Барый Шәвәлиев исемле битнең чыганагын карау

Түбәндәге сәбәпкә бәйле сезнең бу битне үзгәртергә хакыгыз юк:

Ваш IP-адрес находится в диапазоне, который был заблокирован на всех вики-сайтах Фонда Викимедиа.

Блокировка наложена участником ‪EPIC‬ . В качестве причины указана Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .

Начало блокировки: 2 июл 2024, 08:48
Конец блокировки: 2 июл 2025, 08:48

Ваш текущий IP-адрес: 206.189.44.186 . The blocked range is 206.189.32.0/20.

Зинһар, бу мәгълүматларны барлык мөрәҗәгатьләрегездә дә күрсәтегезче. Если вы считаете, что вас заблокировали по ошибке, вы можете найти дополнительную информацию на странице Недопустимость использования открытых прокси-серверов.

Для обсуждения блокировки, пожалуйста, оставьте запрос на Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Сез бу битнең башлангыч текстын карый һәм күчерә аласыз.

{{ Хәрби эшлекле
 | исем            = Барый Шәвәлиев
 | рәсем       = Б.Шәвәлиев.jpg
 | ширина         = 250px
 | туу датасы  = 04.03.1925
| туу урыны  = [[ТАССР]] {{Туу җире|Балык Бистәсе районы|Балык Бистәсе районында}} [[Түбән Тегермәнлек]] [[авыл]]ы
 | үлем датасы    = 23.06.1944
| үлем урыны  = {{үлем җире|Беларусия|Беларусиядә}}
 | иялек = {{байраклаштыру|РСФСР}}→<br/> {{байраклаштыру|ССРБ}}
|отставкада    = 
|дәрәҗә         = {{ССРБ, кече сержант}}
|гаскәр төре      = пехота
|җитәкчелек иткән     = отделение командиры
|бүләкләр = {{ II дәрәҗә Ватан сугышы ордены}} {{Кызыл Байрак ордены}} {{Батырлык өчен медале}} 
}}
<small>{{мәгънәләр|Шәвәлиев}}</small>

'''Барый Шәвәлиев''' (Барый Гани улы Шәвәлиев) — гвардия кече сержанты, [[1944 ел]]ның  [[23 июнь|23 июнендә]] [[Александр Матросов|А. Матросов]] батырлыгын кабатлаган.

== Тәрҗемәи хәле ==
[[Файл:Б.Шәвәлиев 1.jpg|250px|thumb|right|<small>Б. Шәвәлиев бюсты. ''Сынчы Ахунов М.М.'' [[1997]]</small>]]
[[Файл:Б.Шәвәлиев 2.jpg|250px|thumb|right|<small>Амбразурага ташланучы сугышчы</small>]]
[[1925 ел]]да [[Татарстан АССР]] [[Балык Бистәсе районы]] [[Түбән Тегермәнлек]] [[авыл]]ында туган. Түбән Тегермәнлек мәктәбендә башлангыч белем алганнан соң, [[Югары Тегермәнлек]] (әнисе Миңҗиһанның туган авылы) җидееллык уку йортына йөри башлый. 7 еллык мәктәпне уңышлы  тәмамлый ([[1939]]). Язуы матур булганга, мәктәпне тәмамлагач, аны Карл Маркс колхозына (Түбән Тегермәнлек авылы) хисапчы ярдәмчесе итеп алалар.

== Бөек Ватан сугышы ==
Әтисенең [[Бөек Ватан сугышы|сугышка]] китеп һәлак булуы Барыйга да нык тәэсир иткән.<br/>
[[1943 ел]]ның [[7 гыйнвар]]ендә Совет Армиясенә алына. 11- армиянең 16- корпусының 31- гвардия дивизиясенең 95- укчы полкының 5- ротаның 3- взводында хезмәт итә. Батырлык кылган вакытта кече сержант дәрәҗәсендә отделение белән җитәкчелек иткәне мәгълүм.

[[1944 ел]]ның [[23 июнь|23 июнендә]] Совет гаскәрләре «Багратион» операциясен башлый. [[Беларус]]нең [[Витебск өлкәсе]]н азат иткәндә, Осинторф авылы янында, кече лейтенант [[Иван Ильченко]] белән бергә Барый Шәвәлиев тиңдәшсез батырлык ясап һөҗүмне дәвам итәргә мөмкинлек бирәләр.  Иван Ильченко күкрәге белән каплагач, тынып калган дошман уты яңадан ата башлый.  Барый Шәвәлиев фашист дзотына таба шуышып, ядрәләр яңгырын үтеп, амбразурага ташлана һәм аны күкрәге белән каплый.

