Tokyo

Tokyo 東京
Metropolis
東京都 · Tokyo Metropolis
Tikang ha igbaw nga wala: Shinjuku, Tokyo Tower, Rainbow Bridge, Shibuya, National Diet Building
Selyo
Lokasyon han Tokyo ha sulod han Hapon
Nasod	Hapon

An Tokyo (Pinulongan Hapon: [toːkjoː] ( pamati-a), English: /ˈtoʊki.oʊ/), opisyal nga ngaran Tokyo Metropolis,^[1] amo an kapital han Hapon ngan usa han iya 47 ka mga prefektura.^[2] An Greater Tokyo Area an may gidadamoi nga tawo nga lugar metropolitano han kalibutan.^[3] Dinhi nalingkod an Emperador han Hapon ngan an pamunuan Hapon. Sakop ini han rehiyon Kantō ha salatan-sinirangan nga bahin han panguna nga isla Honshu ngan ginlalakipan an Kapuropod-an Izu ngan Kapuropod-an Ogasawara.^[4] Anay gintawag nga Edo, nagin de facto nga lingkuran han gobyerno tikang han tuig 1603 han hi Shogun Tokugawa Ieyasu in ginhimo ini nga syudad iya ulobuhatan. Nagin opisyal nga kapital katima la hi Emperador Meiji binalhin an iya lingkuran pakadto hini nga syudad tikang an daan nga kapital nga Kyoto han tuig 1868; ngan ini nga panahon an Edo in gin-utro pagngarana nga Tokyo. An Tokyo Metropolis in natukod han tuig 1943 tikang ha pagtampo han anay Prefektura Tokyo (東京府 Tōkyō-fu) ngan an syudad han Tokyo (東京市 Tōkyō-shi).

An Tokyo bisan agsob tinutodlok komo usa ka syudad, in opisyal nga kilala ngan pinamumunuan komo usa ka "prefektura metropolitana", nga naiiba ngan gintampo an mga elemento han usa ka syudad ngan usa ka prefektura, usa ka gahom nga para gud la ha Tokyo. An pamunuan metropolitano han Tokyo in nagdudumara hin 23 ka mga Pinaurog nga Ward han Tokyo (tagsa tagsa nga pinamumunuan komo usa ka indibiduwal nga syudad), nga sakop han lugar han anay syudad han Tokyo san-o ini igintampo ngan nagin prefektura metropolitana han 1943. An pamunuan metropolitano in nagdudumara liwat han 38 ka mga munisipyo ha katundan nga dapit han prefektura ngan han duduha nga kapurupod-an. May-ada 9 ka milyon katawo an mga pinaurog nga ward, ngan may-ada populasyon nga lapos hin 13 milyones an prefektura. An prefektura in lakip han kanan kalibutan may gidadamoi katawo nga lugar metropolitano nga may-ada 37.8 milyones katawo ngan ini an kanan kalibutan gidadakoi nga ekonomiya agglomerasyon urbano. Liman-an kat usa (51) han kanan Fortune Global 500 nga mga kompanya in nakabase dinhi, an pinakahitaas han bisan diin nga syudad han kalibutan.^[5] An Tokyo in ikatulo han International Financial Centres Development IndexEdit. Ini nga syudad amo liwat an panimalay han pipira ka mga telebisyon network sugad han Fuji TV, Tokyo MX, TV Tokyo, TV Asahi, Nippon Television, NHK ngan an Tokyo Broadcasting System.

