raad. Dié appèl is van die hand gewys. Ds. Hofmeyr was so gewild by die Kaapse lidmate met sy preke en herderlike besoek dat, toe hy einde Maart 1867 vertrek, die Kerkraad hom 'n adres van dankbetuiging aangebied het.

Nadat ds. J.H. van Wyk van die gemeente Murraysburg afskeid geneem het, is die volgende predikante agtereenvolgens beroep: di. J.P. J.P. van Heerden (Richmond), C.D. Bam (Fauresmith), A.F. Louw (Graaff-Reinet), C.D. Bam (vir die tweede maal) en S.J. Perold (Franschhoek).

Ds. Perold het die beroep aangeneem en met sy aankoms is hy op die gebruiklike wyse te Blaauwpoort ontmoet waar ds. J.P. van Heerden, die konsulent, 'n welkomsadres namens die gemeente voorgelees het. In die dorp was daar ereboë met die woorde: “Welkom en Brengt ons de oude tijding” daarop. By die pastorie het ander liggame adresse aangebied. Die bevestiging het op 12 Oktober 1898 plaasgevind, maar De Kerkbode het behalwe die kennisgewing, geen ander berig oor die plegtigheid nie.

Die vergroting van die kerkgebou waarvoor daar in ds. Van Wyk se tyd al planne beraam is, het nou ná ds. Perold se koms weer aandag geniet. Aan die begin van 1899 het ’n gemeentevergadering eenparig besluit om die Kerkraad te versoek om 'n argitek en 'n orrelbouer te laat kom van wie die nodige inligting ingewin kon word omtrent die moontlikheid om die kerk “inwendig" te vergroot, as ook wat die koste sal wees om die orrel af te breek, te herstel en weer op te bou.

In April van dieselfde jaar is daar egter weer 'n gemeente-vergadering gehou waarop besluit is om die vergroting van die kerk uit te stel tot wanneer die boufonds “door jaarlijksche dankfeesten, als ook door speciaal gevraagde kollecten door een commissie van kerkraadswege benoemd, zoodanig versterkt zal zijn" dat met die gewenste veranderinge 'n aanvang gemaak kon word. Ten opsigte van die orrel is besluit om die ou orrel aan te hou en slegs herstelwerk te laat aanbring tot tyd en wyl die vergroting van die kerkgebou voltooi sal wees.

Weens die Anglo-Boereoorlog wat nog in 1899 uitgebreek het, is alle planne in verband met die vergroting van die kerk in die wiele gery. Op Murraysburg self het die oorlog groot ontwrigting gebring. Die Engelse militêre reëls het bepaal dat 'n dorp uit eie beweging ten minste 25 “Town Guards” moes oplewer voordat van militêre kant 75 soldate verskaf word om die dorpsverdediging tot die erkende minimum van 'n honderdtal te bring. Op Murraysburg kon daar egter nie 25 man gevind word nie, met die gevolg dat die dorp onbeskerm gebly het, en die Burgerkommando's kon vry heen en weer deurtrek. En so is daar geskryf: “Hierdie dorp sal in ons geskiedenis die erenaam van ‘rebeldorp' behou omrede daar nooit 'n ‘Defence Force' kon opgerig word nie."

Die toestand op Murraysburg het sodanig ontwikkel dat daar van 8 Oktober 1900 tot 21 Julie 1902 geen kerkraadsvergaderinge gehou is nie. Ds. Perold het ook in Julie 1901 uit die gemeente vertrek. Daar was naderhand geen kos in die dorp te kry nie. By geleentheid toe lt.kol. Douglas op die dorp was, het hy bevel gegee dat feitlik alles “the shape of food and clothing” vernietig moes word. En D.C. Theron en Faure moes in 1902 na Richmond gaan om reëlings met die militêre te tref om kosvoorrade na Murraysburg te stuur.

Ds. Perold het met sy familie na die Paarl gegaan en daar was diegene wat sy vertrek uit die gemeente nie in 'n goeie lig gesien het nie. By monde van De Kerkbode egter “wenscht hij aan B.B. Leeraren en allen die dit lezen de verzekering te geven dat hij zijne beproefde gemeente niet vrijwillig en uit lief deloosheid en zorgeloosheid – zooals, tot zijne bittere droefenis, sommigen zonder den 1Wnsten grond denken — heef t verlaten, maar wel omdat het hem door militairen op vriendelijke wijze werd aangezegd dat hij gaan moet." Later het hy in die kamp op Kimberley gaan werk.

Ná 'n afwesigheid van nege maande het ds. Perold op 12 April 1902 teruggekeer. En van dié terugkeer het iemand geskryf: “Tot blijdschap van allen die om den vrede van Jerusalem bidden, mogen wij zeggen dat de ontmoeting tusschen leeraar en gemeente zeer hartelijk is geweest." Hy is oorlaai met liefdeblyke in geld en goed. Die gereelde arbeid in die gemeente kon nou weer sy voortgang neem, maar ds. Perold moes nog gedurende 1902 met twee maande siekteverlof gaan.

