Tameghra
gh iffos n lmaghrib
http://www.facebook.com/amazigh.ighodan
tega tmeghra asator lli izdin nger
snat tferkiwin gh todert n ofgan. tamezwarot illa gis yan d ayeddars
or fellas tella kraygat tamasayt, igh izeri s tiss snat tferkiwin ar
fellas ttili tmasayt ad isker tawja nes lli sers iZelin.
igh
nessen mas-dd kraygat afgan dars tagharast nes lli sa izzeray
tameghra, afgan amazigh ola nettan dars mennawt tmyorin ar tent iskar
gh ossan n tmeghra.
igh nera ad-nn nagg s tmeyurin ad, ira-dd
nasi s omdeya « tameghra gh icht »
yan oDewwar gh iDoran n iffos n Lmeghreb lli sol yomeZn tawessna
tamazight gh iZuoan.
ira-d nebder tiferkiwin lli sa tezray
tmeghra gh icht
zzegh igh tessenti ar igh teheyya.
Assiggel
igh ilkem ofrokh tizi magh iskar tamghart ar dids
ttejmma3en ayeddars mas-t-id i9an ad-nn isiggel. ar-d ttemchachkan
ilemma f tafrokht lli ra-nn ssiggeln, gh togett tameghart ad
istayn i yiwis tafrokht lli tera achku nettat ad issen istis n
tmazirt oggar n irgazen.
ar
teddan ayeddars n o3ezri s dar midden lli stin ad-nn darsen siggiln
ssotern asen tafrokht i yiwitsen. igh or-ta asen-d roren hann ar-d
ttorrin s tgemmi ar-d ten-id ilkem oror nsen. Igh asen roren f ose9si
nesen gh akod ann nit hann ar ttebbin ajmo3 f wass n tzgawt.
gh ossiggel dros ma-dd ittawin ineghmisen
gh ayt tmazirt is illa achko ar ittowhdi. ar kigh ssenn midden is
tella tzgawet
Tazgawt
igh ilkem wass lli f-d mchochkan idolan, ar ttawin ayt
o3zeri i ayt tfrokht tazgawt gh llanet mennawt tghawesiwin: snat
tyyigiwin n idokan, lHenna, tamleHaft, adghar, tifyyi gh oferaw, snat
telbettatin n zzit, sin le9walib n ssekkar...mayad illa zikk ghil-ad
ar-nn akkan gigan n tghawsiwin lli sol or tosi tzgawt gh llan ihdomen
itraren, orZiyen... yili mad-nn yakkan idrimen gh omeras n tghawsiwin
ad.
ar sebrraken ayddares n o3zeri s iDolan
nsen s tgella n osengar gh mayad izerin ghil ad is asen akk sekaren
tiremt.
igh
zerin mennaw ossan ar-d swwirrayen ayddares n ofrokh tazgawt i ayt
tfrokht ar-d gis ittili : tiloza, tiglay newanin, Tajin inewan.
yili ghil-ad mad ya9eran i midden n tmazirt ad dares chin igh as-d
twirri tzgawt.
okan
igh-d nochka ad nzer tazgawt ad mad tga ar-tt-inn nettafa is tega
abrih n osigel, achko ar-d ttawin ayt tmazirt ineghmisen mas illa
osiggel.
Ifif
igh
agren krad ossan i tmeghra ad tessenti ar attan ayt isli ola ayt
tslit tomZin d irreden ghosnin fadd ad asen-ten-id ZDin gh izergan
nsen fadd ilemma ad yafof. ar dagh ttawsen i bab n tmeghra ad-d
yagwem aman izdem-d.
mayad ar agh immala tamont d twisi nger
ayt tmazirt gh tmokrisin nsen.
mach
ghil-ad lli gha nezzant tghawsiwin or sol seghawsan midden s mad
skaren tafreka ad ora sol ttowskir.
