tosna tamazight‎ > ‎

tamghra n imazighen

Tameghra gh iffos n lmaghrib

http://www.facebook.com/amazigh.ighodan  

  tega tmeghra asator lli izdin nger snat tferkiwin gh todert n ofgan. tamezwarot illa gis yan d ayeddars or fellas tella kraygat tamasayt, igh izeri s tiss snat tferkiwin ar fellas ttili tmasayt ad isker tawja nes lli sers iZelin.

         igh nessen mas-dd kraygat afgan dars tagharast nes lli sa izzeray tameghra, afgan amazigh ola nettan dars mennawt tmyorin ar tent iskar gh ossan n tmeghra.

igh nera ad-nn nagg s tmeyurin ad, ira-dd nasi s omdeya « tameghra gh icht » yan oDewwar gh iDoran n iffos n Lmeghreb lli sol yomeZn tawessna tamazight gh iZuoan.

ira-d nebder tiferkiwin lli sa tezray tmeghra gh icht zzegh igh tessenti ar igh teheyya.  

Assiggel

           igh ilkem ofrokh tizi magh iskar tamghart  ar dids ttejmma3en ayeddars mas-t-id i9an ad-nn isiggel. ar-d ttemchachkan ilemma f  tafrokht lli ra-nn ssiggeln, gh togett tameghart ad istayn i yiwis tafrokht lli tera achku nettat ad issen istis n tmazirt oggar n irgazen.

         ar teddan ayeddars n o3ezri s dar midden lli stin ad-nn darsen siggiln ssotern asen tafrokht i yiwitsen. igh or-ta asen-d roren hann ar-d ttorrin s tgemmi ar-d ten-id ilkem oror nsen. Igh asen roren f ose9si nesen gh akod ann nit hann ar ttebbin ajmo3 f wass n tzgawt.

gh ossiggel dros ma-dd ittawin ineghmisen gh ayt tmazirt is illa achko ar ittowhdi. ar kigh ssenn midden is tella tzgawet  

Tazgawt

           igh ilkem wass lli f-d mchochkan idolan, ar ttawin ayt o3zeri i ayt tfrokht tazgawt gh llanet mennawt tghawesiwin: snat tyyigiwin n idokan, lHenna, tamleHaft, adghar, tifyyi gh oferaw, snat telbettatin n zzit, sin le9walib n ssekkar...mayad illa zikk ghil-ad ar-nn akkan gigan n tghawsiwin lli sol or tosi tzgawt gh llan ihdomen itraren, orZiyen... yili mad-nn yakkan idrimen gh omeras n tghawsiwin ad.

ar sebrraken ayddares n o3zeri s iDolan nsen s tgella n osengar gh mayad izerin ghil ad is asen akk sekaren tiremt.

         igh zerin mennaw ossan ar-d swwirrayen ayddares n ofrokh tazgawt i ayt tfrokht  ar-d gis ittili : tiloza, tiglay newanin, Tajin inewan. yili ghil-ad mad ya9eran i midden n tmazirt ad dares chin igh as-d twirri tzgawt.

         okan igh-d nochka ad nzer tazgawt ad mad tga ar-tt-inn nettafa is tega abrih n osigel, achko ar-d ttawin ayt tmazirt ineghmisen mas illa osiggel.  

Ifif

         igh agren krad ossan i tmeghra ad tessenti ar attan ayt isli ola ayt tslit tomZin d irreden ghosnin fadd ad asen-ten-id ZDin gh izergan nsen fadd ilemma ad yafof.  ar dagh ttawsen i bab n tmeghra ad-d yagwem aman izdem-d.

mayad ar agh immala tamont d twisi nger ayt tmazirt gh tmokrisin nsen.

         mach ghil-ad lli gha nezzant tghawsiwin or sol seghawsan midden s mad skaren tafreka ad ora sol ttowskir.  

Izîd

           ar-nn ttmonnt tmgharin tazedwit dar ayt tslit ar segodiyent TomZin lli-d didsnet ttawint, gint tarragt i tslit, salant ilemma ar ZZadent tojjot lli ra-d-nn yili gh l9imet (atig). gh yat tizi ar-d ttachkanet kra n tmgharin zzegh tigemmi n ayt isli fadd ad-d zenizwint agodi lli n TmZin, fadd ad khayrant isett tslit ola nettenti ad ddont ad-nn rwint tin ayt isli gh tgemmi nsen.  

Zzennan

         tazdwit ann nit igh salant tmgharin iZiD, irgazen ar 9erosn i tikhsi lli rad chin midden gh tmghera. ar skaren ilemma zzennan ar a9eran i mennaw midden gh tmazirt s dar wazdwit negh imensi fadd ad-t chin. okan Zerin nit willi rad yawes azekka ad fkin i midden ad chin.

dar ayt isli ar ittili zzennan tazdwit n wass lli-gha chettan midden dar ayt tslit.       