Nadat ds. Perold sy werk hervat het, is die vergroting van die kerkgebou weer te berde gebring en dit blyk dat daar elke keer maar weer van vooraf begin moes word. Diaken B. van der Merwe deel mee dat hy met Delbridge, die boumeester, gespreek het oor die vernuwing van die kerk en dat Delbridge dit nodig ag om oor te kom om 'n juiste beraming van die koste te kan maak. Die kerkraad het dit goedgekeur om die boumeester dadelik te ontbied en besluit ook nog om 'n gemeentevergadering op 30 Mei 1903 te belê om van die gemeente te verneem of die kerk vereers net opgeknap sal word en of daar meteens met die vernuwing 'n aanvang gemaak sal word. D.J. Herholdt wat jare lank kassier van die gemeente was, het in dié tyd op die punt gestaan om na Graaff-Reinet te vertrek en waar hy nog 'n tak van sy saak te Murraysburg aangehou het, het hy aan die hand gedoen dat die kassierswerk deur M. Herholdt gedoen sal word, maar dat hy self die verantwoordelikheid sal dra. Dit is so aanvaar, maar later is dit verander.

Op die vergadering waartydens die kerkraad van Herholdt se vertrek kennis geneem het, het Herholdt daarop gewys dat die geld van die kerk sedert 1888 met £1 500 gestyg het en in 1903 die som van £4 912.15.0 (insluitende £287.15.0 agterstallige huur) beloop het. Die boufonds was op 30 Junie 1903 £1 864.4.1 met £381.2.6 uitstaande. Van die uitstaande inskrywings was, volgens die kassier, £192 goed, £106.15. twyfelagtig en £2.7.6 sleg. Die vergroting van die kerk kon maar nie finaliteit bereik nie. Dit is nie duidelik of die voorgestelde gemeentevergadering op 30 Mei gehou is nie, maar in Augustus word daar weer besluit om 'n gemeentevergadering te hou waarop die Kerkraad 'n beredeneerde voorstel aan die gemeente sou voorlê. Die vergadering is na alle waarskynlikheid ook nie gehou nie, want toe die saak van die vergroting van die kerk in Oktober ter sprake gebring is, het die Kerkraad besluit om, as gevolg van die aanhoudende droogte, eers daarmee te wag tot beter tye aanbreek.

Hierdie uitstel het meegebring dat ds. Perold ook nie die vergroting van die kerk gedurende sy bediening sou sien nie. Gedurende 1904 het hy 'n beroep na Jacobsdal aangeneem en op 30 Oktober van die gemeente afskeid geneem. Gedurende die week voor sy afskeid het ds. Perold van die Dinsdag elke aand 'n diens in die kerk gehou en op die Saterdagaand was ds. J.F. Koch van die NG gemeente Loxton ook behulpsaam. Die naweek tydens die afskeid was ds. P.G.J. Meiring van Graaff-Reinet ook teenwoordig. Ds. Perold se afskeidswoorde het gegaan oor Luk. 17:10; “Alzo ook gij, wanneer gij zult gedaan hebben al hetgeen u bevolen is, zo zegt: Wij zijn onnutte dienstknechten; want wij hebben maar gedaan, hetgeen wij schuldig waren te doen.” Dit was 'n swaar afskeid en iemand het destyds geskryf: “Murraysburg, onze Ring, de Kerk dezer Kolonie zullen ds. Perold missen.”

In die eerste eeu van sy bestaan, is Murraysburg bedien deur di. Hofmeyr (1859–1867), A.A. Louw (1867–1882), J.H. van Wyk (1884–1898), S.J. Perold (1898–1905), R.D. MacDonald (1905–1911), C.M. Hofmeyr (1912–1924, 'n seun van die eerste leraar), G.D. du Toit (1925–1937), W.A. Landman (1937–1940), Z.B. Loots (1941–1943), J.L. Nel (1944–1948) en A.M. Robertson (1949–?).

• J.H. Hofmeyr, 1859–1867
• A.A. Louw, 1867–1882
• Johannes Hendrik van Wijk, 1884–1898 (emeriteer; oorlede op 16 September 1920)
• Stefanus Jacobus Perold, 1898–1904
• Roelof Daniel MacDonald, 1905–1911
• Charles Murray Hofmeyr, 1912–1924, 'n seun van die eerste leraar
• George David du Toit, 1925–1937, waarna tot hy emeriteer in 1948 spesiale evangelieprediker van die Kaapse Kerk
• Dr. W.A. Landman, 1937–1940
• Zacharias Blomerus Loots, 1941–1943
• Johannes Lodewyk Nel, 1944–1948
• Albertus Meyer Robertson, 1949–1954
• Daniël Brink, 1954–1958
• S.S. van Huyssteen, 1959–1962
• W.J. Smit, 1963–1968
• Abraham Jacobus Beukes, 1969 – 10 Desember 1972 (emeriteer)
• J.H. Siebert, 1974–1985
• Schalk du Toit, 1985–2008 (emeriteer)
• Nadine Jacobs, 22 April 2018 – 2020
• Luané McLachlan, 8 November 2020 – hede

• Dreyer, eerw. A. 1935.Gedenkboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerk Somerset Oos. Kaapstad: Cape Times Beperk.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• (af) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.

• Die bekendstelling van 'n boek oor Murraysburg se 150-jarige bestaan. Geargiveer 7 Oktober 2015 op Wayback Machine URL besoek op 22 Julie 2013.