An Tokyo in nangunguna han Global Economic Power Index ngan ika-upat ha Global Cities Index. Ini nga syudad senisiring nga usa ka alpha+ world city – ha lista han kanan Globalization and World Cities Research Network 2008 nga imbentaryo^[6] - ngan han tuig 2014, an Tokyo in numero uno han "Best overall experience" nga kategorya han kanan TripAdvisor World City Survey (an syudad nangunguna liwat ha masunod nga mga kategorya: "pagigin mabulignon han mga mulupyo", "kinabuhi ha gab-i", "shopping", "lokal nga panakayan panpubliko" ngan "kalimpyohan han kakalsadahan").^[7] Han tuig 2015, an Tokyo an nakatala ha ika-11 han pinakamahal nga syudad para han mga nangungukoy nga dayu, sumala han Mercer consulting firm,^[8] ngan ika-11 liwat han kanan kalibutan pinakamahal it papliton nga syudad, sumala han kanan Economist Intelligence Unit cost-of-living survey.^[9] Han tuig 2015, an Tokyo in ginngaranan nga Most Liveable City han kalibutan han magasin nga Monocle.^[10] Ginpasidunggan liwat han Michelin Guide an Tokyo hin pinakadamo nga bituon Michelin ha bisan diin nga syudad han kalibutan.^[11][12] An Tokyo nangunguna ha kalibutan ha Safe Cities Index.^[13] Ikatulo nga pinakamaupay nga syudad ha kalibutan para han mag-aaram ha Unibersidad an Tokyo han 2016 nga edisyon han QS Best Student Cities.^[14] An Tokyo nagdumara han 1964 Olimpiko han Katsirak, an 1979 G-7 summit, an 1986 G-7 summit, an 1993 G-7 summit, ngan magdudumara han 2020 Olimpiko han Katsirak ngan 2020 Paralympiko han Katsirak.

An Tokyo orihinal nga kilala ha ngaran nga Edo (江戸), nga it' kasirigngon "estuaryo".^[15] Inin nga ngaran in ginbalyo ngadto ha Tokyo (東京 Tōkyō; 東 tō "sinirangan", ngan 京 kyō "ulohan") han nagin ulohan han imperyo ha pag-abot ni Emperador Meiji han tuig 1868,^[16] nga nasunod an kahigaraan han mga Sinirangan Asyano nga nasod ha pagdugang hin pulong nga ulohan (京) ha ngaran han ulohan nga syudad.^[15] Han uruunhan nga panahon Meiji, an syudad liwat in gintawag nga "Tōkei", usa ka alternatibo nga kaluwas han kapareho nga Tsino nga mga agi nga nagrerepresentar han "Tokyo", nga naghihimo hini nga kanji homograph. An iba nga nabibilin nga opisyal nga pinulongan Ingles nga dokumento hin nagamit hit pagbaybay nga "Tokei".^[17] Pero, ini nga kaluwas in diri na gingagamit yana.^[18]

An ngaran nga Tokyo in syahan ginmawas han 1883 ha libro nga Kondō Hisaku (Sekreto nga Plano han Commingling), nga sinurat ni Satō Nobuhiro. Han hi Ōkubo Toshimichi in nagproposar nga ngaranan utro ini nga lugar ha gobyerno han panahon han Restorasyon Meiji, sumala kan Oda Kanshi (織田完之), nakuha ini niya nga ideya tikang hiton nga libro.

Dida ha Tokyo in may-ada damo nga mga unibersidad, mga junior college, ngan mga vocational school. Kadam-an han kanan Hapon pinakaprestihiyoso nga mga unibersidad in aada ha Tokyo, upod an University of Tokyo, Hitotsubashi University, Tokyo Institute of Technology, Waseda University, ngan Keio University.^[19] An pipira ha gidadakoi nga mga nasodnon nga unibersidad ha in masunod:

• Hitotsubashi University
• National Graduate Institute for Policy Studies
• Ochanomizu University
• Tokyo Gakugei University
• Tokyo Institute of Technology
• Tokyo Medical and Dental University
• Tokyo University of Agriculture and Technology
• Tokyo University of Foreign Studies
• Tokyo University of Marine Science and Technology
• Tokyo University of the Arts
• University of Electro-Communications
• University of Tokyo

May-ada la usa nga diri-nasudnon nga unibersidad panpubliko: an Tokyo Metropolitan University.

May-ada liwat pipira nga mga unibersidad nga kilala nga nagkaklase ha pinulongan Ingles ngan para han pagtutdo hin pinulongan Hapon. Lakip ini an:

• Globis University Graduate School of Management
• International Christian University
• Sophia University
• Waseda University

An Tokyo amo liwat an ulobuhatan han United Nations University.

An mga panpubliko nga mga kindergarten, elementarya nga eskoylahan (mga tuig 1-6), Primera nga eskoylahan (7-9) in gindudumara han mga lokal nga ward o buhatan han munisipyo. An mga panpubliko nga segundarya nga eskoylahan in gindudumara han Tokyo Metropolitan Government Board of Education ngan tinatawag nga "Metropolitan High Schools". Mayda liwat ha Tokyo hin damo nga mga eskoylahan nga pribado tikang kindergarten ngadto ha high school.

