Kapadokya Rumcası

Kapadokya Rumcası veya Kapadokya Yunancası Yunancanın bir temel lehçesi olup eskiden Kapadokya'da yaşayan Rumlar tarafından konuşulmaktaydı.^[1] 1920'lerdeki Yunanistan ve Türkiye arasındaki nüfus mübadelesinde Yunanistan'a göç edilmeye zorlandılar ve orada özellikle orta ve kuzey Yunanistan olmak üzere çeşitli yerlere yeniden yerleştirildiler.^[1] Kapadokyalı Rumlar hızla Standart Modern Yunancaya geçtiler ve kendi dillerinin 1960'lardan beri yok olduğu düşünülüyordu.^[1] 2005 Temmuz'unda, Mark Janse (Roosevelt Academy, Middelburg) ve Dimitris Papazachariou (Patras Üniversitesi) Orta ve Kuzey Yunanistan'da hâlâ kendi dillerini akıcı olarak konuşan Kapadokyalılar keşfettiler.^[1] Bunların arasında ebeveynlerinin ve büyükanne-babalarının aksine dillerine karşı oldukça olumlu bir tavrı olan 3. kuşaktan orta yaşlılar vardı. Yunanistan'a ilk gelen grup Kapadokya Yunancasını konuşmaya daha az eğilimliydi ve çoğu zaman konuşma sırasında standart Yunancaya geçmekteydi. Kapadokyaca konuşanlarla ve dil kullanımları ile ilgili bir araştırma halen hazırlanmaktadır.

Kapadokya Yunancası, Bizans Yunancası ile ilintili olup 1071'deki Malazgirt Savaşı'nın ardından Kapadokya bölgesinin Doğu Rumla bağlantısının kesilmesiyle egemen dil Türkçe olmaya başlamıştır.

Bu dil hakkında fikir veren en eski belgeler, Konya'da yaşamış olan Mevlânâ Celaleddin-i Rumi ve oğlu Sultan Veled'in Türkçe-Farsça karışık yazdığı şiirlerdir.^{[kaynak belirtilmeli]} Bu metinleri anlamlandırmak zor olmuştur çünkü Arapça yazıyla yazılmışlar ve Rumi kendi yazılarında sesli harfleri işaretlememiştir.

Kapadokyalı Rumlar 13. yüzyıla doğru Yunanca yerine Türkçe konuşmaya başlamışlar, "Karamanlidika" dedikleri bu yeni dilde Bizans döneminde kullandıkları Yunan alfabesiyle yazmaya devam etmişlerdir. Kapadokya Yunancasının en son konuşulduğu yerler 1923 itibarıyla şöyleydi:

• Sille
• Kayseri ve etraf köyleri
• Faraşa (Bugünkü ismi Çamlıca ve etraf köyleri).

Buralarda konuşulan Yunanca da Türkçeden büyük oranda etkilenmiştir. Yazınsal bir yazım geleneği olmayan Kapadokya Yunancasının ne Orta Çağ'dan ne de Erken Modern Çağ'dan yazılı bir eseri tespit edilememiştir. Bu dilin en eski tasvirleri 19. yüzyıldan kalma olup genelde özenli hazırlanmamışlardır.

Kapadokyacanın yayımlanmış ilk güvenilir grameri, Oxford Üniversitesi'nden Richard MacGillivray Dawkins (1871-1955) tarafından hazırlanmış, onun 1909-1911 yılları arasında yaptığı alan çalışmasına dayalı olan "Modern Greek in Asia Minor. A study of dialect of Silly, Cappadocia and Pharasa." (Küçük Asya'daki modern Helence. Sille, Kapadokya ve Faraşa lehçelerinin bir incelemesi) adlı eserdir.

