Kuşburnu

Kuşburnu
Kuşburnu
Korunma durumu
	; Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Plantae
Şube:	Tracheophyta
Sınıf:	Magnoliopsida
Takım:	Rosales
Familya:	Rosaceae
Oymak:	Roseae
Cins:	Rosa
Tür:	R. canina
İkili adlandırma
	Rosa canina L., Sp. Pl.: 491 (1753). Vikitür'de Rosa canina ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.; Wikimedia Commons'ta Rosa canina ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur;

Kuşburnu (Rosa canina) Avrupa, kuzeybatı Afrika ve Batı Asya'da yetişen bir tür bitki. İçi tüylüdür ve çok sayıda tohumu vardır. Sonbaharda olgunlaşır. C vitamini açısından dünyanın en zengin meyvesidir.^{[kaynak belirtilmeli]} Limondan 60 kat daha fazla C vitamini içerir.^[1] Taze olarak tüketildiği gibi kurutularak da kullanılır. Çayı ve marmelatı yapılır. Yabangülü, itburnu, itgülü, gülelması, yiric gibi adlarla da bilinir. İnsanların geçimini sağlamak için kullandıkları bir ticaret metasıdır.

Eş anlamlıları

Avrupa genelinde bir transektten elde edilen yabani gül örneklerinin büyütülmüş parça uzunluğu polimorfizmi kullanılarak yapılan DNA analizinden ("Caninae" bölümünden 900 örnek ve diğer bölümlerden 200 örnek), aşağıda belirtilen türlerin tek Rosa canina türünün parçası olarak kabul edilir ve bu nedenle R. canina:^[2]

R. balsamica Besser
R. caesia Sm.
R. corymbifera Borkh.
R. dumalis Bechst.
R. montana Chaix
R. stylosa Desv.
R. subcanina (Christ) Vuk.
R. subcollina (Christ) Vuk.
R. × irregularis Déségl. & Guillon

Yetiştirilmesi ve kullanımı

Köpek güllerinden elde edilen kuşburnunun eti (kabukları) yüksek düzeyde antioksidanlar, özellikle polifenoller ve askorbik asit, ayrıca karotenoidler ve B ve E vitaminleri içerir.^[3] Kuşburnu, doğal şekerler, organik asitler, çoklu doymamış yağ asitleri, fenolikler ve uçucu yağ ile birlikte yüksek miktarda karotenoid ve askorbik asit içerir bu da onu tüketim için mükemmel yapar. Kuşburnu esansiyel yağı esas olarak alkoller, monoterpenler ve seskiterpenlerden oluşur.^[4]

Meyve, yüksek seviyedeki C vitamini ile bilinir ve şurup, çay ve marmelat yapımında kullanılır. Özellikle kıtlık koşullarında veya savaş sırasında, meyvesinden (genellikle kuşburnu şurubu olarak) C vitamini üretimi için doğada yetiştirilmiş veya teşvik edilmiştir. Türler ayrıca diğer ılıman enlemlere de tanıtıldı. Amerika Birleşik Devletleri'nde İkinci Dünya Savaşı sırasında, "Rosa canina" victory garden 'lerine (Türkçe: zafer bahçesi) dikildi ve yol kenarları da dahil olmak üzere ülke genelinde ve kıyı boyunca ıslak, kıyı şeridindeki kumlu alanlarda yetişmeye devam eder.

Bolca büyüdüğü Bulgaristan'da kuşburnu çayın yanı sıra tatlı bir şarap yapmak için kullanılır. Kuşburnu Slovenya'da üretilen bir meşrubat olan Cockta'da aroma verici olarak kullanılır.

Bu bitkinin formları, ekili güllerin aşılama sında veya tomurcuklanması için stok olarak kullanılır. Yabani bitki, arazi ıslahında ve özel peyzaj düzenlemelerinde toprağı stabilize etmek için kullanılır.

Kültivasyonda çok azı yaygın olmakla birlikte, çok sayıda kültür olarak adlandırılmıştır. Rosa canina 'Assisiensis' çeşidi, dikensiz tek köpek gülüdür.

Çiçeği, Romanya'nın ulusal sembollerinden biridir.

Mutfakta kullanımı

Meyve, turta, güveç ve şarap yapımında kullanılır. Çiçekleri şurup yapılabilir,^[5] veya salatalarda yenebilir veya sirke, bal ve brendi ile şekerlenebilir veya konserve edilebilir.^[5]

Canina meiosis

Rosa cinsinin Canina bölümü olan köpek gülleri (çoğunlukla Kuzey ve Orta Avrupa'da görülen 20-30 tür ve alttür) alışılmadık bir meiosis, poliploidide bile (örneğin tetraploidlerde veya hekzaploidlerde) ortaya çıkabilmesine rağmen bazen "kalıcı garip poliploidi" "olarak adlandırılır. Ploidi seviyesinden bağımsız olarak diğer kromozomları tek değerlikli olarak bırakıp yalnızca yedi iki değerlikli oluşur. Tek değerlikli olanlar yumurta hücrelerine dahil edilir ancak polene dahil değildir.^[6]^[7] Diğer bazı organizmalarda da benzer süreçler meydana gelir.^[8] Köpek gülleri en yaygın olarak pentaploiddir, yani ' 'Rosa' ' cinsi için yedi kromozomun temel sayısının beş katıdır ancak tetraploid veya hexaploid de olabilir.