Ass n tmeghra

         ass ad ar chettan midden dar ayt tslit. ar-nn ttizwiren ttelba, zikk igh-d togga tafokt, ar a9eran ttefri9 (le9ran) ad ssofghen sselokt, chin tiremt ffoghn. fadd ilemma ad-nn kechimn irgazen lli-nn yagorn.

tazdwit  tega tin tmgharin lli chettanin ar kigh Dernt tillas. tizi ad nit lli gha chettant tmgharin ar-nn ttachkant tmgharin yaDnin zzegh tigemmi n ayt isli mmi9irent d tilli ghin illan ad skernt ichomach.  

-         ichomach:

tizi igh-d ochkant isett ichomach ar-d ttawint tazgawt lli gha ittili : talfeTTert n lHenna, tara, tawserghint, zzeAferan, ttswik, Timchtt, lemri, lbekhor. igh-nn lkemnt ar chettant ibriyen.

ar ttgiwirnt skernt ahwach n ichomach s tallghatin n omarg. igh kkanent imikk ar-d tteffoghent snat gisent yat tega zzegh tawja n isli tayyaD zzegh tin tslit ar tthochent gh tozzomt n tmgharin ad okan kkint kra ar netternt s ofos afasi s ofella ad zerent manta rad yattoy f khta-nn yaDen.

igh-d nitti s iwaliwen n tallghat  lli ttinint ar neZrra mas-dd amarg or injim i ikenasen lli llanin nger iDoran n sos lli bDanin f snat trobba me9ornin tagizolt d tahggat. mayad afa-nn nettafa isett Icht ar ttalghent inemghoren n tgizolt ( obrahim, Id bo3echra, otmanart…) achko Icht ola nettan iga gh tgizolt.

talleghat tega ghik ad :

bismi nekchemd asarag omlil ad s lkhir

ayan gis or illin iga H le3du lli-dd cherriH

obrahim a ras l3in iH-d akk injama3

ar itteloH lbojat n waman koyan dre3nt

Id bo3echra timozonin kollo granin

iIlint lmerjan lHorr ar itte3jjab koyan

alghamt iwati otmanart lli igan

Ifrig i ddonit or iHol ora ttedollon

chikh a sidi Hmad omosa asserk indeh yan

me9ar ddan ar dar iromiyen irin add wirrin

a9echab llbaroD att iles walli igan

ola aHayk afilal ikchem yiwen nit i l9ber

tilila taglayt yaroden tili H maleqqa

tili Hi ifassen ar tsofo ghmk-ann owDinar

a chikh a sidi Hmad o moHmmad

aygan l9aDi nayt l3ilem

a chikh a sidi Hmad o moHmmad

ad aH -d isahel rebbi rriH n omarg

            igh heyyant ichomach ar tteggant tmgharin aghrom gh tzegawt rarnt-stt s tgemmi n ayt isli. gh yiD n wass ann igh illa oHwach n irgazen dar ayt tslit, ar skarent tmgharin lHenna n twenza lligh ann ttemi9irent totmin dar tslit aDernt  lHenna ar-t tteggant i twenziwin nsent. igh heyyant sseneggefent tislit. 

Wiss sin ussan

       ar ttili gh ass-ann tiremt dar ayt isli, zond ghik lli s chan dar ayt tslit

- azeggir:

tazdwit igha chettant tmgharin, ar-nn ttmonan irgazen dar ayt tslit fadd ad zzegern tislit. ar ittegiwir onezzarfo (l3adel) lli ra-d yara akaras (lkighD n nnikaH) yili gh tama nes amezza (lokil) n isli d win tslit. fadd ad Zrin atig (le9imt) lli rad fekin ayddars n tslit i illitsen ad-stt  tawi s tgemmi nes ar Zerran tighawsiwin lli gis llanin yat s yat koyat gin as atig nes fadd ilemma ad tnet izemmim onezzarfo gh yat tifert lli ittemonan d okaras. tighawsiwin ad ar gis ttilint tojjotin, aman jjanin, ihdomen, idokan, i9chochen…

igh iheyya ozeggir ar ttasin ayt isli atig fadd ad-t awin s oHano n tslit gh tgemmi nes tamaynot.

- RRwaH :

zzegh igh tessenti tmeghra ar teHDDo tslit gh tgemmi or att zerrant amer tmgharin lli rad as iHiyyel. gh tsga yann yaDnin isli ola nettan i9ant-id add bahra or itteffogh, ar istay mennaw imeddokkal nes ad as gin islan.

igh radd troH tslit, ar tteddont tmgharin zzegh dar ayt isli add-stt-id awint gh tgemmi n babas s tgemmi n isli, ar didsent ttawint : ssekkar, lHenna, aHayk, liZar, a3bro9, idokan.

igh-nn lkemnt ar-d ttasint aHayk koyat tamZ tama nes ar sres tessenggaf, igh kkant imikk ddont mennawt gisnt awin-dd tislit ssekcemn-t-st s ddo oHayk sslesent as gis aAmam (RRezza) lli gha ittili u3bro9 d leHba9, okan igh heyyant imorig n tneggift ar ssotolent aHayk fadd ad-st-id ssofghent ad-stt awint s tgemmi lli-gh illa isli :

