ქოძირით წყუ ხასჷლაშო თურქეთიშ ისტორია

თქვა ვა გიღჷნა თე ხასილაშ რედაქტირაფა–იშ ღოლამაშ ალობა თე გეჸვენჯი სამანჯელით:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 12:48, 2 კვირკვე 2024
Expiry of block: 12:48, 2 კვირკვე 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
ქორთხინთ, გემშიონით არძა ჟილე ერკებული დეტალი თქვან არძანერ შეკითხირშა. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე.
წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
თქვა შეილებჷნა ქოძირათ თე ხასჷლაშ დაჭყაფური ფაილი დო ქჷდარსხუათ თიშ მანგი.
'''თურქეთიშ ისტორია''' — თეხანური გაგებათ იკათუანს თი რეგიონიშ ისტორიას, ნამუთ ასე გჷმოქიმინუნს '''[[თურქეთი|თურქეთიშ რესპუბლიკაშ]]''' ტეროტორიას, დო ნამუთ თაშნეშე იკათუანს ანატოლიაშ (თურქეთიშ აზიური ნორთი) დო ბჟაეიოლ თრაკიაშ (თურქეთიშ ევროპული ნორთი) ისტორიას.

[[ოსმალეთიშ იმპერია|ოსმალეთიშ]] პერიოდშახ, გენალიზას ოკო გინორთიქ [[თურქულნინამი კათეფი]]შ დო თი ტერიტორიეფიშ ისტორიაქ, ნამუთ ასე გჷმოქიმინუნს თურქეთიშ რესპუბლიკაშ ტერიტორიას. ჸოფურო ოკო გობსხუნათ უჯვეშაში [[ანატოლიაშ ისტორია|ანატოლია]] დო [[თრაკია]].

თურქეთიშ ჯოხო მოურს ლათინურშე ''Turchia'', ანუ „[[თურქულნინამი კათეფი|თურქეფიშ]] დიხა“, ნამუთ ისტორიულო გურიშხონარენდჷ ბჟაეიოლ ევროპაშ დო ცენტრალური აზიაშ რსულას გინორთი ტერიტორიას, ნამუქჷთ თურქული კათეფიშ კონტროლიშა მიშართჷ, ორდოშიანი შქა ოშწანურეფიშ პერიოდის.

თი ბორჯიშახ, სოიშახ თურქეფქ ეჭოფეს თეხანური თურქეთიშ ტერიტორიან, თურქეთიშ ისტორია იკათუანს შქა ოშწანურეფიშ [[სელჩუკეფიშ სახენწჷფო|სელჩუკეფიშ იმპერიაშ]] ისტორიას, თეშ, მუჭოთ შქა ოშწანურეფიშ თეხანური [[ოსმალეთიშ იმპერიაშ ისტორია]]ს დო [[თურქეთი|თურქეთიშ რესპუბლიკაშ]] ისტორიას, 1920 წანაშე.<ref name="US_Library_of_Congress">[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/trtoc.html Library of Congress. U.S. Govt]</ref><ref name="Howard">{{cite book|author=Douglas Arthur Howard|title=The History of Turkey|url=https://books.google.com/books?id=Ay-IkMqrTp4C|accessdate=2 April 2013|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-30708-9}}</ref>

== ანატოლია დო თრაკია ანტიკურ ხანს ==
=== ანატოლია ===
{{თარი|ანატოლია|ანტიკური ანატოლია|ანატოლიაშ ისტორია}}

[[ანატოლია|ანატოლიაშ]] (მორჩილი აზია) ისტორია შილებე გობრთათ წჷმიისტორიათ, [[ჯვეში არხო ბჟაეიოლი]]შ ბორჯით (ბრინჯაოშ დო ორდოშიანი რკინაშ ხანი), [[კლასიკური ანატოლია|კლასიკური ანატოლიაშ]] ბორჯით, ელინისტურ ანატოლიათ, ბიზანტიურ ანატოლიათ, ნამუთ იკათუანს ორდოშიანი შქაოშწანურეფშე [[ჯვაროსნული ლესქერობეფი|ჯვაროსნული ლესქერობეფშახ]] დო საბოლათ თურქულ (თურქულ/ოსმალური) ბორჯით, ნამუთ მა-15 ოშწანურას ეჭოფეს.

ორდოშიანი კულტურაშ შანეფი ანატოლიას ითარიღებუ [[ქუაშ ხანა|ქუაშ ხანიშ]] მეკონეფით. [[ბრინჯაოშ ხანა|ბრინჯაოს ხანიშ]] ცივილიზაციეფქ, მუჭომით რე [[ხეთეფი]], [[აქადიშ იმპერია|აქადეფი]], [[ასურეთი|ასურალეფი]], მუთმოჭირინუანა მიარე სამანგას თინეფიშ მენოღალეეფიშ ირდღარი რინაშ დო ოვაჭარე ურთიართობეფიშ გეშა. ხეთეფიშ დონთხაფაშ უკული, კოკოშ ბჟადალ წყარპიჯის გიჭყჷ ახალ სახენწჷფოეფქ, ფრიგიაშ დო ლიდიაშ, მუჭოთ [[ჯვეში საბერძნეთი|ბერძენული ცივილიზაციაშ]] ნორთი, ნამუქჷთ ეჸონუა დიჭყჷ. თინეფი დო დოსქილადირი ანატოლიაშ არძა სახენწჷფო, მალასით გემშართჷ [[აქემენიანეფიშ იმპერია|სპარსეფიშ აქემენიდური იმპერიაშ]] აკოდგინალუაშა.

