boʻlmoq
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]boʻl-moq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]BOʻL- ’boʻlaklarga ajrat-’. Olmani teng ikkiga b oʻ l i b, bir hismini ukasiga berdi. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl bö:l-tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, II, 215), keyinroq ö: unlisining choʻziqlik belgisi (ДС, 117), oʻzbek tilida esa yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: bö:l- > bbl- > bol-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]- I 1 Yuz bermoq, voqe boʻlmoq. ◆ Kecha majlis boʻldi. Bugun bir qiziq voqea boʻldi. m Bir oydan keyin xuddi mana shu katta bogʻda dangʻshtlama toʻy boʻldi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.◆ Boʻldi kulgi! Ayniqsa, Mirrahimov zavq qilib kuldi.. A. Qahhor, Asarlar.
2 Kelmoq, boshlanmoq; oʻtmoq, kechmoq (fasl, davr, payt va shu kabilar haqida).◆ Bahor boʻldi. Kech boʻldi. Vaqt boʻldi. n Buvaydadan chiqib ketganimga yigirma yildan oshgandir, koʻp ham boʻlgandir. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.
3 Baholanmoq, biror narxga olinmoq yoki sotilmoq.◆ Sigir qancha boʻldi? — Arzon boʻldi. Boʻlishi qancha ? — Olavering, ot bilan tuya boʻlarmidi!
4 Amalga oshmoq, bitmoq.◆ Boʻladigan ish. Boʻlmaydigan ish. Hamma ish bir haftada boʻladi. Oʻqish qanoat bilan boʻladi. sht◆ Shu-naqasiz-da, boʻlmaydigan gapga ishonib, boʻla-diganiga ishonmaysiz. S. Ahmad, Hukm.◆ Endi boʻlar ish boʻldi, Asrorqul otaga aytmang. A. Qahhor, Asarlar.
5 Taxt holga kelmoq, tayyor boʻlmoq, bitmoq.◆ Hishligimizni hozirdan gʻamlab oldik. Kiyim-kechagimiz boʻldi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.
6 Yetarli boʻldi deb hisoblamoq; toʻymoq. ◆ Oshni oling! — Rahmat, men boʻldim.
7 (ch. k. soʻz bshshn) koʻchma Toʻymoq; koʻrib-bilib xafsalasi qaytmoq; joniga tegmoq. ◆ Men doridan boʻldim. Men hammalaringdan ham boʻldim.
8 Tugatmoq, oxiriga yetkazmoq.◆ Ishim koʻp emas, bir-ikki soatda boʻlib qolaman. sht ◆ -Mana, boʻldi, — Muqaddam igna oʻrnini spirtli paxta bilan artib jilmaydi. U. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
9 Yaramoq; toʻgʻri, muvofiq kelmoq.◆ Bu ish menga boʻlmaydi Bu palto senga boʻladi. Oʻziga boʻy boʻlmagan, oʻzgaga yeng boʻlmas. Maqol.
10 Ega boʻlmoq; bor, mavjud boʻlmoq.◆ Boʻlgani shu, boshqa yoʻq. Bunday yordamchining boʻlganidan boʻlmagani yaxshi. m Buning oʻrniga hidlar tarkibida boʻlgan zarrsshrdan foy-dalansa boʻlmasmikin?X. Toʻxtaboyev, Shirin qovunlar mamlakati.◆ Dehqonning oti boʻladi-yu, ishga solinmaydimi? M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“
11 Biror joyga borib, tashrif buyu-rib, maʼlum vaqt turmoq, qoʻnmoq, yashamoq.
- ◆ Xorazmda koʻp boʻlganman. Hayvonot bogʻida boʻlmaganman. n Siz bizning hovlida boʻl-ganmisiz? A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.◆ -Koʻp martalab mehmon boʻlgandim, — dedi qutidor,
— ul vaqtda bobongiz ham hayot edilar, A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.◆ Dadang bu yerda ham, shahar hovlimizda ham boʻlgan. Oybek, Tanlangan asarlar.
12 Biror-bir tadbirda ishtirok etmoq, qatnashmoq, hozir boʻlmoq.◆ Toʻyda boʻldin-gizmi? m Yaxshi, sen bu toʻrtovining oʻti-rishlarida boʻlganmiding? A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
13 Oʻsmoq, bitmoq (oʻsimlik, hosil haqida).◆ Bizning yerlarda xurmo boʻlmaydi. Oʻzbekistonda paxta yaxshi boʻladi. shl Bu yerga anjir ek, laganday boʻlmasa, kallamni ol. Oybek, O. v. shabadalar.