Tungod nga ini in may-ada gidadakoi nga sentro han populasyon ha Hapon ngan aanhi liwat an kanan nasod gidadakoi nga mga broadcaster ngan studio, an Tokyo agsob ginbubuhat nga lugar para han damo nga mga Hapones nga salida, pasalida han telebisyo, serye hin animasyon (anime), mga web comic, ngan libro nga komix (manga). Han kaiju (monster movie) genre, an mga kiritaon han Tokyo in permi naruruba han mga dumagko sugad han Godzilla ngan Gamera.

An iba liwat nga mga Hollywood director in ginhimo an Tokyo nga pinagbuhatan para han pasalida ha Hapon. An iba nga bantog nga kahuman ha gera nga mga pananglitan in Tokyo Joe, My Geisha, Tokyo Story ngan James Bond nga pelikula You Only Live Twice; an mga bantog liwat ha pagkayana nga pananglitan in upod an Kill Bill, The Fast and the Furious: Tokyo Drift, Lost in Translation, Babel, ngan Inception.

Hi Haruki Murakami, usa ka Hapon nga manunurat, in nakabase an iba niya nga mga nobela ha Tokyo (lakip dinhi an Norwegian Wood (novel)), ngan kan David Mitchell syahan nga duha nga mga nobela number9dream ngan Ghostwritten in nagpapakita hinin nga syudad. An kontemporaryo nga Briton nga pintor nga hi Carl Randall in nag-ukoy hin 10 ka tuig ha Tokyo komo usa ka artista, naghihimo hin mga buhat nga nagpapakita an mga syudad nga naghuhuruot ngan mga espasyo panpubliko.^{[20][21][22][23][24]}

An Tokyo usa ha nagtukod nga membro han Asian Network of Major Cities 21 ngan membro liwat han Council of Local Authorities for International Relations. An Tokyo in nagtukod nga membro liwat han C40 Cities Climate Leadership Group.

Han 2016, an Tokyo in may-ada mga saragbot pagkakaruha o pakipagsangkay ha masunod nga napulo kag-duha ka mga syudad ngan estado: ^[25]

• Bender, Andrew, and Timothy N. Hornyak. Tokyo (City Travel Guide) (2010)
• Mansfield, Stephen. Dk Eyewitness Top 10 Travel Guide: Tokyo (2013)
• Waley, Paul. Tokyo Now and Then: An Explorer's Guide. (1984). 592 pp
• Yanagihara, Wendy. Lonely Planet Tokyo Encounter (2012)

• Allinson, Gary D. Suburban Tokyo: A Comparative Study in Politics and Social Change. (1979). 258 pp.
• Bestor, Theodore. Neighbourhood Tokyo (1989). online edition
• Bestor, Theodore. Tsukiji: The Fish Market at the Centre of the World. (2004) online edition
• Fowler, Edward. San'ya Blues: Labouring Life in Contemporary Tokyo. ( 1996) ISBN 0-8014-8570-3.
• Friedman, Mildred, ed. Tokyo, Form and Spirit. (1986). 256 pp.
• Jinnai, Hidenobu. Tokyo: A Spatial Anthropology. (1995). 236 pp.
• Reynolds, Jonathan M. "Japan's Imperial Diet Building: Debate over Construction of a National Identity". Art Journal. 55#3 (1996) pp 38+.
• Sassen, Saskia. The Global City: New York, London, Tokyo. (1991). 397 pp.
• Sorensen, A. Land Readjustment and Metropolitan Growth: An Examination of Suburban Land Development and Urban Sprawl in the Tokyo Metropolitan Area (2000)
• Waley, Paul. "Tokyo-as-world-city: Reassessing the Role of Capital and the State in Urban Restructuring". Urban Studies 2007 44(8): 1465–1490. ISSN 0042-0980 Fulltext: Ebsco

Dugang nga pamiling mahitungod han Tokyo ha kanan Wikipedia mga bugto nga proyekto:
	Mga kasirigngon tikang ha Wiktionary
	Sarigan nga basahon tikang ha Wikibooks
	Mga imahe ngan medya tikang ha Commons
	Mga sumat notisya tikang ha Wikinews

• Official website

An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Tokyo