სოიშახ სპარსეთი ჭყანას იკათუანდჷნ, თინეფიშ აბანური ხეშუულებაშ სისტემაქ ანატოლიას, მიარე ონიშოლი ნოღას ძინაშ დო გოდიდარაფაშ საშუალება მეჩჷ. ედომუშამი ანატოლია დორთილი რდჷ შხვადოშხვა სატრაპიეფო, ნამუეფსჷთ სატრაპეფი (გუბერნატორი) მართჷნდჷ, ნამუთ დორინაფილი რდჷ სპარსეთიშ ცენტრალური მართუალაშით. მაართა სახენწჷფო, ნამუსჷთ ჯოხოთ გიადჷ [[სომხეთი]], მეძობელი კათეფიშ, [[სომეხეფი]]შ [[ერვანდუნეფი]]შ დინასტიაშ სახენწჷფო რდჷ, ნამჷშ აკოდგინალუაშა, დოჭყაფილი მა-6 ოშწანურაშე მიშმეშჷ ბჟაეიოლ [[თურქეთი]]შ რაიონეფით, ნამუთ უკულიანს [[სომხეთიშ სატრაპია]]თ გჷნირთჷ აქემენიდეფიშ მართუალაშ გიმე. კანკალე სატრაპო პერიოდულო არყებას ონწყუნდჷ, მარა სერიოზულ ოშქურანჯობას ვაწჷმარინუანდჷ. ჯვ. წ. V ოშწანურას, [[დარიოს I|დარიოსიქ]] აკაგჷ [[ომაფე რზა]], ნამუქთ სპარსეთიშ თარი ნოღა [[სუზა]] ქიმურსხუ ბჟადალი ანატოლიაშ ნოღა [[სარდისი|სარდისის]].<ref>A modern study is D.F. Graf, ''The Persian Royal Road System'', 1994.</ref> ანატოლიაქ, აქემენიანეფიშ ისტორიას გინმაჭყვიდირე როლი ილაჸაფჷ. ორდოშიანი ჯვ. წ. V ოშწანურას, იონიაშ კანაკლე ნოღაქ, ეიბუძოლჷ სპარსალეფიშ მართუალაშ სააწამრენჯოთ, ნამუშ კულმინაციათ [[იონიალეფიშ არყება]]ქ იჸუ. არყება, ნამუქჷთ ექინას ქინიშქვიდჷნ სპარსალეფიშითჷნ, გაჭყჷ გეჸვენჯი [[ბერძენ-სპარსალეფიშ ლჷმეფი|ბერძენულ-სპარსულ ლჷმეფი]], ნამუთ საბოლათ ევროპაშ ისტორიას ართ-ართ არძაშე შანულამი ლჷმა ჸოფე. აქემენიდურ სპარსეთიშ მართუალაშ უკული, [[ალექსანდრე მაკედონარი|ალექსანდრე მაკედონარქ]] საბოლათ დირთინუ კონტროლშა ედომუშამი რეგიონი, სპარსეთწკჷმა წოროგეჸვენჯური ბურჯაფეფიშ უკული, ნამუქჷთ [[დარიოს III]]-აშ იმპერია ქჷდარაგჷ. ალექსანდრე მაკედონარიშ ღურაშ უკული, თიში დჷნაჸუნეფი ტერიტორიეფქ, თიში მუსხირენი ონდებელი გენერალეფს შქას გირთჷ, მორო მიშაჭკირუაშ იროიანი ოშქურანჯობა რსებენდჷ [[გალეფი]]შე დოშხვა ჭყანიერი მამართალეფიშჸურე [[პერგამონი|პერგამონს]], პონტოს დო [[პტოლემეეფიშ ომაფე|ეგვიპტეს]]. [[სელევკიდეფიშ სახენწჷფო|სელევკიდეფიშ იმპერია]], ნამუთ ალექსანდრეშ უდიდაში ტერიტორია რდჷ დო იკათუანდჷ ანატოლიას, [[რომიშ რესპუბლიკა|რომწკჷმა]] კატასტროფულ ლჷმას ქაკათჷ, ნამჷშ კულმინაცია [[ტერმოფილიშ ბურჯაფი|ტერმოფილიშ]] დო [[მაგნეზიაშ ბურჯაფი|მაგნეზიაშ]] ბურჯაფეფი რდჷ. [[აპამეაშ ხეკულუა|აპამეაშ ხეკულუაშ]] უკული (ჯვ. წ. 188), სელევკიდეფქ ანატოლიაშე უკახალე დიკინეს. [[პერგამონიშ ომაფე]]ს დო [[როდოსი (ნოღა)|როდოსიშ რესპუბლიკას]], ნამუეფით ლჷმაშ ბორჯის რომიშ მორსხუეეფი რდესჷნ, სელევკიდეფიშ ჸოფილი დიხეფქ ანატოლიას თინეფს გინაჩეს.

რომიშ კონტროლქ ანატოლიას გეჭყანიერჷ, ნამუქჷთ აბანობურ ხეშუულებას საშუალება მეჩჷ ეფექტურო დარეგულირას დიხეფი, თაშნეშე გამანგარჷ ოურდუმე თხილუა. [[IV ოშწანურა]]შ დაჭყაფუს, [[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინე დიდიქ]], [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლს]] ახალი ადმინისტრაციული ცენტრი გაჭყჷ, IV ოშწანურაშ ბოლოს — რომიშ იმპერიაქ ჟირ ნორთო გირთჷ, ბჟაეიოლი ნორთი დორხველი ნანანოღათ კონსტანტინოპოლს, ისტორიკოსეფიშით მოშინაფილი რე, მუჭოთ ბიზანტიაშ იმპერია დორხველი დუდმაართა ჯოხოშ მეჯინათ, ნამუთ  [[ბიზანტიონი|ბიზანტიუმი]] რდჷ.<ref>http://www.ushistory.org/civ/6f.asp</ref>

=== თრაკია ===
თრაკიალეფი ({{lang-grc|Θρᾷκες}}, {{lang-la|Thraci}}) — ინდოევროპული მახორუ ტომეფიშ ბუნა, ნამუეფით [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალურ]] დო [[ბალკანეთიშ ჩქონი|ობჟათე-ბჟაეიოლ ევროპას]] ოხორანდეს.<ref>{{Cite book|title=The Thracians, 700 BC–AD 46|author=Christopher Webber, Angus McBride|year=2001|publisher=Osprey Publishing|isbn=1-84176-329-2}}</ref> თინეფს უხურგანდეს [[სკვითეფი]] ოორუეშე, [[კელტეფი]] დო [[ილირიალეფი]] — ბჟადალშე, [[ჯვეში საბერძნეთი]] — ობჟათეშე დო [[უჩა ზუღა]] ბჟაეიოლშე. რაგადანდეს [[თრაკიული ნინა|თრაკიულ ნინაშა]], ნამუთ [[ინდოევროპული ნინეფი]]შ ფანიას ორხველუდჷ. თრაკიალეფიშ დო თინეფიშ კულტურაშ დოგურაფას [[თრაკოლოგია]] ჯოხო.

[[ფაილი:Odrysian.svg|thumb|250px|თრაკია დო თრაკიაშ ოდრისიშ ომაფე ჯვ.წ. 431-424 წანეფს]]

ჯვ. წ. 1200 წანაშე მოჸუნაფილი, [[ანატოლია|ანატოლიაშ]] ბჟადალ წყარპიჯის კომპაქტურო ოხორანდეს ეოიალი დო [[იონიალეფი|იონიალი]] [[ჯვეში საბერძნეთი|ბერძენეფი]]. ბერძენ კოლონისტეფქ ქჷდარსხუეს მიარე შანულამი ნოღა, სამანგათ [[მილეტი]], [[ეფესო]], [[სმირნა]] დო ბიზანტიუმი, თე ეკონია — დორსხუაფილი რდჷ ჯვ. წ. 657 წანას, [[მეგარა|მეგარალი]] [[ბერძენეფი|ბერძენი]] კოლონისტეფიშით. ნთელი თრაკია დო კვირდი თრაკიალეფი, ჯვ.წ. გვიან VI ოშწანურას [[დარიოს I]]-ქ ქჷდიჸუნუ დო ჯვ.წ. 492 წანას [[მარდონიოსი|მარდონიოსიქ]], სპარსალეფიშ საბერძნეთშა მაართა მიშაჭკირუაშ ბორჯის, ხეახალო ქჷდიჸუნუ.<ref>Joseph Roisman,Ian Worthington. [https://books.google.nl/books?id=QsJ183uUDkMC&pg=PA345&lpg=PA345&dq=Achaemenid+Persians+ruled+balkans&source=bl&ots=K7qasgPG1K&sig=lkiajbVuNcHEbI5Lz3MnvIUBG1U&hl=nl&sa=X&ei=sb6RVP2qHoPUaqeGgZgE&ved=0CEkQ6AEwBQ#v=onepage&q=Achaemenid%20Persians%20ruled%20balkans&f=false "A companion to Ancient Macedonia"] John Wiley & Sons, 2011. ISBN 144435163X pp 135-138, p 343</ref> მოგვიანაფათ, თრაკიაშ ტერიტორიაქ აკიართიანჷ „ოდრისინიშ ომაფეს“, „ტერეს I“-აშით,<ref name="LewisBoardman1994">{{cite book|author1=D. M. Lewis|author2=John Boardman|title=The Cambridge Ancient History|url={{Google books |plainurl=yes |id=vx251bK988gC |page=462 }} |accessdate=7 April 2013|year=1994|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-23348-4|page=444}}</ref> სავარაუდეთ საბერძნეთის სპარსალეფიშ დამარცხებაშ უკული.<ref>{{cite web|url=https://books.google.nl/books?id=0oKx4FyAOOQC&pg=PA221&dq=Teres+I+odrysian+kingdom+persian&hl=nl&sa=X&ei=FgyaVN-zN4LXavePguAG&ved=0CC8Q6AEwAg#v=onepage&q=Teres%20I%20odrysian%20kingdom%20persian&f=false|title=The Expedition of Cyrus|accessdate=24 December 2014}}</ref>