14 Biror darajaga yetmoq, oʻz nasliga tortmoq.◆ Odam boʻlmoq. Oʻqib injener boʻlmoq. Otang bolasi boʻlma, odam bolasi boʻl. Maqol. ◆ n Universitetni bitiraman, kandidat, doktor boʻlaman. A. Qahhor, Ogʻriqtishlar.
15 (ch. k. soʻz bilan) Dunyoga kelmoq, tu-gʻilmoq.◆ Choʻridan boʻlgan bola., uning ustiga
— qiz, biyning shaʼniga isnod edi. A. Muxtor, Qoraqalpoq qissasi.◆ -Hoy, mingboshining haromidan boʻlgan qizi, qanisan, bu yoqqa kel!
— oʻshqirdi boyvachcha. K. Yashin, Hamza.
16 (ch. k. soʻz bilan) Kelib chiqmoq, tu-gʻilmoq.◆ Salomat Namanganning Chortoq qish-logʻidan boʻladi. S. Ahmad, Hukm.
17 Biror harakat yoki narsaning yetarli boʻlganini, meʼyordan oshganini, qoniqqan-likni, mamnunlikni ifodalaydi.◆ Boʻldi, ketmonlarni bir yerga toʻplanglar, ketdik. S. Karomatov, Oltin qum.◆ -Boʻldi, — qiz kula-kula kafti bilan yuzini toʻsdi. — Boʻldi, Marat aka, tavba qildim.. U. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.◆ E, boʻldi-boʻldi. Shodi-bekningoʻgʻliman, deng? E. Raimov, Ajab qishloq. Mana, Ermat ota, mana bu ish boʻpti-da. P. Tursun, Oʻqituvchi.
18 Biror harakat, tadbirni maʼqulla-moq, unga qoʻshilmoq. Boʻpti, boradi! Biroq Xoʻjabekova koʻnarmikan ? S. Anorboyev, Oqsoy. Boʻpti. Sizning tashabbusingizni quv-vapiaymiz. P. Tursun, Oʻqituvchi.◆ -Xoʻp boʻladi, — dedim-u, oʻrnimdan turdim. E. Raimov, Ajab qishloq.
19 Sifat turkumidagi soʻzlar bilan birikib, qoʻshma feʼl hosil qiladi, maye., ◆ hayron boʻlmoq, xursand boʻlmoq, kir boʻlmoq. Oz boʻlsin, oz boʻlsa ham, soz boʻlsin. Maqol. ◆ ■■ Jonim bilan, Rustamjon aka. Bundan koʻnglingiz toʻq boʻlsin. K. Yashin, Hamza.◆ Shov-shuv koʻtarma! Dadang xabardor boʻlib qolsa, yaxshi boʻlmaydi. Oybek, Tanlangan asarlar.
20 -(a)r, -(a)digan, -(y)digan, -moqchi affiksli feʼllar bilan qoʻshilib, istak, mayl maʼnolarini bildiradi.◆ U /Otabek/ koʻz yoshlarini toʻxtatmoqchi boʻlar edi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.◆ Shundan keyin chetdan kelgan odamlarga hushyor koʻzim bilan qaray-digan boʻldim. "Mushtum".◆ Uy qiladigan boʻl-sangiz, mening koʻnglimga ham qarang-da. A. Qahhor, Asarlar.◆ Gulsumbibi qizi dam olgan-dan keyin, kechasi yoki ertaga astagina bil-dirmoqchi boʻldi. Oybek, Tanlangan asarlar.
21 -day, -dek affiksli feʼllar bilan qoʻshilib, ish-harakatning jarayoni, hola-tini bildiradi.◆ Hamroqul suvni ichib, bir oz oʻziga kelganday boʻldi. A. Qahhor, Asarlar. ◆ Nogoh Bektemir dahshatli tushdan uygʻon-gandek boʻldi. Oybek, Quyosh qoraymas.◆ Turib-turib, goho uni tushimda koʻrganday boʻlaman. S. Siyoyev, Yorugʻlik.