Izîd
ar-nn ttmonnt tmgharin tazedwit dar ayt tslit ar
segodiyent TomZin lli-d didsnet ttawint, gint tarragt i tslit, salant
ilemma ar ZZadent tojjot lli ra-d-nn yili gh l9imet (atig). gh yat
tizi ar-d ttachkanet kra n tmgharin zzegh tigemmi n ayt isli fadd
ad-d zenizwint agodi lli n TmZin, fadd ad khayrant isett tslit ola
nettenti ad ddont ad-nn rwint tin ayt isli gh tgemmi nsen.
Zzennan
tazdwit ann nit igh salant tmgharin iZiD, irgazen ar
9erosn i tikhsi lli rad chin midden gh tmghera. ar skaren ilemma
zzennan ar a9eran i mennaw midden gh tmazirt s dar wazdwit negh
imensi fadd ad-t chin. okan Zerin nit willi rad yawes azekka ad fkin
i midden ad chin.
dar ayt isli
ar ittili zzennan tazdwit n wass lli-gha chettan midden dar ayt
tslit.
Ass n tmeghra
ass
ad ar chettan midden dar ayt tslit. ar-nn ttizwiren ttelba, zikk
igh-d togga tafokt, ar a9eran ttefri9 (le9ran) ad ssofghen sselokt,
chin tiremt ffoghn. fadd ilemma ad-nn kechimn irgazen lli-nn yagorn.
tazdwit
tega tin tmgharin lli chettanin ar kigh Dernt tillas. tizi ad nit lli
gha chettant tmgharin ar-nn ttachkant tmgharin yaDnin zzegh tigemmi n
ayt isli mmi9irent d tilli ghin illan ad skernt ichomach.
-
ichomach:
tizi
igh-d ochkant isett ichomach ar-d ttawint tazgawt lli gha ittili :
talfeTTert n lHenna, tara, tawserghint, zzeAferan, ttswik, Timchtt,
lemri, lbekhor. igh-nn lkemnt ar chettant ibriyen.
ar ttgiwirnt skernt ahwach n ichomach s tallghatin n
omarg. igh kkanent imikk ar-d tteffoghent snat gisent yat tega zzegh
tawja n isli tayyaD zzegh tin tslit ar tthochent gh tozzomt n
tmgharin ad okan kkint kra ar netternt s ofos afasi s ofella ad
zerent manta rad yattoy f khta-nn yaDen.
igh-d nitti s
iwaliwen n tallghat lli ttinint ar neZrra mas-dd amarg or injim
i ikenasen lli llanin nger iDoran n sos lli bDanin f snat trobba
me9ornin tagizolt d tahggat. mayad afa-nn nettafa isett Icht ar
ttalghent inemghoren n tgizolt ( obrahim, Id bo3echra, otmanart…)
achko Icht ola nettan iga gh tgizolt.
talleghat tega
ghik ad :
bismi nekchemd
asarag omlil ad s lkhir
ayan gis or
illin iga H le3du lli-dd cherriH
obrahim a ras
l3in iH-d akk injama3
ar itteloH
lbojat n waman koyan dre3nt
Id bo3echra
timozonin kollo granin
iIlint lmerjan
lHorr ar itte3jjab koyan
alghamt
iwati otmanart lli igan
Ifrig i ddonit
or iHol ora ttedollon
chikh a sidi
Hmad omosa asserk indeh yan
me9ar ddan ar
dar iromiyen irin add wirrin
a9echab
llbaroD att iles walli igan
ola aHayk
afilal ikchem yiwen nit i l9ber
tilila taglayt
yaroden tili H maleqqa
tili Hi
ifassen ar tsofo ghmk-ann owDinar
a chikh a sidi
Hmad o moHmmad
aygan l9aDi
nayt l3ilem
a chikh a sidi
Hmad o moHmmad
ad aH -d
isahel rebbi rriH n omarg
igh heyyant ichomach ar tteggant tmgharin aghrom gh
tzegawt rarnt-stt s tgemmi n ayt isli. gh yiD n wass ann igh illa
oHwach n irgazen dar ayt tslit, ar skarent tmgharin lHenna n twenza
lligh ann ttemi9irent totmin dar tslit aDernt lHenna ar-t
tteggant i twenziwin nsent. igh heyyant sseneggefent tislit.