ჯვ. წ. V ოშწანურას, თრაკიალეფი ძალამ გოფაჩილი რდეს დო კინ თე ბორჯის, [[ჰეროდოტე]]შ გოთანჯუათ,<ref>[http://classics.mit.edu/Herodotus/history.5.v.html Herodotus. ''Histories'', Book V].</ref> მაჟირა არძაშე მიარერიცხუამი კათა, თიშო ჩინებული [[მოსოფელი]]შ ნორთის ([[ინდოეთი|ინდოარეფიშ]] უკული), თაშნეშე პოტენციურო არძაშე ჭყანიერი დო ართოიანი. თრაკიალეფი, ანტიკურ ხანას დორთილეფი რდეს დიდი მუდანოაბთ ბუნეფო დო ტომეფო, მორო რსენებდჷ რანწკი ჭყანიერი ორგანიზაფილი თრაკიული სახენწჷფოეფით, სამანგათ თრაკიაშ ოდრისინიაშ ომაფე დო [[ბურებისტა]]შ [[დაკია|დაკიაშ ომაფე]]. თე პერიოდიშ ჯარიშკოჩეფიშ გვარობას „პელტასტი“ ჯოხოდჷ, ნამუქჷთ საეგებიოთ წჷმიქიმინჷ თრაკიას.

[[ჯვეში მაკედონია|მაკედონიაშ ომაფეშ]] გოფართაფაშახ, თრაკია დორთილი რდჷ სუმი ნორთო: ბჟაეიოლიშ, ცენტრალური დო ბჟადალიშ. ბჟაეიოლ თრაკიაშ ჩინებული მამართალი რდჷ კერსებლეფტი, ნამუთ ოცადუდჷ გუფაჩუდუკო მუში ნძალაუფლება შხვა თრაკიალ ტომეფსჷთ. მორო, თიქ საბოლათ [[ჯვეში მაკედონარეფი|მაკედონარეფიშით]] იჸუ დამარცხებულქ.

თრაკიალეფი, მუჭოთ წესი ნოღაშ აკმაგაფუეფი ვარდეს, უდიდაში თრაკიული ნოღა, ფაქტობურო დიდი ოფუტე რდჷ.<ref>John Boardman, I.E.S. Edwards, E. Sollberger, and N.G.L. Hammond. ''The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 2: The Assyrian and Babylonian Empires and Other States of the Near East, from the Eighth to the Sixth Centuries BC''. Cambridge University Press, 1992, p. 612. "Thrace possessed only fortified areas and cities such as Cabassus would have been no more than large villages. In general the population lived in villages and hamlets."</ref><ref>John Boardman, I.E.S. Edwards, E. Sollberger, and N.G.L. Hammond. ''The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 2: The Assyrian and Babylonian Empires and Other States of the Near East, from the Eighth to the Sixth Centuries BC''. Cambridge University Press, 1992, p. 612. "According to Strabo (vii.6.1cf.st.Byz.446.15) the Thracian -bria word meant polis but it is an inaccurate translation."</ref> თრაკიალეფიშ აკა [[პოლისი]], [[სევტოპოლი]] რდჷ.<ref>Mogens Herman Hansen. ''An Inventory of Archaic and Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation''. Oxford University Press, 2005, p. 888. "It was meant to be a polis but this was no reason to think that it was anything other than a native settlement."</ref><ref>Christopher Webber and Angus McBride. ''The Thracians 700 BC-AD 46 (Men-at-Arms)''. Osprey Publishing, 2001, p. 1. "They lived almost entirely in villages; the city of Seuthopolis seems to be the only significant town in Thrace not built by the Greeks (although the Thracians did build fortified refuges)."</ref>

== ბიზანტიური პერიოდი ==
{{თარი|ბიზანტიაშ ანატოლია}}
[[ფაილი:Turkey-3019 - Hagia Sophia (2216460729).jpg|thumb|right|[[სტამბოლი]]შ [[აია-სოფიაშ ოხიდა|აია-სოფია]], დუდმაართაშე ოხვამე, მოგვიანაფათ მეჩეთი დო ასე მუზეუმი, აკოგაფილი რე მაამშვა ოშწანურას.]]

სპარსეთიშ [[აქემენიანეფიშ იმპერია]] [[ალექსანდრე მაკედონარი]]შ უკული, ჯვ. წ. 334 წანას ქჷდანთხჷ,<ref>cite web|url=http://www.wsu.edu/~dee/GREECE/PERSIAN.HTM|archiveurl=http://www.webcitation.org/5uNLYWJA2|archivedate=20{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} November 2010|title=Ancient Greece: The Persian Wars|author=Hooker, Richard|publisher=Washington State University, Washington, United States|accessdate=22 December 2006|date=6 June 1999}}</ref> ნამუქჷთ მუძინჷ კულტურული ელინიზაციას.<ref name="SteadmanMcMahon2011">{{cite book|author1=Sharon R. Steadman|author2=Gregory McMahon|title=The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE)|url=https://books.google.com/books?id=7ND_CE9If3kC|accessdate=23 March 2013|date=15 September 2011|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-537614-2}}</ref> ჯვ. წ. 323 წანას, ალექსანდრე მაკედონარიშ ღურაშ უკული, ანატოლიაქ დირთჷ მუსხირენ მორჩილ [[ელინიზმი|ელინისტურ ომაფეთ]], ნამუეფით უკულიანს, მაართა ოშწანურაშ შქა რიცხუეფს [[რომიშ რესპუბლიკა|რომიშ რესპუბლიკაშ]] შემადგენლობაშა მიშმეშეს.<ref name="AlexanderToRome">{{cite web|url=http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061214003932/http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm|archivedate=14 December 2006|title=Anatolia and the Caucasus (Asia Minor), 1000 B.C. – 1 A.D. in ''Timeline of Art History.''|author=The Metropolitan Museum of Art, New York|authorlink=Metropolitan Museum of Art|publisher=New York: The Metropolitan Museum of Art|accessdate=21 December 2006|date=October 2000}}</ref> ელინიზაციაშ პროცესიქ ალექსანდრეშ დოჸუნალაშ უკული, რომიშ მართუალაშ გიმე უმოს ბიწორას იჸუ, მუშ შედეგო, ჩქინი წანეფიშეჭარუაშ ორდოშიანი ოშწანურეფს აბანური [[ანატოლიური ნინეფი|ანატოლიურ ნინეფქ]] დო კულტურეფქ მედინჷ, თიშ მანგიორო — [[ჯვეში ბერძენული ნინა]] დო კულტურაქ გოფალჷ.<ref name="FreedmanMyers2000">{{cite book|author1=David Noel Freedman|author2=Allen C. Myers|author3=Astrid Biles Beck|title=Eerdmans Dictionary of the Bible|url={{Google books |plainurl=yes |id=P9sYIRXZZ2MC |page=61 }} |accessdate=24 March 2013|year=2000|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2400-4|page=61}}</ref><ref name="Hout2011">{{cite book|author=Theo van den Hout|title=The Elements of Hittite|url={{Google books |plainurl=yes |id=QDJNg5Nyef0C |page=1 }} |accessdate=24 March 2013|date=27 October 2011|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-50178-1|page=1}}</ref>