22 -(i)b affiksli ravishdoshdan keyin koʻmakchi feʼl vazifasida kelib, ish-harakatning tugallanganligini bildiradi. ◆ Samandarov xatni oʻqib boʻldi, uning ustiga kaftini qoʻyib, Toʻlagan akaga qaradi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.◆ Ayol pax-tasini toʻkib boʻlguncha, Gʻulomjon unga yer ostidan razm solib turdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“
23 Boʻlishsiz shakllarda kelib, ish-harakatning amalga oshirilishi qiyinligini yoki mumkin emasligini bildiradi.◆ It ogʻzidan suyak olib boʻlmas. Maqol.◆ Soʻz chumchuq emas, Ogʻizdan chiqsa, tutib boʻlmas. Maqol. ◆ Yoz yomgʻiri loy boʻlmas, Oʻgʻri aslo boy boʻlmas. Maqol. hi◆ Uyigʻlab yubormaslikka har qancha harakat qilsa ham, boʻlmadi. U. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
24 Ot kesim tarkibida bogʻlama vazifasida keladi.◆ Oʻktam Abdullayev maktabga direktor boʻldi. Bu kishi bizning togʻamiz boʻladilar. shsh Erkak odam bir soʻzli boʻladi. S. Ahmad, Ufq.◆ Bola vujudi nozik boʻladi. Gazetadan.◆ Xotin kishining koʻz yoshi shirin boʻladi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol. ◆ /Qushbegi:] Qutidor bilan Otabekning kimi boʻlasiz, singlim?A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
- Bor boʻling q. bor. Boʻlgan ekan Ish,
ahvol yaxshi emas ekan.◆ Iya-iya, ulugʻ, siz ham shu gapni aytdingizmi? Sizki shundoq desangiz, rosa boʻlgan ekan-da. S. Ahmad, Hukm. Yoʻl boʻlsin q. yoʻl. Muborak boʻlsin q. muborak. Osh boʻlsin q. osh. Shu-shu boʻldi-yu q. shu. Qutlugʻ boʻlsin q. qutlugʻ. ..bilan boʻlmoq 1) biror tomon bilan birga qolmoq.◆ Yo men bshshn boʻl, yo u bshshn boʻl; 2) biror narsa yoki kimsa bilan band yoki ovora boʻlmoq.◆ Toʻpa-niso Sidiqjonning soʻzini eshitmagan va oʻz uyi '""bilan boʻlib, boshqa yoqqa qarab oʻtirgan edi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. -sa boʻlgani -sa yaxshi boʻlur edi. U◆ kelsa, boʻlgani. Yomgʻir yogʻmasa, boʻlgani. -sa boʻladimn Nogahon yuz bergan voqea-hodisa haqida hikoya qi-layotganda ishlatiladi.◆ Saharga yaqin Achchida ketayotgan edim, roʻparamdan yoʻlbars chiqib qolsa boʻladimi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.◆ Rohshshbuvi oʻlgur, tikib kiyib olsa boʻladimi!A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.
Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]boʻl-moq
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]- II 1 Butunni (sindirib, qir-qib, yorib yoki biror boshqa yoʻl bilan) boʻlaklarga ajratmoq, boʻlak-boʻlak qilmoq. ◆ Patirni toʻrt boʻlmoq. Qogʻozni ikkiga boʻlmoq. sht◆ Sherzod qilichi bshshn sherni ikkiga boʻlib taiiadi. "Ertaklar".◆ Yuk mashinasi changni qoq ikkiga boʻlib, yoʻlga tushdi. N. Qobul, Bemorlar.
2 Maʼlum qismlarga, guruhlarga ajratmoq, taqsimlamoq.◆ Asarni boblarga boʻlmoq. Bshshlarni guruhlarga boʻlmoq.
3 matematikaga oid termin. Boʻluv amalini bajarmoq, yechmoq. ◆ Katta sonni karrali kichik songa boʻlmoq.
4 Oʻrtada taqsim qilmoq, ulashmoq.◆ Daro-madni boʻlmoq. Merosni boʻlmoq. n Xotinlar dasturxondagi.. tuz, may iz va choyni boʻlib olishdi. S. Ahmad, Hukm.◆ Yigitlar isteh-komga borishib, oʻq-dorilarini boʻlib olishdi. Nazarmat, Joʻrlar baland sayraydi.
5 Tashkilot, muassasa, korxona va shu kabilarni kichikroq mustaqil qismlarga, boʻlim-larga ajratmoq.◆ Institutni ikkiga boʻlmoq.