Nüfus mübadelesinden seneler sonra birkaç Kapadokya lehçesi (Uluağaç, Aravan, Akso ve Anaku) Atina'daki Küçük Asya Araştırmaları Merkezi (Κέντρον Μικρασιατικών Σπουδών) araştırmacıları tarafından tanımlanmış ve bir seri gramer tanımlanmıştır (ancak bütün Kapadokyaca konuşan köyler incelenmemiştir). Faraşalı papaz Teodoridis de bazı halk hikâyeleri yayımlayabilmiştir.

Son yıllarda Kapadokya Helencesi üzerine yapılan araştırmalar tekrar artmıştır. Yakın zamanda Yunanistan'da keşfedilen Kapadokyaca konuşanlar da büyük olasılıkla yeni gramer, sözlük ve ilgili metinlerin de ortaya çıkmasına yol açacaktır.

Dilbilim târihinde ölü dil olarak kayda geçen ilk dil bu dil olmuştur. Ayrıca bir Hint-Avrupa dilinin Hint-Avrupa grubundan olmayan başka bir dilin özelliklerini özümsemesi bakımından da ilgi çekici olup bu özümsemeler özellikle güneybatı Kapadokya'da daha belirgin olmuştur, sesli harf uyumu ve söz sıralamasında fiilin sonda kullanımı bunların arasındadır.

Kapadokyacadaki Yunanca öğesi büyük ölçüde Bizans kökenlidir. Örneğin, "kapı" anlamına gelen θír veya tír, (klasik ve) Bizans Yunancasıdaki θύρα (Modern Yunancada θύρα)'dan kaynaklanır; píka veya épka ("ben yaptım"), Bizans Yunancası έποικα (Modern yunanca έκανα)'dan kaynaklanır. Diğer, Bizans-öncesi eskimiş kullanımlara örnek olarak, eski Yunancadan εμός, σός ve benzeri süzcüklerden mó(n), só(n) gibi iyelik zamirleri oluşturulması ve eski Yunancadaki tekrarlama eki -(i)sk- 'den türemiş olan -išk- kullanarak süregiden kipi (imperfect tense) oluşturulması gösterilebilir. Her seviyede Türkçenin etkisi görülebilir. Kapadokyaca ses sisteminde Türkçe ı, ö, ü ünlü harfleri ve Türkçe kökenli b, d, g, š, ž, tš, dž ünsüz harfleri vardır (gerçi bunların bir kısmı damaksıllaşma (pallatalization) yoluyla Yunancaya da girmiştir). Türkçe ünlü uyumu olan sözcüklere örnek olarak Türkçe düşünmekten türemiş düšündǘzu ("düşünüyorum") (Malakopi lehçesinde), Türkçe padişahtan türeme patišáxıs < patišáxis ("kral") gösterilebilir (Delmeso şivesinde). Kapadokyacada isim morfolojisinin başlıca özelliği, bitişken isim çekiminin (agglutinative declension) zaman içinde giderek ortaya çıkması, dilbilimsel cinsiyet ayrımının ise giderek yok olmasıdır. Örneğin, néka "(nötür) kadın" (dişil, kadınsı anlamında), -in halinde (genitif hal) néka-ju; çoğul nékes; çoğul ve -in hali, nékez-ju (Ulağaç lehçesinde). Türkçeye has bir diğer özellik, ismin -i halinin kesinlik belirtmesidir, örneğin likos ("kurt"; ismin yalın hali) ve liko ("kurdu"; ismin -i hali). Bitişken şekiller fiil çekimlerinde de görülebilir; örneğin geçmiş zamanın hikâye (pluperfect) kipinde írta ton (Delmeso lehçesinde) Türkçe geldi idi (geldiydi) örneğine dayalıdır. Kapadokyacada sözcük sıralaması konu ve önemliliğe göre belirlenmesine rağmen, Türkçedeki özne-nesne-yüklem sıralamasına doğru bir eğilim vardır.