324 წანას, [[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინე I-ქ]] [[ბიზანტიონი|ბიზანტიუმი]] [[რომიშ იმპერია|რომის იმპერიაშ]] ახალ ნანანოღათ გჷმაცხადჷ დო თის „ახალი რომი“ გიოდჷ. 395 წანას, [[თეოდოსიუს I]]-აშ ღურაშ უკული, რომიშ იმპერიაქ თიშ ჟირი ქომოლსქუაშ შქას გირთჷ, დო ნოღა, ნამუთ კათას პოპულარული რდჷნ, მუჭომით რე [[კონსტანტინოპოლი]], [[ბიზანტიაშ იმპერია|ბჟაეიოლ რომიშ იმპერიაშ]] ნანანოღათ გჷნირთჷ. ბჟაეიოლ რომიშ იმპერია, ნამუსჷთ მოგვიანაფათ ისტორიკოსეფიშით ჯოხოდჷ [[ბიზანტიაშ იმპერია]], [[გვიანი შქა ოშწანურეფი|გვიანი შქა ოშწანურეფშახ]], ასეიანი თურქეთიშ ტერიტორიაშ უდიდაშ ნორთის აკონტროლენდჷ,<ref>{{cite web|url=http://depts.washington.edu/silkroad/cities/turkey/istanbul/istanbul.html|title=Constantinople/Istanbul|author=Daniel C. Waugh|publisher=University of Washington, Seattle, Washington|accessdate=26 December 2006|year=2004}}</ref> დოსქილადირი ტერიტორია — [[სასანიანეფი|სასანური სპარსეთიშ]] ხეს რდჷ.

III-IV ოშწანურეფს შქას, ანატოლიაშო ბიზანტიარეფს დო მეძობელ სასანიდეფს შხირას ლჷმა უღჷდეს, ნამუქჷთ შანულამო გეშათუ ჟირხოლო იმპერიაშ ჭყანა, დო ნამუქჷთ რზა გუნწყჷ თინეფიშ დოჸუნალას.

== თურქეფიშ ორდოშიანი ისტორია ==
{{თარი|თურქეფიშ სახაკანე}}

ისტორიკოსეფი ზოგადო უხუჯანდეს, ნამჷ-და თურქეფი ოხორანდეს რეგიონს, ნამუთ [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიაშე]] [[ცჷნდჷრი|ცჷნდჷრშახ]] იფაჩუ. ისტორიულო, თინეფქ ჯვ. წ. VI ოშწანურაშ უკული გჷმიქიმინეს.<ref name="Peter Zieme 2006, p. 64">Peter Zieme: The Old Turkish Empires in Mongolia. In: Genghis Khan and his heirs. The Empire of the Mongols. Special tape for Exhibition 2005/2006, p. 64</ref> ორდოშიანი ზოხო თურქული ტომეფქ, [[ხუნუ]]შ კონფედერაციაშ დალიას ([[ხანიშ დინასტია]]წკჷმა ართო),<ref name="Findley 2005, p. 29">Findley (2005), p. 29.</ref> ჯვ.წ. 200 წანაშ გიშარჩქინდეს.<ref name="Peter Zieme 2006, p. 64"/> მაართაშე თურქეფი მოძინაფილი რდჷ ჩინურ ტექსტის, სოდე ეშანილი რდჷ თურქული ტომეფიშ ოვაჭარე ურთიართობეფი [[სოგდიანა|სოგდიალეფწკჷმა]], [[აბრეშუმიშ დიდი რზა|აბრეშუმიშ რზაშ]] მანგას.<ref>"Etienne de la Vaissiere", ''[[Encyclopædia Iranica]]'' article:[http://www.iranica.com/newsite/articles/ot_grp7/ot_sogd_trade_20041201.html Sogdian Trade] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091220225254/http://www.iranica.com/newsite/articles/ot_grp7/ot_sogd_trade_20041201.html |date=2009-12-20 }}, 1 December 2004.</ref> შხირას ვარაუდენა, ნამჷ-და[[ხუნუ]], ეშანილი [[ხანიშ დინასტია|ხანიშ დინასტიაშ]] დინნაჭარეფს, რდჷ პროტო-თურქული ტომი.<ref>Silk-Road:[http://www.silk-road.com/artl/xiongnu1.shtml Xiongnu]</ref><ref>[http://www.yeniturkiye.com/display.asp?c=6010 Yeni Türkiye] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171108164733/http://www.yeniturkiye.com/display.asp?c=6010 |date=2017-11-08 }}</ref><ref>[http://www.historyfiles.co.uk/FeaturesFarEast/TurkicIntro.htm The Rise of the Turkic People]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20091027144739/http://geocities.com/cevatturkeli/ctbb-his1.htm Early Turkish History]</ref><ref>[http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/kitaplar/Turkey2005/content/english/110-111.htm "An outline of Turkish History until 1923."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071012200212/http://byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/kitaplar/Turkey2005/content/english/110-111.htm |date=2007-10-12 }}</ref>

[[ჰუნეფი]]შ ლესქერი [[ატილა]]შ მართუალათ, ნამუქჷთ V ოშწანურას მიშაბურსჷ დო ქჷდიჸუნუ ევროპაშ დიდი ნორთი, შილებე დორთილჸოფედკო თურქული წჷმოულობაშ დო ხუნუშ ნოგორი.<ref name="Findley 2005, p. 29"/><ref>[http://www.chinaknowledge.de/History/Altera/xiongnu.html Chinese History – The Xiongnu]</ref><ref name="pulleyblank">G. Pulleyblank, "The Consonantal System of Old Chinese: Part II", Asia Major n.s. 9 (1963) 206–65</ref> კანკალე მარკვიალი ანტკიცენს, ნამჷ-და ჰუნეფი ართ-ართი მაართა თურქული ტომი რდჷ, შხვეფი — ანტკიცენა, ნამჷ-და თინეფი მონღოლური წჷმოულობაშ რენან.<ref>[http://www.historyfiles.co.uk/FeaturesEurope/BarbarianHuns.htm The Origins of the Huns]</ref>

VI ოშწანურას, [[ხუნუ]]შ აკოცჷმაშე 400 წანაშ უკული, დინოხოლენი აზიას თურქული კათეფიშ ხემანჯღვერეობაქ გეგნორთჷ [[გიოქთურქეფი]]შ ხეშა. ორდოშიანი ხუნუშ კონფედერაციას მარენჯ გიოქთურქეფქ, ქისქილიდეს მუნეფიშ ტრადიციეფი დო ომართუალე გჷმოცადაფა. 552 წანაშე 745 წანაშახ, გიოქთურქეფქ აკაართიანეს თურქი გეგია ტომეფი [[თურქეფიშ სახაკანე|გიოქთურქეფიშ იმპერიას]]. გიოქთურქეფიშ ჯოხო მოურს ''Gök'', ნამუთ შანენს „ლენს“ ვარდა „ცაშურს“. ხუნუშე გინორთი, გიოქთურქეფიშ სახანეს დორხველი ობორჯე ხანეფი ჸუნდჷ, ''აშინაშ'' კლანშე, ნამუეფით იკონტროლირებუდეს სხუნუშ ტომიშით. სახანექ ქიგირზინუ მუში ორიგინალური რელიგიაშ ელემენტეფი, ნამუეფით [[შამანიზმი]] დო [[ტენგრიზმი]] რე, თეშ უმკუჯინალო, თინეფქ მიღეს [[ბუდიზმი|ბუდისტი]] ბერეფიშ მისიონერეფი დო მეჸუნდეს პრაქტიკულ სინკრეტულ რელიგიას. გიოქთურქეფი მაართა თურქი კათა რდჷ, ნამუეფით ჭარუნდეს ჯვეში თურქულით, ორხონიშ სკრიპტიშ გჷმორინაფათ. სახანე, მაართა სახენწჷფოთ რდჷ ჩინებული, მუჭოთ „თურქ“. მორო, სახაკანე საბოლათ აკოცჷ, დინასტიური კონფლიქტეფიშ შედეგო, მარა ჯოხო „თურქ“, მოგვიანაფათ მიარე ქიანაქ დო კათაქ მიღჷ.