Botanik Bilgi

Gülgiller familyasından 1-3,5 m. kadar boylanabilen, gövdesi ve dalları dikenli olan bir ağaççıktır. Kenarları dişli oval biçimli 5-7 yaprakcıktan oluşan yaprakları ilkbahardan başlayıp yaz boyunca açan, açık ya da koyu pembe, bazen beyaz renkli küçük ve yalın kat, güzel kokulu çiçekleri vardır. Bu çiçeklerin tabanı olgunlaşınca taç yaprakları dökülür ve “kuşburnu” denilen, 1,5–2 cm. uzunlukta parlak kırmızı meyvelere dönüşür. Gerçekte yabani gül bitkisinin meyvesi kuşburnunun içindeki beyaz renkli tüylü çekirdeklerdir.

Türk diyalektlerindeki adları

Tuva Türkleri tarafından ıtkadı yani it-yemişi adı verilmektedir.

Güney Azerbaycan'da "it burnu" denilir.

Tokat yöresinde "gül burnu" olarak bilinir.

Fotoğraflar

Kuşburnu meyvesi
Kuşburnu meyvesi
Kuşburnu çalısı
Kuşburnu çiçeği
Kuşburnu çalısı

Kaynakça

^ Kuşburnunun Faydaları Neler? 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hürriyet Gazetesi
^ De Riek, Jan; De Cock, Katrien; Smulders, Marinus J.M.; Nybom, Hilde (2013). "AFLP-based population structure analysis as a means to validate the complex taxonomy of dog roses (Rosa section Caninae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 67 (3): 547-559. doi:10.1016/j.ympev.2013.02.024. PMID 23499615.
^ Nybom, Hilde; Werlemark, Gun (2017). "Realizing the Potential of Health-Promoting Rosehips from Dogroses (Rosa sect. Caninae)". www.ingentaconnect.com (İngilizce). 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
^ Ahmad, Naveed; Anwar, Farooq; Gilani, Anwar-ul-Hassan (1 Ocak 2016). "Chapter 76 - Rose Hip (Rosa canina L.) Oils". Essential Oils in Food Preservation, Flavor and Safety. Academic Press. ss. 667-675. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
^ ^a ^b "Rosehip - A Foraging Guide to Its Food and Medicine". EATWEEDS. 2 Aralık 2018. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2019.
^ Täckholm, Gunnar (1922). "Zytologische Studien über die Gattung Rosa". Acta Horti Bergiani. 7: 97-381.
^ Lim, K Y; Werlemark, G; Matyasek, R; Bringloe, J B; Sieber, V; El Mokadem, H; Meynet, J; Hemming, J; Leitch, A R; Roberts, A V (2005). "Evolutionary implications of permanent odd polyploidy in the stable sexual, pentaploid of Rosa canina L". Heredity. 94 (5): 501-506. doi:10.1038/sj.hdy.6800648 . PMID 15770234.
^ Stock, M.; Ustinova, J.; Betto-Colliard, C.; Schartl, M.; Moritz, C.; Perrin, N. (2011). "Simultaneous Mendelian and clonal genome transmission in a sexually reproducing, all-triploid vertebrate". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 279 (1732): 1293-9. doi:10.1098/rspb.2011.1738. PMC 3282369 $2. PMID 21993502.

Dış bağlantılar

Kuşburnu (Rosa canina) 21 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Meyveler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Kuşburnunun Faydaları Neler? 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hürriyet Gazetesi

[2] De Riek, Jan; De Cock, Katrien; Smulders, Marinus J.M.; Nybom, Hilde (2013). "AFLP-based population structure analysis as a means to validate the complex taxonomy of dog roses (Rosa section Caninae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 67 (3): 547-559. doi:10.1016/j.ympev.2013.02.024. PMID 23499615.

[3] Nybom, Hilde; Werlemark, Gun (2017). "Realizing the Potential of Health-Promoting Rosehips from Dogroses (Rosa sect. Caninae)". www.ingentaconnect.com (İngilizce). 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.

[4] Ahmad, Naveed; Anwar, Farooq; Gilani, Anwar-ul-Hassan (1 Ocak 2016). "Chapter 76 - Rose Hip (Rosa canina L.) Oils". Essential Oils in Food Preservation, Flavor and Safety. Academic Press. ss. 667-675. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.

[eatweeds.co.uk-5] "Rosehip - A Foraging Guide to Its Food and Medicine". EATWEEDS. 2 Aralık 2018. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2019.

[6] Täckholm, Gunnar (1922). "Zytologische Studien über die Gattung Rosa". Acta Horti Bergiani. 7: 97-381.

[7] Lim, K Y; Werlemark, G; Matyasek, R; Bringloe, J B; Sieber, V; El Mokadem, H; Meynet, J; Hemming, J; Leitch, A R; Roberts, A V (2005). "Evolutionary implications of permanent odd polyploidy in the stable sexual, pentaploid of Rosa canina L". Heredity. 94 (5): 501-506. doi:10.1038/sj.hdy.6800648 . PMID 15770234.

[8] Stock, M.; Ustinova, J.; Betto-Colliard, C.; Schartl, M.; Moritz, C.; Perrin, N. (2011). "Simultaneous Mendelian and clonal genome transmission in a sexually reproducing, all-triploid vertebrate". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 279 (1732): 1293-9. doi:10.1098/rspb.2011.1738. PMC 3282369 $2. PMID 21993502.

[1]