Wiss
sin ussan
ar ttili gh
ass-ann tiremt dar ayt isli, zond ghik lli s chan dar ayt tslit
- azeggir:
tazdwit igha chettant
tmgharin, ar-nn ttmonan irgazen dar ayt tslit fadd ad zzegern tislit.
ar ittegiwir onezzarfo (l3adel) lli ra-d yara akaras (lkighD n
nnikaH) yili gh tama nes amezza (lokil) n isli d win tslit. fadd ad
Zrin atig (le9imt) lli rad fekin ayddars n tslit i illitsen ad-stt
tawi s tgemmi nes ar Zerran tighawsiwin lli gis llanin yat s yat
koyat gin as atig nes fadd ilemma ad tnet izemmim onezzarfo gh yat
tifert lli ittemonan d okaras. tighawsiwin ad ar gis ttilint
tojjotin, aman jjanin, ihdomen, idokan, i9chochen…
igh iheyya ozeggir ar ttasin ayt isli atig fadd ad-t
awin s oHano n tslit gh tgemmi nes tamaynot.
- RRwaH :
zzegh igh tessenti tmeghra ar teHDDo tslit gh tgemmi
or att zerrant amer tmgharin lli rad as iHiyyel. gh tsga yann yaDnin
isli ola nettan i9ant-id add bahra or itteffogh, ar istay mennaw
imeddokkal nes ad as gin islan.
igh radd troH tslit, ar
tteddont tmgharin zzegh dar ayt isli add-stt-id awint gh tgemmi n
babas s tgemmi n isli, ar didsent ttawint : ssekkar, lHenna,
aHayk, liZar, a3bro9, idokan.
igh-nn lkemnt ar-d
ttasint aHayk koyat tamZ tama nes ar sres tessenggaf, igh kkant imikk
ddont mennawt gisnt awin-dd tislit ssekcemn-t-st s ddo oHayk sslesent
as gis aAmam (RRezza) lli gha ittili u3bro9 d leHba9, okan igh
heyyant imorig n tneggift ar ssotolent aHayk fadd ad-st-id ssofghent
ad-stt awint s tgemmi lli-gh illa isli :
Taneggift
abesmi llah oSalli 3ala
nnabi rasol llah
ayarchach n tagot add ig
rebbi anZar
ayyot tiHoDigin
TomZin attent igan
gma Henna new ayyid ighran inna
riH ayyi tbiddemt ayisettema
aberraH s oberraH mamo chiH
tameghra nes ad chin t-iyelli
a TTelba d inagan as am ibesi
babam tawenza nem ayelli
ar helli tteRebboH ayyis leHorr
ayelliH-d ibidd omessagh awint
aylli maH tegit tisora
tisora n babam or tent osiH
Horma nnon ayiDolan neH
gat lejwad imen ang wiyyaD
mas ownir awyam-dd anir
att neklo s leHrir d worgh
aha yan gma merHba sres
niw-id yat tslit zond ayyor
igan H igenna sin d mraw
Sifd amt aH yaggog ogharas
IH yaggog tensimt dar-neH
nefl-nn nit tarwa meZZiynin
Ira neSrf ma-tten-id ittawin
Llan kollo H lebroj Alanin
gan kollo tarwa iymgharen
aymmino cawri-d gma
lli me9oren mas-d nnan
ad ddoH neH-dd ad or ddoH
att ddot as am-d nnan
att ddot a tibni3ezzit
att ddot aym iTTe3rd lekhir
i9en babam a3mam
wi llejdid a tislit
LeHorma n rebbi aH tellit
Iwallen owgdod a tislit
igh rad teffogh tslit gh tgemmi n babas ar zwar akkan
ayt isli, i gmas i9ariDen fadd ad asen irZem taggort.