თურქი კათეფი დო თინეფიშ მოჯგირე ბუნეფქ, გჷნიხორეს [[თურქესტანი (ისტორია)|თურქესტანიშ]] ბჟადალშე, ნამუთ ამდღა [[მონღოლეთი|მონღოლეთის]] იკათუანს, [[ბჟაეიოლი ევროპა|ბჟაეიოლ ევროპაშ]], [[ირანიშ გვალონა|ირანიშ პლატოშ]], [[ანატოლია|ანატოლიაშ]] დო თეხანური [[თურქეთი]]შ მალობათ, მუსხირენი დიდი რეღმათ. მაართა გოფაჩუაშ თარიღი უჩინებუ რე. მიარე ბურჯაფიშ უკული, თურქეფქ გაჭყეს დორხველი სახენწჷფო, მოგვიანაფათ — [[ოსმალეთიშ იმპერია]] ქჷდარსხუეს. მიგრაციაშ უთარაში ეტაპიქ შქა ოშწანურეფს უხვადუ, მუჟამსჷთ თურქეფქ აზიაშ, ევროპაშ დო არხო ბჟაეიოლიშ დიდ ნორთის გიფაჩესჷნ.<ref name="Carter V. Findley">Carter V. Findley, ''The Turks in World History'' (Oxford University Press, October 2004) ISBN 0-19-517726-6</ref> თინეფი თაშნეშე [[ჯვაროსნული ლექსერობეფი|ჯ��აროსნულ ლესქერობეფსჷთ]] ოკათუდეს.

== სელჩუკეფიშ იმპერია ==
{{თარი|სელჩუკეფიშ სახენწჷფო}}

[[სელჩუკეფიშა დინასტია|სელჩუკი]] თურქმენეფქ ქჷდარსხუეს [[შქა ოშწანურეფი]]შ იმპერია, ნამუთ აკონტროლენდჷ დიდ ტერიტორიას, დოჭყაფილი [[ჰინდუყუში]]შ ბჟაეიოლშე ანატოლიაშახ დო [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიაშე]] [[სპარსეთიშ ჸუჯი]]შახ. მასქერულ დიხეფშე, ნამუთ [[არალიშ ზუღა]]შ გოხოლუას იდვალუაფჷნ, სელჩუკეფქ აწუკინეს [[ხორასანი]]შ ტერიტორიაშა დო სოიშახ ბჟაეიოლ ანატოლიას დიჸუნუანდესჷნ, ქჷდიჸუნეს [[ირანი|სპარსეთი]]შ მატერიკული ნორთი.<ref>{{Cite journal |last=Jackson |first=P. |year=2002 |title=Review: The History of the Seljuq Turkmens: The History of the Seljuq Turkmens |journal=Journal of Islamic Studies |volume=13 |issue=1 |pages=75–76 |doi=10.1093/jis/13.1.75 |publisher=Oxford Centre for Islamic Studies }}</ref>

სელჩუკეფიშ იმპერიაქ, [[1037]] წანას [[თოღრულ-ბეგი]]შით (1016-1063) დირსხუ. თოღრული ბაბუ, სელჩუკ-ბეგიშ ნარდი რდჷ, ნამუთ მუში ჯოხო, მუჭოთ სელჩუკეფიშ იმპერიას, თეშ სელჩუკეფიშ დინასტიას მეჩჷ. სელჩუკეფქ აკაართიანეს ბჟაეიოლი [[ისლამური ოქიანუ]]ს დოწეწილი პოლიტიკური სცენა დო გინმაჭყვიდირალი როლი ილაჸაფეს [[მაართა ჯვაროსნული ლესქერობა|მაართა]] დო [[მაჟირა ჯვაროსნული ლესქერობა|მაჟირა]] ჯვაროსნული ლესქერობეფიშ ბორჯის. კულტურაშ დო ნინაშ მაღალი სპარსიანიზაციაწკჷმა ართო, სელჩუკეფქ თაშნეშე შანულამი როლი ილაჸაფეს თურქ-სპარსული ტრადიციაშ გოვითარაფას, თაშნეშე სპარსული კულტურა ანატოლიაშათ გეგნიღეს.<ref>Grousset, Rene, ''The Empire of the Steppes'' (Rutgers University Press, 1991), 574.</ref>

== ოსმალეთიშ იმპერია ==
{{თარი|ოსმალეთიშ იმპერია}}
[[ფაილი:Zonaro GatesofConst.jpg|thumb|left|200px|[[მეჰმედ II]] მიშურს კონსტანტინოპოლშა, ფაუსტო ზონაროშ ნახანტა.]]

ოსმალეთიშ ბეილიქიშ მაართა ნანანოღა, 1326 წანას, ნოღა [[ბურსა]]ს იდვალუაფუდჷ. [[ედირნე]], ნამუთ 1361 წანას დიჸუნესჷნ,<ref>{{Cite book|title=The Ottoman Empire: conquest, organization and economy|first=Halil|last=Inalcık|publisher=Variorum ReprintsPress|year=1978|isbn=0-86078-032-5}}</ref> ოსმალეთიშ გეჸვენჯი ნანანოღათ გჷნირთჷ. უმენტაშო ევროპას დო ანატოლიას გოფაჩუაშ უკული, 1453 წანას, ოსმალეთიქ გათუ ბიზანტიაშ იმპერიაშ დოჸუნალა, თიშ უკული, მუთ [[მეჰმედ II]]-ქ ქჷდიჸუნუ თიშ ნანანოღა — კონსტანტინოპოლი. ედირნეშ უკული, კონსტანტინეპოლქ იმპერიაშ ნანანოღათ გჷნირთჷ. XV, XVI, XVII ოშწანურეფს, ოსმალეთიშ იმპერიაქ გაგჷნძორჷ გოფაჩუა ბჟაეიოლ ანატოლიაშ, ცენტრალურ ევროპაშ, კავკაციაშ, ჩოორუე დო ბჟაეიოლ აფრიკაშ, სქირონაშქა ზუღაშ, დიდი სირიაშ, მესოპოტამიაშ დო არაბეთიშ ჩქონშ მალობათ.

[[ფაილი:Semailname 47b.jpg|250px||right|thumb|ორქოშ ხანაშ სულთანი [[სულეიმან I]].]]

ოსმალეთიშ ნძალაუფლება დო პრესტიჟიქ კონკის XVI დო XVII ოშწანურას მკიოჭირინუ, კერზოთ [[სულეიმან I]]-აშ მართუალაშ ბორჯის. [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალური ევროპაშ]], ბალკანეთიშ დოა [[პოლონეთ-ლიეტუვაშ წორომაჸალობა|ჟეჩ პოსპოლიტაშ]] პბჟათე ნორთშახ გოფაჩუაწკჷა ართო, იმპერიას შხირას უღუდჷ კონფლიქტი [[საღორონთო რომიშ იმპერია]]წკჷმა.<ref name="Ottoman_Turkey">{{Cite book|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|first=Stanford|last=Jay Shaw|author2=Kural Shaw, Ezel|publisher=Cambridge University Press|year=1977|isbn=0-521-29163-1}}</ref> თეშ მოხ, ტერიტორიული დებაშ გეშა, ოსმალეფი შხირასდ სპარსელეფწკჷმა ლჷმაშ კარს გერდეს. ზუაღაშა, [[სქირონაშქა ზუღა]]შა კონტროლიშ გეშა, იმპერია ობურჯუდჷ წიმინდე ლიგას, ნამუთ ჰაბსბურგიშ ესპანეთიშე, [[ვენეციაშ რესპუბლიკა|ვენეციაშ რესპუბლიკაშე]] დო [[ჰოსპიტალიერეფი]]შე აკმოდირთუდჷ. [[ინდოეთიშ ოკიანე]]ს, ოსმალეთიშ ფლოტი შხირას აწმურედჷ [[პორტუგალია|პორტუგალიაშ]] ფლოტის, [[ბჟაეიოლი აზია]]ს დო [[ბჟადალი ევროპა]]ს შქას ჸოფური ოვაჭარე მარშრუტეფშა მუში ტრადიციული მონოპოლიაშ ოთხილარო. თე მარშრუტი ახალი კონკურენციაშ წჷმი იჸუ, თიშ უკული, მუთ პორტუგალიარეფქ [[1488]] წანას, [[ჯგირი იმენდიშ კოდმე]]ს მიოგორესჷნ.