6 koʻchma Gap, soʻz, suhbat va shu kabilarni toʻx-tatib yoki kesib qoʻymoq.◆ Eshikdan kirib kelgan maxdum ularning soʻzini boʻldi. A. Qodiriy, Mehrobdan chayon.◆ Bektemirov gapini tugatmagan ham ediki, Tursunboy ota kelib, suhbatni boʻldi. S. Ahmad, Hukm.
7 Shaxsning xayoli, fikri, oʻyi va b. ga xalaqit bermoq, uni chalgʻitmoq.◆ Yoqimsiz, jirkanch kulgi Ahmadning xayolini boʻldi. F.
- Musajonov, Himmat.◆ Hamisha ish chogʻida kelib, fikrimni boʻlasan. A. Qodiriy, Mehrobdan chayon.◆ Gʻayrat uning fikrini boʻl-maslik uchun, miq etmay bormoqda. M. Haz-ratqulov, Jurʼat.
Feʼl
[tahrirlash]boʻlmoq
Antonimlari
[tahrirlash]БЎЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
[tahrirlash]Ruscha ru
boʻlmoq I
1 быть, являться; boʻladi 1) будет; 2) можно, возможно (сделать, устроить что-л.); 3) пойдёт, идёт, годится; boʻladigan 1) прич. наст. вр. от boʻlmoq I; 2) реальный; осуществимый; qalay, boʻladiganmi? ну, как, выйдет что-нибудь?, будет ли толк?; boʻlgan 1) бывший, состоявшийся; chigit ekishni qizitib yuborish mumkin boʻlgan mana shu kunlarda в эти дни, когда можно (было бы) развернуть сев хлопчатника; 2) бывший; являющийся; oʻrtok Aliyev direktor boʻlgan fabrika фабрика, где директором (был) товарищ Алиев; eng yaxshi terimchilarimizdan (biri) boʻlgan oʻrtoq Karimova товарищ Каримова являющаяся одной из наших лучших сборщиц хлопка; oʻz zamonasining ulugʻ shoirlaridan (biri) boʻlgan Lutfiy Лютфй, являвшийся (бывший) одним из великих поэтов своей эпохи; 3) находящийся, расположенный; vatanimizning chegarasida boʻlgan shahar город, расположенный на границе нашей родины; boʻlmish то же, что boʻlgan 2, 3; boʻlganicha boʻlar будь что будет; boʻlmagan 1) не состоявшийся, не происшедший, не имевший места; hech boʻlmaganda хотя бы, на худой конец; самое меньшее; в самом крайнем случае; 2) = boʻlmagʻur 2, 3; boʻlmadi ничего не вышло, ничего не получилось, не удалось; не состоялось; axir boʻlmadi 1) в конце концов ничего не вышло; 2) стало невмоготу, стало невтерпёж; boʻlmayapti ничего не выходит, ничего не получается; boʻlmaydi 1) не будет; 2) нельзя, невозможно; ничего не выйдет; 3) не пойдёт, не годится; bu kostyum menga boʻlmaydi этот костюм мне не подходит; boʻlmasa 1) если не будет; если не выйдет; boʻlmasa-da или boʻlmasa ham хотя и не, если не; 2) тогда, в таком случае; kinoga bormaymizmi? - Boramiz. - Yur, boʻlmasa пойдём в кино? - Пойдём. - Ну, пошли тогда; mayli boʻlmasa ну, тогда хорошо, ну ладно; xayr, boʻlmasa ну, всего хорошего; ну, пока, до свидания; boʻlmasa bu ish undan kelgan ekan-da значит, это - дело его рук; 3) иначе, а то; в противном случае; u oʻzi xohlagan, boʻlmasa shunday qilmagan boʻlar edi он сам этого хотел, иначе он не поступил бы так; hech boʻlmasa на худой конец, хотя бы, в крайнем случае; boʻlmasa(m)chi а то как же, а как же иначе, ещё бы; kim boʻlmasin кто бы ни был, кто угодно; qanday boʻlmasin 1) как бы то ни было, как угодно; 2) какой бы то ни был; какой угодно; qanday sharoitda boʻlmasin в любых условиях; при каких угодно условиях; boʻlsa если будет; если выйдет; nima boʻlsa boʻlar пусть будет, что будет; либо пан, либо пропал; u ham boʻlsa 1) и то; 2) и этот; boʻlsa kerak должно быть, надо полагать; men boʻlsam а я, что касается меня; boʻlsa ham хотя и; хотя бы; shunday boʻlsa ham несмотря на это, тем не менее; unday boʻlsa в таком случае; Yoʻlchi ishda bir lahza boʻlsin toʻxtamadi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Юльчи ни на одно мгновение не приостановил работу; uning aytgani boʻlsin! 