Yunan Kapadokya lehçelerinin ortak özelliği hepsinin Türkçe etkisi altında Bizansçadan evrimleşmiş olmalarıdır. Öte yandan bu lehçeler izole köylerde oluşmuştur. Bunun sonucu çeşitli Kapadokya Yunanca lehçeleri oluşmuştur.

• Kuzeydoğu Kapadokyaca (Sinasos, Potamia ve Delmeso)
• Kuzeybatı Kapadokyaca (Silata (veya Zila), Anaku, Flojita, Malakopi)
• Orta Kapadokyaca (Akso, Misti)
• Güneybatı Kapadokyaca (Kumluca[Aravan], Gurzono, Fertek)
• Güneydoğu Kapadokyaca (Uluağaç, Semendere)
• Faraşa: Faraşa ve etraf köyleri olan Afşar ve Çukur'da konuşulmuş olan bu şive Pontos helencesiyle benzer yanlar bulundurmaktadır.
• Sille şivesi.

• Kapadokya Yuncası hakkında Ethnologue raporu 11 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mark Janse'nin Web sitesi

Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. Lütfen kaynakları uygun biçimde metin içine yerleştirerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. (Ağustos 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

• Αναστασιάδης, Β. 1975. Ιστορία και γλώσσα της Καππαδοκίας και το ιδίωμα των Φαράσων. Μικρασιατικά Χρονικά 16: 150–184.
• Αναστασιάδη-Μανουσάκη, Σ., Μνήμες Καππαδοκίας ΚΜΣ Αθήνα 2002
• Ανδριώτης, Ν.Π. 1948. Το γλωσσικό ιδίωμα των Φαράσων.
• Αρχέλαος, Ι.Σ. 1899. Η Σινασός. Αθήνα: Ιωάννης Νικολαΐδης. 134–139, 144–147, 150–153.
• Costakis, A. 1964. Le Parler Grec d'Anakou. Athènes: Centre d'Études d'Asie Mineure.
• Costakis, A. 1968. Το γλωσσικό ιδίωμα της Σίλλης. Athènes: Centre d'Études d'Asie Mineure.
• Dawkins, R.M. 1916. Modern Greek in Asia Minor. A study of dialect of Silly, Cappadocia and Pharasa. Cambridge: Cambridge University Press.
• Dawkins, R.M. 1921. Cyprus and the Asia Minor Dialects of Asia Minor. Αφιέρωμα εις Γ.Ν. Χατζιδάκιν. Αθήνα: Π.Δ. Σακελλαρίου. 42–59. passim.
• Dawkins, R.M. 1955. The Boy's Dream. Μικρασιατικά Χρονικά 6: 268–282.
• Θεοδωρίδης, Θ. 1960–61. Φαρασιώτικες παραδόσεις, μύθοι και παραμύθια. Λαογραφία 19: 222–259.
• Θεοδωρίδης, Θ. 1963–64. Φαρασιώτικες παραδόσεις, μύθοι και παραμύθια (Συλλογή δευτέρα). Λαογραφία 21: 269–336.
• Θεοδωρίδης, Θ. 1988. Βαρασώτικα τραγώδε. Μικρασιατικά Χρονικά 18: 41–89.
• Grégoire, H. 1909. Appendice: Notes sur le dialecte de Farasha. Bulletin de Correspondance Héllénique 33: 148–159.
• Janse, M. 1994. Son of Wackernagel. The Distribution of Object Clitic Pronouns in Cappadocian. Irene Philippaki-Warburton, Katerina Nicolaidis & Maria Sifianou (eds.): Themes in Greek Linguistics. Papers from the First International Conference on Greek Linguistics, Reading, September 1993 (Current issues in Linguistic Theory, 117. Amsterdam: Benjamins. 435-442.
• Janse, M. 1997. Synenclisis, Metenclisis, Dienclisis. The Cappadocian Evidence. Gabriel Drachman, Angeliki Malikouti-Drachman, Jannis Fykias & Sila Klidi (eds.): Greek Linguistics '95. Proceedings of the 2nd International Conference on Greek Linguistics (Salzburg, 22-24 Sept. 1995. Graz: Neugebauer. 695-706.
• Janse, M. 1998a. Cappadocian Clitics and the Syntax-Morphology Interface. Brian D. Joseph, Geoffrey Horrocks & Irene Philippaki-Warburton (eds.): Themes in Greek Linguistics II (Current Issues in Linguistic Theory, 159). Amsterdam: Benjamins. 257-281.