[[1699]] წანაშ კარლოვიციშ ხეკულუათ, ოსმალეთიქ ტერიტორიეფიშ დინაფა ქჷდიჭყჷ. ხეკულუათ, ოსმალეთიქ კანკალე ტერიტორია მიოდინუ. თე ხეკულუაშ მეჯინათ, ავსტრიაქ მიღჷ ედომუშამი უნგრეთი დო ტრანსილვანია, ბანატიშ მოხ; ვენეციაქ მიღჷ დალმატია, მორეაწკჷმა ართო; პოლონეთიქ — პოდოლია მიღჷ.<ref>Robert Bideleux, Ian Jeffries, ''A History of Eastern Europe'', 1998, p. 86.</ref> ედომუშამი XIX დო XX ოშწანურეფიშ გოძვენას, ოსმალეთიშ იმპერია აგჷნძორენდჷ ტერიტორიეფიშ დინაფას, თინეფს შქას მიოდინუა [[საბერძნეთი]], [[ალჟირი]], [[ტუნისი]], [[ლიბია]] დო 1912-1913 წანეფიშ [[ბალკანეთიშ ლჷმეფი]]შ უკული, [[ბალკანეთიშ ჩქონი|ბალკანეთით]]. XX ოშწანურაშ დაჭყაფუშახ, ანატოლია სქიდუდჷ მაირეეთნიკურ რეგიონო. რეგიონი გიშეგორუუდჷ კვიდრი მახორობაშ ეთნიკური მიარეფერუამობათ, თინეფს შქას რდეს [[თურქეფი]], [[სომეხეფი]], [[ასურალეფი]], [[ქურთეფი]], [[ბერძენეფი]], [[ფრანგეფი]] დო [[იტალიარეფი]] (გიშაკერზაფილო [[გენუა]]შე დო [[ვენეცია|ვენეციაშე]]). არძაჸურე ტერიტორიული დინაფეფიშ უკული, ოსმალეთიშ იმპერიაქ სუმი ფაშაშ მართუალაშ გიმე, ალიანსი გაჭყჷ [[გერმანია]]წკჷმა, ნამუქჷთ ოსმალეთის ჯარს დო აკოანჯარაფათ მეხვარჷ. ოსმალეთიშ იმპერიაქ ქაკათჷ [[მაართა მოსოფელიშ ლჷმა]]ს (1914-1918) ცენტრალური ნძალეფიშჸურე დო საბოლათ დემარცხჷ. მაართა მოსოფელიშ ლჷმაშ უკული, დიდი ტერიტორიეფიშ დო კათეფიშ იმპერიაქ, მუსხირენი ახალ სახენწჷფოეფო დირთჷ.<ref>[[Roderic H. Davison]]; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in ''[[Slavic Review]]'', Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), pp. 186–187</ref>

[[1918]] წანაშ [[30 გჷმათუთა]]ს, ხექ მიჭარინჷ [[მუდროსიშ ობორჯე ზე]]ს, ნამუსჷთ [[1920]] წანაშ [[10 მარაშინათუთა]]ს, [[სევრიშ ხეკულუა]]ქ მაჸუნჷ, მორსხუეფიშით, ნამუთ დღას ვარდჷ რატიფიცირაფილი. სევრიშ ხეკულუაქ აკარღჷ ოსმალეთიშ იმპერია დო თინა აინძულჷ დიდ ტერიტორიულ დოთმობაშა [[საბერძნეთი]]შ, [[იტალია|იტალიაშ]], [[გოართოიანაფილი ომაფე|გოართოიანაფილ ომაფეშ]] დო [[საფრანგეთი]]შ სარგოთ.

== თურქეთიშ რესპუბლიკა ==
{{თარი|თურქეთიშ პოლიტიკური ისტორია}}
[[ფაილი:Müşir Gazi Mustafa Kemal Paşa, Balıkesir, 1923.png|250px||thumb|right|[[ქემალ ათათურქი|მუსტაფა ქემალ ათათურქი]] (1881-1938)]]

კანკალე მორსხუე ქიანაშით, მაართა მოსოფელიშ ლჷმაშ უკული, თურქეთიშ გორკვიაფილი ტერიტორიეფიშ ოკუპაციაქ, აინძულჷ თურქეთის [[თურქული ერუანული ყარაფი|ერუანული ყარაფიშ]] გოჭყაფა.<ref name="Ottoman_Turkey"/> ოურდუმე მადუდე [[ქემალ ათათურქი]]შ ხემანჯღვერალათ, ნამუქჷთ დუდი გიშერჩქინჷ [[გალიპოლიშ ბურჯაფი]]შ ბორჯის, [[თურქეთიშ ლჷმა ზოხორინალაშო|თურქეთიშ ზოხორინალაშო ლჷმაშ]] ღანკი, სევრიშ ხეკულუაშ პიჯალეფიშ გოუქვაფა რდჷ.<ref name="Atatürk">{{Cite book|title=Ataturk|first=Andrew|last=Mango|publisher=Overlook|
year=2000|isbn=1-58567-011-1}}</ref> [[1922]] წანაშ [[18 ეკენია]]შო, თურქეფქ საოკუპაციო ჯარეფი გეგშარაჸეს. [[1 გერგობათუთა]]ს, ახალო დორსხუაფილი [[თურქეთიშ დიდი ერუანული ასამბლეა|პარლამენტიქ]], ფორმალურო გაუქვუ [[სულთანი|სასულთნე]], ნამუშით ბოლოქ მაღჷ ოსმალეთიშ 623 წანაშ ჸოფას. [[1923]] წანაშ [[24 კვირკვე]]ს, [[ლოზანოშ ოზეე ხეკულუა|ლოზანაშ ხეკულუათ]] საირქიანოთ აღიარეს ახალდორსხუაფილი „თურქეთიშ რესპუბლიკაშ“ სუვერენიტეტი, მუჭოთ ოსმალეთიშ იმპერიაშ მონძე სახენწჷფო, [[1923]] წანაშ [[29 გჷმათუთა]]ს, [[რესპუბლიკაშ დღა (თურქეთი)|რესპუბლიკა]] ოფიციალურო გჷმიცხადჷ, ახალი ნანანოღათ [[ანკარა]]ს.<ref name="Ottoman_Turkey" /> უკული, [[თურქეთი]]შ მაართა [[თურქეთიშ პრეზიდენტი|პრეზიდენტო]] მუსტაფა ქემალქ გჷნირთჷ, ნამუქჷთ მიარე რადიკალური [[ათათურქიშ რეფორმეფი|რეფორმა]] მანჯჷ, ნამუშ ღანკი, ოსმალეთიშ მონძალაშე, ახალი სეკულარული რესპუბლიკაშ გოჭყაფა რდჷ.<ref name="Ottoman_Turkey" /> [[ოსმალეთიშ იმპერია|ოსმალური]] დუდგიორთუმალეფიშ გერთუმალაქ გეუქვუ, გემშართჷ ოსურეფიშ რსული პოლიტიკური ნებეფქ დო გიჭყჷ ახალი [[ჭარალუა]]შ სისტ���მაქ, ნამუთ გერსხილი რე [[ლათინურ ჭარალუა]]ს.<ref>{{cite book|last=Kinross|first=John|title= Atatürk: A Biography of Mustafa Kemal, Father of Modern Turkey|publisher=Phoenix Press|year=2001| isbn=1842125990}}</ref> [[1934]] წანას, პარლამენტიშ ''გვარეფიშ'' გეშა კანონიშ მეჯინათ, მუსტაფა ქემალს ქიმიაჩჷ საპატიე გვარქ „ათათურქი“ (''თურქეფიშ მუმა'').<ref name="Atatürk" />