                 Taneggift

abesmi llah oSalli 3ala nnabi rasol llah

ayarchach n tagot add ig rebbi anZar

ayyot tiHoDigin TomZin attent igan

gma Henna new ayyid ighran inna

riH ayyi tbiddemt ayisettema

aberraH s oberraH mamo chiH

tameghra nes ad chin t-iyelli

a TTelba d inagan as am ibesi

babam tawenza nem ayelli

ar helli tteRebboH ayyis leHorr

ayelliH-d ibidd omessagh awint

aylli maH tegit tisora

tisora n babam or tent osiH

Horma nnon ayiDolan neH

gat lejwad imen ang wiyyaD

mas ownir awyam-dd anir

att neklo s leHrir d worgh

aha yan gma merHba sres

niw-id yat tslit zond ayyor

igan H igenna sin d mraw

Sifd amt aH yaggog ogharas

IH yaggog tensimt dar-neH

nefl-nn nit tarwa meZZiynin

Ira neSrf ma-tten-id ittawin

Llan kollo H lebroj Alanin

gan kollo tarwa iymgharen

aymmino cawri-d gma

lli me9oren mas-d nnan

ad ddoH neH-dd ad or ddoH

att ddot as am-d nnan

att ddot a tibni3ezzit

att ddot aym iTTe3rd lekhir

i9en babam a3mam

wi llejdid a tislit

LeHorma n rebbi aH tellit

Iwallen owgdod a tislit

igh rad teffogh tslit gh tgemmi n babas ar zwar akkan ayt isli, i gmas i9ariDen fadd ad asen irZem taggort.

    gh dar isli, ar t9elen islan s tmgharin achko nettni ar ad asen-dd irZem, isli nettan oho i9ant-id ad-nn iHbo ad-t or Zerint tmgharin ola isawl sresnet, igh-nn osinet tislit. ar-tt-in srosent gh tghmert fadd ad-d ffaghent ora-nn ittagor amer taso9iyt lli-nn teSRof mas n tslit ad tesewwori i illis onchk lli tkka gh tgemmi n rrewah.

zikk n wass, ar tteffoghn islan monn d isli add Howwsen gh igran gh tizi ad nit ar-nn kechement id mmo tgella lli-d disent ittawin mennawt tghawsiwin zond ssekkar, atay, aman jjanin, lebkhor d tgella lli rad ghin chint.

         igh-d kechemn islan d isli ar tefDarn s TTajin lli asen-d tessifiD mas n tslit.

         azal kollot ar-d ttachkan iferkhan d tferkhin ad-d kkin dar isli d tslit ad asen-d fkin iraman lli gha ittili : kawkaw, tifizza, lfanid, tilkiksin, ikiker (leHimz)

         tazdwit n wass ann nit ar-nn ttemonent id mmo tkelma dar tslit kkisent as a3mam fadd ad as sselsint takelma : lli igan zond a9elmon n TaDott ar -t lessant i yikhef assenett s omelol (ifili n TaDott). selsent as ddewwaH, ikhersan, timHidit, tareddaHt, lemchboH… fadd ad ttirirnet taneggift n tkelma.  

takelma

bismi llah radd neluH tigorin

ghemanin jjanin s rriHan

illi Ha isoddum lefdam aman

rebbiH azzar nes i illi

taZerZit lli sa terzzi lalla olt

moHmed as am nit reZiH

ayemmi choddo-yy-inn takelma new

azekka ichoddo yyit ofos inew

oSSamet iyelli a timneggfin

s ojmo3 n tswak tiddi owzor

aHano ayelli yoger taghzot

issos3at rebbi d wallit ibenan

ma Ha ttaglen sa TTelba tillewaH

ma Ha ttagl yat trbit leHrir

yan am innan ghli-d dari

tinit as ghli-d kyyin dari

aha izeghi nem izozwa nit

a ha lHenna ighman dari

a ha tesswik leHorr dari

ayelli new ad am ur ttinint

amr kraT trbAiyin uwggren

ayelli new ad am or ttinint

IH-d yad nezdem tawit ighil

ayelli new ad am or ttinint

IH-d yad nogem tawit aman

ayelli new iH am yad inna

9en-d immi tennit as

Immik at-teg immi

Horma nnont atadJarin

mamo-nn faleH illi gratont

tefolki illi trched illi

nekkni or-ta nssin mat-tgillim

iH or toro taro tfonast

yili osetta H ughgemmi

yili onZar nedon ikechoden

   igh Derent tillas n wass ann ar itteddo isli d islan nes fadd ad issodem ikhef n tDeggalt nes (mas n tslit) ar as ittawi mennaw l9ewalb n ssekkar ar as-d takka tafollost. ghil ad ar as-d akkan izimmer

Tarezzift

       igh zerin kraD ossan f tmeghra ar zzerzafn ayddares n tslit illi tsen. ar-d dar sen ttachka s tgemmi tazdwit nettat d tmgharin lli mo ghran ayddares. fadd ad chint wazdwit Hochent.

Ammal uwgharas

           igh izri imalas f tmeghra ar-d dagh a9eran ayddars n tslit i yilli tsen ann dagh darsen tekk zond igh as mmalan agharas lli illan nger tgemmi n orgaz nes d tin ayeddares.

Comments