1) эх, если бы вышло так, как он сказал!; 2) пусть будет так, как он говорит!; taka boʻlsin, suti boʻlsin посл. пусть будет хоть козёл, лишь бы давал молоко; siz kim boʻlasiz? кто вы такой?; кем вы являетесь?; Qodir sizning kimingiz boʻladi? кем вам приходится Кадыр? (т. е. не родственник ли он вам);
2 становиться, делаться, превращаться; bu institutni bitirgan kishi injener boʻladi оканчивающие этот институт становятся инженерами; men seni yomon boʻl demayman я не хочу, чтобы ты был плохим; kelganiga ancha vaqt boʻldi уже много времени, как он приехал; он ужедавно приехал;
3 бывать, пребывать, находиться (где-л.) присутствовать; посещать; u uyda boʻlmaganida когда его не было дома; delegatsiya Moskvada boʻlganda во время пребывания делегации в Москве; men unikida boʻlganman я бывал у него;
4 происходить, совершаться, приключаться, случаться; boʻladigani boʻlibdi что случилось, то случилось; u yerda nima boʻlyapti что там происходит?; u bola nima boʻldi? что случилось с тем мальчиком?; что стало с тем мальчиком?; sizga nima boʻldi? что с вами?, что с вами случилось?; ajab boʻldi так (ему, тебе) и надо, поделом; nima boʻldi-yu u ketmadi что-то случилось, и он не уехал; shunday boʻlganday keyin (или boʻlgani uchun) раз так, поскольку дело обстоит так;
5 очутиться, оказаться;
6 существовать, быть в наличии;
7 кончать, заканчивать; qani, boʻl! давай-ка, кончай!; boʻl-boʻl! кончай скорее!, давай-ка скорее!; boʻldi-boʻldi qilish согласие девушки выйти замуж (за кого-л.; завершение церемонии венчания); boʻldingizmi? вы кончили?, вы готовы?; men undan boʻldim у меня с ним всё кончено; я в нём разочаровался;
8 быть достаточным; boʻldi (или boʻlar endi!) полно, довольно, достаточно; хватит; yomgʻir yogʻmasa boʻldi (или boʻlgani) лишь бы дождя не было;
9 осуществляться, достигаться; bu narsa sabru qanoat bilan boʻladi это достигается выдержкой и терпением;
10 родиться (об урожае); bu yil gʻalla ham meva-cheva ham yaxshi boʻldi в этом году хлеба и фрукты уродились хорошо;
11 быть (с кем-л., или за кого-л.); выбирать (кого-что-л.) kim bilan boʻlasan? с кем ты?; ты за кого?; на чьей ты стороне?; кого ты выбрал?; yo men bilan boʻl, yo u bilan будь либо со мной, либо с ним;
12 в сочетании с деепр. на -(i)b другого глагола означает полное завершение или окончание действия; yozib boʻldi он кончил писать;
13 входит в состав ряда сложных глаголов; ◆ tamom boʻlmoq кончаться, завершаться; ◆ xafa boʻlmoq обижаться, огорчаться; * qancha boʻldi за сколько вы купили?; har kim oʻzim boʻlay deydi каждый думает о своём благополучии.
boʻlmoq II
1 делить, разделять (что-л. на части); распределять; ◆ ikkiga boʻlmoq делить на два, делить пополам (на две части); ◆ mulkni boʻlmoq делить имущество;
2 перегораживать; разделять перегородкой;
3 разбивать, разламывать (на куски); раздроблять; boʻlib-boʻlib yubormoq дробить на части;
4 перен. прерывать (речь, мысли, какие-л. действия и т. п.); ◆ koʻngilni boʻlmoq вносить разлад в душу; портить настроение; ◆ hayolni boʻlmoq мешать мыслям, мешать думать; ◆ gapni boʻlmoq прерывать разговор;
5 разукрупнять (организации, предприятия).