[[ფაილი:Roosevelt Inonu Churchill.jpg|210px|thumb|left|[[ფრანკლინ დელანო რუზველტი|რუზველტი]], [[ისმეთ ინენიუ|ინენიუ]] დო [[უინსტონ ჩერჩილი|ჩერჩილი]] [[კაიროსშ მაჟირა კონფერენცია]]ს, ნამუქჷთ 1943 წანაშ 4-6 ქირსეთუთას იმანჯჷ.]]
[[თურქეთი]], [[მაჟრა მოსოფელიშ ლჷმა]]შ (1939-45) გოძვენას ნეიტრალური რდჷ, მორო [[1939]] წანაშ გჷმათუთას, ქიანაქ ბრიტანეთწკჷმა ხეკულას მაჭარჷ ხე, ნამუშ მეჯინათ, [[გოართოიანაფილი ომაფე|ბრიტანეთი]] ვალდვალირი რდჷ დუთხილუდკო თურქეთი თიმ შვანს, დო [[მასუმა რაიხი|გერმანია]] ქეგიანთხუდ-და. [[1941]] წანას, თურქეთშა მიშაჭკირუაშ ოშქურანჯობა რდჷ, მარა თენა ვამოხვალამე, [[ანკარა]]ქ გერმანიაშ მოთხირს ვარია გჷმუცხადჷ, ნამუთ თხულენდჷ მუში ჯარიშ გინოჸონაფას [[სირია]]შ დო [[სსრრ]]-შ ტერიტორიაშა, თურქეთიშ ტერიტორიაშით. გერმანია, ლჷმაშახ თურქეთიშ უდიდაში ოვაჭარე პარტნიორი რდჷ, თურქეთი — ლჷმაშ ბორჯის, აგჷნძორენდჷ ბიზნესიშ კეთებას ჟირხოლოჸურე. ქიანა ანჯარს ჟირხოლოჸურეშე ჸიდულენდჷ. მორსხუეეფი, თე პერიოდის ოცადუდეს გუჩერებდესკო გერმანალეფიშით [[ქრომი]]შ ჸიდირი (უჯგუში [[ბულათი]]შ მიოღებელო). [[1942]] წანაშ დაჭყაფუშე, მორსხუეეფი თურქეთის ოურდუმე ნძალით ოხვარუდეს. [[1943]] წანაშ გერგობათუთას, თურქეთიშ ლიდერეფქ რუზველტი დო ჩერჩილწკჷმა [[კაიროშ კონფერენცია]]ს მორაგადეფიშ უკული, ლჷმაშა კათაფაშ პიჯალა ქჷდოდვეს. [[1944]] წანაშ მარაშნათუთას, მუჟამსჷთ გერმანიაშ მარცხი იახოლებუდჷნ, თურქეთიქ თიწკჷამ ურთიართობა მიოტუ. [[1945]] წანაშ ფურთუთას, თურქეთიქ გერმანიას დო იაპონიას სიმბოლური ლჷმა გჷმუცხადჷ, ნამუშ უკული თის ნებაქ მიაჩჷ ქოკათაფუდკო [[გოერო]]სჷნ.<ref>Erik J. Zurcher, ''Turkey: A Modern History'' (3rd ed. 2004) pp 203-5</ref><ref>A. C. Edwards, "The Impact of the War on Turkey," ''International Affairs'' (1946) 22#3 pp. 389-400 [http://www.jstor.org/stable/3017044 in JSTOR]</ref>

თეწკჷმა ართო, ურთიართობეფქ მოსკოვწკჷმა გეუფრაშჷ, ნამუქჷთ [[რგილი ლჷმა]]შ დოჭყაფაშო ბაძაძი გაჭყჷ.სხუნუეფიშ რსხუშით [[თურქეთიშ საროტეფი|თურქულ საროტეფშა]] ოურდუმე ბაზეფიშ დცალუაშ მოთხირქ, [[1947]] წანას, აინძულჷ [[ააშ]]-ს გჷმაცხადას [[ტრუმენიშ დოქტრინა]]. დოქტრინაქ გჷმოხანტჷ ამერიკაშ გეგმა, თურქეთიშ დო საბერძნეთიშ უშქურანჯობაშ უნარღელჸოფელო, შედეგო გეხორციელჷ ამერიკაშ ფართომასშტაბამი ოურდუმე დო ეკონომიკური ალარინაქ.<ref name="Truman Doctrine">{{Cite book|title=Outposts and Allies: U.S. Army Logistics in the Cold War, 1945–1953|first=James A.|last=Huston|publisher=Susquehanna University Press|year=1988|isbn=0-941664-84-8|url=https://books.google.com/?id=ID4E3Lm8TsgC&pg=PA198&lpg=PA198&dq=turkey+cold+war}}</ref>

[[თურქეთი]]შ [[გოერო]]შ ნძალეფიშ აკოდგინალაუს [[კორეაშ ლჷმა|კორეაშ ლჷმას]] კათაფას უკული, [[1952]] წანას, თურქეთი [[ოორუე ატლანტიკური აპიჯალაშ ორგანიზაცია|ნატო]]შ მაკათურო გჷნირთჷ, ნამუშით თიქ [[სსრრ]]-იშ სქირონაშქა ზუღას რეგიონიშ ექსპანსიას წჷმი აწუდირთჷ. კვიპროსის ვითწანიანი ეთნიკური ნძალადობაშ დო [[1974]] წანას, ბერძენი ბოევიკეფიშ მონწყილი გინორთაფაშ შედეგო, მუჟამსჷთ გეგთარაგუეს პრეზიდენტი [[მაკარიოს III]] დო ქჷდარინეს [[ნიკოს სამპსონი]], მუჭოთ დიქტატორი, თურქეთიქმა 1974 წანას გემშიჭკირჷ კვიპროსშა, თურქი ეთნოსიშ ოთხილარო. ჩხორო წანაშ უკული, გიჭყჷ [[ოორუე კვიპროსი|ოორუეთ კვიპროსიშ თურქულ რესპუბლიკაქ]]. [[თურქეთი]] აკა ქიანა რე, ნამუქჷთ აღუიარჷ [[ოორუე კვიპროსი|ოორუე კვიპროსიშ თურქული რესპუბლიკა]], მუჭოთ ზოხორინელი სახენწჷფო.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1021835.stm|title=Timeline: Cyprus|work=British Broadcasting Corporation|accessdate=2006-12-25|date=2006-12-12}}</ref>

