Эчтәлеккә күчү

Гравитация

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Гравитация latin yazuında])
(Gravitatsiä битеннән юнәлтелде)
Гравитация
Сурәт
Кайда өйрәнелә Бөтендөнья тартылу кануны һәм Гомуми чагыштырмалылык теориясе
Ачучы яки уйлап табучы Исаак Ньютон
WordLift сылтамасы data.thenextweb.com/tnw/entity/gravity[1]
Моның каршысы негравитационная сила[d]
 Гравитация Викиҗыентыкта
Җир орбитасында фәза-вакытның кәкрәюе
Исаак Ньютон - классик гравитация теориясенең авторы (1642-1727)

Гравитация (тартым, тартылу, бөтендөнья тартылышы) (латин теленнән gravitas — "авырлык") (tat.lat. Gravitatsiä) - һәрбер материаль җисемнәр арасында күпьяклы фундаменталь тәэсир итешү. Аз тизлекнең һәм зәгыйфь гравитацион тәэсир итешү якынчалыгында Ньютонның тартылу теориясе белән тасвирлана, гомуми очракта Эйнштейнның Гомуми чагыштырмалылык теориясе белән тасвирлана.

Гравитация - дүрт фундаменталь тәэсир итешүнең иң зәгыйфе. Квант чигендә гравитацион тәэсир итешү гравитациянең квант теориясе белән тасвирланырга тиеш, ләкин шушы теория эшләнмәгән әле.

Зәгыйфь гравитацион кыр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Бөтендөнья тартылу кануны

Классик механикада (аз тизлек һәм зәгыйфь гравитация очрагы) гравитацион тәэсир итешү бөтендөнья тартылу кануны белән тасвирлана: ике нокталар арасында M һәм m масса белән һәм R аралыгы белән гравитацион тартым көче ике массага туры пропорциональ һәм аралыкның квадратына кире пропорциональ:

Биредә гравитацион даими, 6,6725×10−11 м³/(кг·с²).

Гравитация — иң зәгыйфь тәэсир итешү, әмма ул һәрбер ноктада һәм һәр аралыкта тәэсир итә, барлык массалар - уңай, шуңа күрә гравитация Галәмдә бик мөһим көч. Гравитациясез объектлар Галәмдә табылмаган.

Көчле гравитацион кыр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Альберт Эйнштейн - Гомуми чагыштырмалылык теориясенең авторы, 1921

Көчле гравитацион кырда һәм гравитацион кырда релятивистик тизлек белән хәрәкәт иткән очракта Гомуми чагыштырмалылык теориясенең эффектлары күренә:

  • фәза-вакытның геометриясенең үзгәреше
  • Ньютонның тартылу кануныннан тайпылышы
  • экстремаль очракта - кара тишек барлыкка килүе
  • потенциалларның кичегүе
  • гравитацион дулкыннарның килеп чыгуы
  • гравитация үзе белән тәэсир итә башлый, кушу принципы бозыла

Көчле гравитация Эйнштейн тигезләмәсе белән тасвирлана:

(тигезләмәдә: сул якта - геометрия (дүрт үлчәнешле фәза-вакыт), уң якта - матдә)

биредә — Риччи тензоры (фәза-вакытның кәкрәюе тензорыннан килеп чыккан )

— скаляр кәкрәю, - метрик тензор, һәм Риччи тензоры

— космологик даими, - энергия-импульс тензоры, — Пи саны, — вакуумда яктылык тизлеге, — Ньютон гравитацион даимие.

- Эйнштейн тензоры

— Эйнштейн гравитацион даимие.

  • Визгин В. П. Релятивистская теория тяготения (истоки и формирование, 1900—1915). — М.: Наука, 1981. — 352c.
  • Визгин В. П. Единые теории в 1-й трети ХХ в. — М.: Наука, 1985. — 304c.
  • Иваненко Д. Д., Сарданашвили Г. А. Гравитация. 3-е изд. — М.: УРСС, 2008. — 200с.
  • Мизнер Ч., Торн К., Уилер Дж. Гравитация. — М.: Мир, 1977.
  • Торн К. Черные дыры и складки времени. Дерзкое наследие Эйнштейна. — М.: Государственное издательство физико-математической литературы, 2009.