• Janse, M. 1998b. Grammaticalization and Typological Change. The Clitic Cline in Inner Asia Minor Greek. Mark Janse (ed.): Productivity and Creativity. Studies in General and Descriptive Linguistics in Honor of E.M. Uhlenbeck (Trends in Linguistics. Studies and Monographs, 116). Berlin: Mouton de Gruyter. 521-547.
• Janse, M. 1998c. Le grec au contact du turc. Le cas des relatives en Cappadocien. In Caron, B. (ed.), Proceedings of the 16th international congress of linguistics, 20-25 July, 1997. Amsterdam: Elsevier Science. Paper no. 338.
• Janse, M. 1999. Greek, Turkish, and Cappadocian Relatives Revis(it)ed. Amalia Mozer (ed.): Greek Linguistics ’97. Proceedings of the 3rd International Conference on Greek Linguistics. Athens: Ellinika Grammata. 453-462.
• Janse, M. 2001a. Morphological Borrowing in Asia Minor. Yoryia Aggouraki, Amalia Arvaniti, J.I.M. Davy, Dionysis Goutsos, Marilena Karyolaimou, Anna Panagiotou, Andreas Papapavlou, Pavlos Pavlou, Anna Roussou (eds.), Proceedings of the 4th International Conference on Greek Linguistics (Nicosia, 17-19 September 1999). Selanik: University Studio Press. 473-479.
• Janse, M. 2001b. Cappadocian Variables. Mark Janse, Brian D. Joseph & Angela Ralli (eds.), Proceedings of the First International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory. Patras: University of Patras. 79-88.
• Janse, M. 2002. Aspects of Bilingualism in the History of the Greek Language. J.N. Adams, Mark Janse & Simon Swain (eds.), Bilingualism in Ancient Society. Language Contact and the Written Word. Oxford: Oxford University Press. 332-390.
• Janse, M. 2004. Παλιό κρασί σε καινούρια ασκιά. Τουρκοελληνικά «αναφορικά» στην κεντρική Μικρασία. Νεοελληνική διαλεκτολογία. Τόμος 4ος. Πρακτικά του Τέταρτου Διεθνούς Συνεδρίου Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας. Αθήνα: Εταιρεία Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας. 173-182.
• Janse, M. 2004. Animacy, Definiteness and Case in Cappadocian and other Asia Minor Greek Dialects. Journal of Greek Linguistics 5: 3-26.
• Janse, M. 2006a. Η καππαδοκική διάλεκτος. Χρ. Τζιτζιλής (ed.), Νεοελληνικές διάλεκτοι. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (΄Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη). In press.
• Janse, M. 2006b. Object Position in Asia Minor Greek. Mark Janse, Brian D. Joseph & Angela Ralli (eds.), Proceedings of the Second International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory. Patras: University of Patras. In press.
• Janse, M. 2006c. Clitic Doubling from Ancient to Asia Minor Greek. Dalina Kallulli & Liliane Tasmowski (eds.), Clitic Doubling in the Balkan Languages (Linguistics Today). Amsterdam: John Benjamins. In preparation.
• Joseph, B.D. 1997. Cappadocian Greek αρέ 'now' and related adverbs: The effects of conflation, composition and resegmentation. Στο Φιλερήμου Αγάπησις: Τιμητικός Τόμος για τον καθηγητή Αγαπητό Γ. Τσοπανάκη. Ρόδος: Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου. 115-122.
• Καρατζά Ε. Καππαδοκία, Ο τελευταίος Ελληνισμός της περιφέρειας Ακσεράι - Γκέλβερι, Γνώση, Αθήνα 1985