[[1945]] წანას, ქიანაქ ართპარტიული სისტემაშე მაირეპარტიულ დემოკრატიულ სისტემაშა გეგნორთჷ. თურქული დემოკრატიაქ რანწკი [[პუტჩი|ოურდუმე გინორთაფაშ]] შედეგო დირცუ, კერზოთ [[თურქეთიშ სახენეწჷფო გინორთაფა (1960)|1960 წანაშ]], [[გინორთაფა მემორანდუმით (1971)|1971 წანაშ]] დო [[თურქეთიშ სახენწჷფო გინორთაა (1980)|1980 წანაშ]] უკული.<ref name="TRPoliticsandMilitary">{{Cite book|title=Turkish Politics and the Military|first=William Mathew|last=Hale|publisher=Routledge, UK|year=1994|isbn=0-415-02455-2}}</ref> [[1984]] წანას, [[ქურთისტანიშ მოხანდეეფიშ პარტია]]ქ [[თურქეთიშ თარობა|თურქეთიშ თარობაშ]] სააწმარენჯოთ არყება წჷმიჭყჷ. კონფლიქტი, ნამუშ შედეგო 40,000-შე უმოსი ადამიერქ გოჭყორდჷნ, ასე ხოლო იგჷნძორებუ.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8352934.stm|title=Turkey's PKK peace plan delayed|work=BBC|accessdate=2010-02-06|date=2009-11-10}}</ref> [[თურქეთიშ ეკონომიკა]], ბჟაეიოლ ევროპაშ რეგიონს არძაშე ჭყანიერი რე. ეკონომიკას ლიბერალური პოლიტიკაშ მანჯებაშ უკული, ქიანაშ ეკონომიკაქ ოგინაფლო ბიწორას გევითარჷ. ასე თურქეთიშ ეკონომიკაშ თარ წყუს წჷმარინუანს ოფუტეშ მეურნობა, მანქანეფიშაკოგაფა, ტექსტილი დო ტურიზმი.<ref name="80sLiberalization">{{Cite book|title=Economics and Politics of Turkish Liberalization|first=Tevfik F.|last=Nas|publisher=Lehigh University Press|year=1992|isbn=0-934223-19-X}}</ref> ბოლო ბორჯის თურქეთის გოვითარაფილჷ მოლინეფქ ([[თურქეთიშ სახენწჷფო გინორთაფაშ ცადება (2016)|გინორთაფაშ ცადებაქ]] დო ტერორიზმიშ მაღალი მაძირაფალქ), სერიოზული გავალი მიორინუ თურქეთიშ ეკონომიკას, კერზოთ ტურიზმის, ნამუსჷთ ეკონომიკას ართ-ართი თარი აბანი უკებჷ. თეშ მაგვარებელო, ხეშუულება ოქიმინჯე ბიჯგებს დვანს, ნამუთ უშქურანჯობაშ ზჷმეფიშ გომანგარებათ რე გჷმოხანტილი.

==ლიტერატურა==
* სვანიძე, მიხეილ. ''თურქეთიშ ისტორია'' (არტანუჯი, 2007).
* Ahmad, Feroz. ''The Making of Modern Turkey'' (Routledge, 1993),
* Barkey, Karen. ''Empire of Difference: The Ottomans in Comparative Perspective.'' (2008) 357pp [http://www.amazon.com/dp/0521715334/ excerpt and text search]
* Findley, Carter V. ''The Turks in World History'' (2004) ISBN 0-19-517726-6
* Findley, Carter V. ''Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity: A History'' (2011)
* Finkel, Caroline. ''Osman's Dream: The History of the Ottoman Empire'' (2006), standard scholarly survey [http://www.amazon.com/dp/0465023967/ excerpt and text search]
* Freeman, Charles (1999). ''Egypt, Greece and Rome: Civilizations of the Ancient Mediterranean''. Oxford University Press. ISBN 0198721943.
* Goffman, Daniel. ''The Ottoman Empire and Early Modern Europe'' (2002) [http://www.questia.com/read/107381987 online edition]
* Goodwin, Jason. ''Lords of the Horizons: A History of the Ottoman Empire'' (2003) [http://www.amazon.com/dp/0312420668/ excerpt and text search]
* Hornblower, Simon; Antony Spawforth (1996). ''The Oxford Classical Dictionary''. Oxford University Press.
* Hale, William. ''Turkish Foreign Policy, 1774-2000.'' (2000). 375 pp.
* Inalcik, Halil and Quataert, Donald, ed. ''An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914.'' 1995. 1026 pp.
* Kedourie, Sylvia, ed. ''Seventy-Five Years of the Turkish Republic'' (1999). 237 pp.
* Kedourie, Sylvia. ''Turkey Before and After Ataturk: Internal and External Affairs'' (1989) 282pp
* [http://hgm2002.hgu.mrc.ac.uk/Abstracts/Publish/WorkshopPosters/WorkshopPoster11/hgm0548.htm E. Khusnutdinova, et al. Mitochondrial DNA variety in Turkic and Uralic-speaking people. POSTER NO: 548, Human Genome Organisation 2002] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120222145407/http://hgm2002.hgu.mrc.ac.uk/Abstracts/Publish/WorkshopPosters/WorkshopPoster11/hgm0548.htm |date=2012-02-22 }}
* Kinross, Patrick). ''The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire'' (1977) ISBN 0-688-03093-9.
* Kosebalaban, Hasan. ''Turkish Foreign Policy: Islam, Nationalism, and Globalization'' (Palgrave Macmillan; 2011) 240 pages; examines tensions among secularist nationalism, Islamic nationalism, secular liberalism, and Islamic liberalism in shaping foreign policy since the 1920s; concentrates on era since 2003
* Kunt, Metin and Woodhead, Christine, ed. ''Süleyman the Magnificent and His Age: The Ottoman Empire in the Early Modern World.'' 1995. 218 pp.
* Lloyd, Seton. ''Turkey: A Traveller’s History of Anatolia'' (1989) covers the ancient period. 
* Mango, Andrew. ''Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey'' (2000) ISBN 1-58567-011-1
* Mango, Cyril. ''The Oxford History of Byzantium'' (2002). ISBN 0-19-814098-3
* Marek, Christian (2010), ''Geschichte Kleinasiens in der Antike''  C. H. Beck, Munich,  ISBN 9783406598531 (review: [http://bmcr.brynmawr.edu/2010/2010-08-13.html  M. Weiskopf, Bryn Mawr Classical Review 2010.08.13]).
* Ostrogorsky, George. ''History of the Byzantine State'' (1969). [http://www.amazon.com/History-Byzantine-State-George-Ostrogorsky/dp/0813511984/ excerpt and text search]
* Quataert, Donald. ''The Ottoman Empire, 1700-1922'' (2005), standard scholarly survey [http://www.amazon.com/dp/0521547822/ excerpt and text search]
* Shaw, Stanford J., and Ezel Kural Shaw. ''History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Vol. 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808–1975.'' (1977). [http://www.amazon.com/dp/0521291666/ excerpt and text search] ISBN 0-521-29163-1
* Thackeray, Frank W., John E. Findling, Douglas A. Howard. ''The History of Turkey'' (2001) 267 pages [http://www.questia.com/library/100998062/the-history-of-turkey online]
* Vryonis, Jr., Speros. ''The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century'' (1971). 
* Zurcher,  Erik J. ''Turkey: A Modern History'' (3rd ed. 2004) [http://www.amazon.com/Turkey-History-Erik-J-Zurcher/dp/1860649580/ excerpt and text search]

==თაშნეშე ქოძირით==
* [[ოსმალეთიშ იმპერიაშ ისტორია]]
* [[თურქეთიშ სახენწჷფო გინოროთაფაშ ცადება (2016)]]

==სქოლიო==
{{სქოლიო|2}}

[[კატეგორია:თურქეთიშ ისტორია| ]]
თე ხასჷლას გიმორინაფილი რე თანგი:
დირთი თურქეთიშ ისტორია-შა
გორილი რე "https://xmf.wikipedia.org/wiki/თურქეთიშ_ისტორია"-შე