== Батырлыгы турында ==
31- гвардия укчы дивизиясенең сәяси бүлек начальнигы, командир урынбасары подполковник Рождественский донесение җибәрә:<br/> 
“....Гвардия сержанты Барый Гани улы Шәвәлиев, 95- гвардия укчы полкы сугышчысы. Аны бөтен полк белә. Ул [[1943 ел]]ның [[7 гыйнвар|7 январендә]] [[Кызыл Армия]] сафларына басты. Барый безнең җирдә немецлар эшләгән вәхшилекләрне күп ишетте һәм явыз дошманнан үч алу өчен, фронтка эләгү турында хыялланды.<br/>
Ниһаять , аның бу хыялы тормышка ашты.<br/>
[[1944 ел]]ның [[23 июнь]] иртәсендә көчле артиллерия канонадасы немец илбасарларын газиз илебездән куып чыгару өчен хәлиткеч һөҗүмнең башлануын белдерде. “Ватан өчен алга!” дип кычкырды кемдер. Бу вакытта яшь сугышчыны ниндедер ярсулы көч биләп алды. Мөгаен, батальондагы барлык сугышчылар кичергәндер бу тойгыны. Алда дошман амбразурасы. Амбразурадан ыжгырып яуган давыллы ут безнең частьларның алга баруын тоткарлады. Күп уйларга вакыт юк иде инде. Бер минут атаканың язмышын хәл итәчәк. Карар  нык. Кыю гвардияче үлемгә куркусыз караш ташлап, фашист дзотына таба шуыша һәм пулялар яңгыры үтеп амбразурага ташлана. Дошман пулеметы геройның канына төелде. Кыю сугышчы Шәвәлиевнең батырлыгы белән рухланган батальон ярсулы ташкын булып алга ыргылды һәм үз юлында пуля, приклад һәм штык ярдәмендә барысын юк итеп , немецларны үз ныгытмаларыннан куып чыгарды...”

Барый Шәвәлиев [[Витебск өлкәсе]]нең [[Орша районы]] Ольховка авылыннан 400 метр көнбатышта 59- номерлы туганнар каберлегендә күмелгән була, соңрак бу каберлек Осинторфка күчерелә.

== Бүләкләре, мактаулы исемнәре ==
* [[Кызыл Байрак ордены]]
* II дәрәҗә [[Ватан сугышы ордены]]
* [[«Батырлык өчен» медале]]

== Хәтер ==
* [[Матросовчылар|Матросовчы]] укыган [[Югары Тегермәнлек]] урта мәктәбендә [[1975 ел]]ның [[9 май|9 маенда]] музей оештырыла.<ref>[http://rsloboda-rt.ru/component/k2/item/2665-ezl%D3%99n%D2%AFl%D3%99rne%D2%A3-chige-yuk.html  «Авыл офыклары» газетасы, 06.05.2014]{{Deadlink|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
* Каһарманга багышлап [[Шамил Рәкыйпов]] “Чәчәкләр сөйли белә” дигән әсәрен яза.<ref>[http://freeref.ru/wievjob.php?id=893812 Шамил Рәкыйпов]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
* [[Балык Бистәсе|Район үзәгендәге]] Геройлар Аллеясында 9 якташ [[Советлар Берлеге Каһарманы]] белән берлектә аңа да бюст куелган.
* [[Казан]]ның бер урамына исеме бирелгән.<ref>[http://www.kznportal.ru/o_gorode/nazvaniya_ulits/sh/id5347/ Казан шәһәре порталында]</ref>
 
«''Татарымның батыр улы''-<br/>
''Шәвәлиев Барый''<br/>
''Ярты гасыр араларны үтеп''<br/>
''Һәйкәленнән карый,''<br/>
''Унтугыз ла яшьтә калган''<br/>
''Шәвәлиев Барый,''<br/>
''“Нинди икән яңа буын?” диеп,''<br/>
''Яшьләр, сезне барлый.''<br/> 
''Карый, барлый...Бергә киткән''<br/>
''Яшьтәшләр дип таный.''<br/>
''“Безнең өчен дә сез яшәгез”, -ди''<br/>
''Шәвәлиев Барый.''»  ([[Шәүкәт Галиев]])<ref>[[Шәһри Казан]], 1994 ел, 20 апрель</ref>

== Әдәбият ==
# [[Шамил Рәкыйпов]]. Чәчәкләр сөйли белә (документаль бәян). [[Казан]], 1967.

== Сылтамалар ==
* [http://rsloboda-rt.ru/component/k2/item/2665-ezl%D3%99n%D2%AFl%D3%99rne%D2%A3-chige-yuk.html  Эзләнүләрнең чиге юк]{{Deadlink|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.museum.ru/N33356  Татарстанцы - побратимы Александра Матросова]

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}

{{DEFAULTSORT:Шәвәлиев, Барый}}
[[Төркем:Бөек Ватан сугышында катнашучылар]]
[[Төркем:Бөек Ватан сугышында һәлак булучылар]]
[[Төркем:Амбразураны гәүдәсе белән каплаган сугышчылар]]

Бу биттә кулланылган калып:

Барый Шәвәлиев битенә кайтыгыз.

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Барый_Шәвәлиев