• Karatsareas, Petros. 2009. The loss of grammatical gender in Cappadocian Greek. Transactions of the Philological Society 107, 2: 196-230. 18 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Karatsareas, Petros. 2011. A study of Cappadocian Greek nominal morphology from a diachronic and dialectological perspective. Unpublished PhD dissertation. University of Cambridge, Cambridge, United Kingdom. 29 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Karatsareas, Petros. 2013. Understanding diachronic change in Cappadocian Greek: the dialectological perspective. Journal of Historical Linguistics 3, 2: 192–229. 29 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Karatsareas, Petros. 2016a. Convergence in word structure: revisiting ‘agglutinative’ noun in ection in Cappadocian Greek. Diachronica 33(1), 31–66. 23 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Karatsareas, Petros. 2016b. The adpositional cycle in Asia Minor Greek: a tale of multiple causation. Journal of Greek Linguistics 16(1), 47–86. 30 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
*Lekakou, Marika & Petros Karatsareas. 2016. Marking definiteness multiply: evidence from two varieties of Greek. Studies in Greek Linguistics 36, 189–204. 29 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Κεσίσογλου, Ι.Ι. 1951. Το γλωσσικό ιδίωμα του Ουλαγάτς. Αθήνα: Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.
• Kooij, Jan G. & Revithiadou, Anthi. 2001. Greek Dialects in Asia Minor. Accentuation in Pontic and Cappadocian. Journal of Greek Linguistics 2: 75-117.
• Λεβίδης, Α., Αι εν μονολίθοις μοναί Καππαδοκίοας-Λυκανονίας, Κωνσταντινούπολις 1899
• Λουκόπουλος, Δ. & Λουκάτος, Δ.Σ. 1951. Παροιμίες των Φαράσων. Αθήνα: Institut Français d'Athènes.
• Μαυροχαλυβίδης, Γ. & Κεσίσογλου, Ι.Ι. 1960. Το γλωσσικό ιδίωμα της Αξού. Αθήνα: Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.
• Mirambel, A. 1965. Remarques sur les Systèmes Vocaliques des Dialects Néo-Grecs d'Asie Mineure. Bulletin de la Société Linguistique de Paris 60: 18–45.
• Revithiadou, Anthi. 2006. Prosodic Filters on Syntax. An Interface Account of Second Position Clitics. Lingua 116: 79-111.
• Τσαλίκογλους, Ε.Ι. 1970. Πότε και πώς ετουρκοφώνησεν η Καππαδοκία. Μικρασιατικά Χρονικά 14: 9–30.
• Φάβης, Β. 1948. Συντακτικαί παρατηρήσεις εις το γλωσσικόν ιδίωμα Φαράσων. Επετηρίς της Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών 18: 173–191.
• Φωστέρης, Δ. & Κεσίσογλου, Ι.Ι. 1950. Λεξιλόγιο του Αραβανί. Αθήνα: Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.
• Φωστέρης, Δ.Π. 1952. Το Αραβάνιον. Μικρασιατικά Χρονικά 5: 133–177.

• Δέδες, Δ. 1993. Ποιήματα του Μαυλανά Ρουμή. Τα Ιστορικά 10.18-19: 3-22.
• Meyer, G. 1895. Die griechischen Verse in Rabâbnâma. Byzantinische Zeitschrift 4: 401-411.
• Mertzios, C.D. 1958. Quelques vers grecs du XIIIe siècle en caractères arabes. Byzantinische Zeitschrift 51: 15-16.
• Burguière, P. 1952. Quelques vers grecs du XIIIe siècle en caractères arabes. Byzantion 22: 63-80.

• Yunanca
• Kalabriya lehçesi (Yunanca)
• Pontus lehçesi (Yunanca)
• Yahudi Yunancası
• Karamanlılar