gh dar isli, ar t9elen islan s
tmgharin achko nettni ar ad asen-dd irZem, isli nettan oho i9ant-id
ad-nn iHbo ad-t or Zerint tmgharin ola isawl sresnet, igh-nn osinet
tislit. ar-tt-in srosent gh tghmert fadd ad-d ffaghent ora-nn ittagor
amer taso9iyt lli-nn teSRof mas n tslit ad tesewwori i illis onchk
lli tkka gh tgemmi n rrewah.
zikk n wass, ar tteffoghn islan monn d isli add
Howwsen gh igran gh tizi ad nit ar-nn kechement id mmo tgella lli-d
disent ittawin mennawt tghawsiwin zond ssekkar, atay, aman jjanin,
lebkhor d tgella lli rad ghin chint.
igh-d
kechemn islan d isli ar tefDarn s TTajin lli asen-d tessifiD mas n
tslit.
azal
kollot ar-d ttachkan iferkhan d tferkhin ad-d kkin dar isli d tslit
ad asen-d fkin iraman lli gha ittili : kawkaw, tifizza, lfanid,
tilkiksin, ikiker (leHimz)
tazdwit
n wass ann nit ar-nn ttemonent id mmo tkelma dar tslit kkisent as
a3mam fadd ad as sselsint takelma : lli igan zond a9elmon n
TaDott ar -t lessant i yikhef assenett s omelol (ifili n TaDott).
selsent as ddewwaH, ikhersan, timHidit, tareddaHt, lemchboH… fadd
ad ttirirnet taneggift n tkelma.
takelma
bismi llah radd neluH tigorin
ghemanin jjanin s rriHan
illi Ha isoddum lefdam aman
rebbiH azzar nes i illi
taZerZit lli sa terzzi lalla olt
moHmed as am nit reZiH
ayemmi choddo-yy-inn takelma new
azekka ichoddo yyit ofos inew
oSSamet iyelli a timneggfin
s ojmo3 n tswak tiddi owzor
aHano ayelli yoger taghzot
issos3at rebbi d wallit ibenan
ma Ha ttaglen sa TTelba tillewaH
ma Ha ttagl yat trbit leHrir
yan am innan ghli-d dari
tinit as ghli-d kyyin dari
aha izeghi nem izozwa nit
a ha lHenna ighman dari
a ha tesswik leHorr dari
ayelli new ad am ur ttinint
amr kraT trbAiyin uwggren
ayelli new ad am or ttinint
IH-d yad nezdem tawit ighil
ayelli new ad am or ttinint
IH-d yad nogem tawit aman
ayelli new iH am yad inna
9en-d immi tennit as
Immik at-teg immi
Horma nnont atadJarin
mamo-nn faleH illi gratont
tefolki illi trched illi
nekkni or-ta nssin mat-tgillim
iH or toro taro tfonast
yili osetta H ughgemmi
yili onZar nedon ikechoden
igh Derent tillas n wass ann ar
itteddo isli d islan nes fadd ad issodem ikhef n tDeggalt nes (mas n
tslit) ar as ittawi mennaw l9ewalb n ssekkar ar as-d takka tafollost.
ghil ad ar as-d akkan izimmer
Tarezzift
igh zerin kraD ossan
f tmeghra ar zzerzafn ayddares n tslit illi tsen. ar-d dar sen
ttachka s tgemmi tazdwit nettat d tmgharin lli mo ghran ayddares.
fadd ad chint wazdwit Hochent.
Ammal
uwgharas
igh
izri imalas f tmeghra ar-d dagh a9eran ayddars n tslit i yilli tsen
ann dagh darsen tekk zond igh as mmalan agharas lli illan nger tgemmi
n orgaz nes d tin ayeddares.