İçeriğe atla

Eskimo halkları

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Eskimolar sayfasından yönlendirildi)
Eskimolar
İnuit halklarından bir İnyupik ailesi, Noatak, Alaska, 1930
Yupik halklarından kuzgun maskeli bir erkek Nunivak Çupiği, Alaska, 1929
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Grönland, ABD, Kanada, Rusya
Diller
İnuit dilleri, Eskimo - Aleut dilleri, Rusça, Danca
Din
Hristiyanlık (Katolik, Ortodoks, Protestan, Anglikan), Şamanizm, İnuit Dini
İlgili etnik gruplar
Aleut, Yupik
Çadır

Eskimolar ya da İnuit ve Yupikler, Arktik bölgedeki dört ülkeye dağılmış olarak, Doğu Sibirya, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan ve Eskimo - Aleut dillerini konuşan Eskimo - Aleut halklarının en büyük grubunu oluşturan avcı ve toplayıcı halk.

Yupik ve İnuit olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Sirenik Yupiklerinin dilleri diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır ve bu farklılığa dayanarak Menovşçikov (Меновщиков)[1] gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır.

Adlandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Eskimo dilli halkların (mor renkli) birincil komşuları Na - Dene dilli (kahverengi; Guçin, Denağina, Satu, Deneta...) Kızılderililerdir. Doğuda ikincil komşuları ise Algonkin (gri; İnnu, Cree...) Kızılderilileridir.

Eskiden komşu halklar tarafından Eskimolara verilen adlar :[2]

Komşu halklar Komşu dillerde Eskimoların adı anlamı
Çukçice A´lvayê´lilit yabancı dilliler
Guçince Anda-kpoen .
Guçince Ta-kutchi deniz halkı
"Bastard Loucheux" Ara-k'e .
Satuca (K’áshogot’ine) En-na-k'e düşmanlar
Denetaca En-na-k'ié düşmanlar
Denağinaca Ultsehaga köleler
İnnuca Ot'el'nna .
Senekaca Tcieck-rúnen fok halkı

Eskimoların komşularınca şimdiki adları :

  • Ova Kricesi (Plains Cree): Ayaskîmow ᐊᔭᐢᑮᒧᐤ
  • Kwayaciiwin Anishinaabemowin (Oji-Cree): Eshkiimewi ᐁᔥᑭᒣᐎ
  • İnnuca (Montagnais): Aissimeu
  • Cheyenne: Ma'ométane (neologism 'buz-insan'

Ova Kricesinde iglu anlamındaki askîmêw (eskimow) ᐊᐢᑮᒣᐤ kelimesi de vardır.[3]

"Eskimo" adının kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

Batı dillerindeki “Eskimo” kelimesinin etimolojilerinden en yaygın olarak kabul göreni Smithsonian Institution'dan Ives Goddard'ın ileri sürdüğü Algonkin dillerinden İnnuca (Montagnais) “snowshoe-netter” («kar ayakkabısı [ağ gibi] ören») anlamına gelen kelimedir.[4] İnnucada assime·w kelimesi «she laces a snowshoe» anlamına gelir.[5][6]

Yerel folklorda Eskimo sözcüğünün "çiğ et yiyen kişi" anlamına geldiğine inanıldığı için bu kelimenin kendilerini tanımlamak amacıyla kullanılmasını hakaret kabul ederler. Bununla birlikte Eskimo sözcüğü diğer dillerde hakaret ya da küçümseme anlamı taşımaz ve antropoloji ve arkeolojide yaygın olarak kullanılır. İnuit ve İnuk sözcükleri Kanada'da resmi olarak Eskimo yerine kullanılmaktadır.[7]

Eskimo sözcüğünün kökeni tam bilinmemekle birlikte, Kızılderili lisanı Algonkian'dan geldiğine ve "farklı dilde konuşan kişi" demek olduğuna inanılır.[8] Eskimo sözcüğünün Cree dilinde "çiğ et yiyen kişi" anlamına geldiği savının doğruluğuna dair bir kanıt bulunamamıştır.

Ojibwa Kızılderili dillerinde "kar ayakkabısının ağlarını örmek" anlamına geldiğine inanılır.[9]

"Eskimo" adının kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanada Eskimoları "Eskimo" adını küçültücü bulup kendileri için kullanılmasını yasal olarak engellerken, Alaska Eskimoları kendilerine yasal olarak "Eskimo" denilmesinden rahatsızlık duymazlar.[10][11] "Eskimo" adı Kanada'da geçerli olmasa da Alaska'da geçerlidir.[12]

Kanada ve Grönland'da yalnızca İnuit kolundan Eskimolar bulunur. Buradaki halklar için "Eskimo" adının kullanılmaması karışıklık yaratmaz. Yupikleri de içine alan bütünleyici adlandırma olarak "Eskimo" adından kaçınılarak Inuit-Yupik ya da Inuit/Yupik biçiminde bir ikili adlandırma tercih edilir.

Rusya'da yalnızca Yupik kolundan Eskimolar bulunur. Buradaki halklar için "Eskimo" adının kullanılmaması karışıklık yaratabilir. Sirenik Yupikleri kimi uzmanlarca Eskimoların üçüncü ana kolu olarak kabul edilmektedir ve bunlara "Sirenik Eskimoları" denerek Yupik olmadıkları belirtilmek istenmektedir.

Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska'da Eskimoların İnuit ve Yupik her iki kolu da bulunur. Buradaki halklar için "Eskimo" adının kullanılmaması kesinlikle karışıklık yaratır.

Dil ve Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Eskimo dilleri

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Beringiya : Son buzul çağı sonrasında Bering Boğazı çevresindeki buzulların erimesiyle kara bağlantısı ortadan kalkar.
inuksuk (ᐃᓄᒃᓱᒃ pl. ᐃᓄᒃᓱᐃᑦ inuksuit) denen insan benzeri taş yığınları, Inuksuk Point (Inuksugalait), Foxe Yarımadası, Baffin Adası, Nunavut, Kanada
inuksuk (ᐃᓄᒃᓱᒃ pl. ᐃᓄᒃᓱᐃᑦ inuksuit) denen insan benzeri taş yığınları,Inunnguaq, Rankin Inlet, Nunavut, Kanada

Asya ile Amerika birbirine bağlı kara parçaları iken, son Buzul Çağı'nın bitimine doğru (günümüzden yaklaşık 12000 yıl önce), Sibirya'dan Alaska'ya geçen avcıların torunlarıdır. Bununla birlikte bazı iddialara göre de MÖ 3000 yıllarında Bering Boğazı üzerinden Amerika'ya geçmişlerdir.[13]

Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar Eskimo halklarının Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü olduğu zamanlarda günümüzden 10.000 yıl önce iki ayrı etnik grup (Eskimo ve Aleut) olarak Alaska'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin geliştirilmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir.[14]

Rusya'nın Çukotka kıyılarındaki antik uygarlıklar erken Proto-Eskimo kültürüne ait üç dönem olarak ele alınır:[15]

Eskimoların Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ataları çeşitli bölgelere yerleştikleri için farklı kültür özellikleri geliştirmişlerdir; ama bu çok çeşitli toplulukların günümüzde de yaşayan ortak özellikleri vardır. İnuitler, günümüzde çoğunlukla Grönland'ın, Kanada'nın, ABD'nin ve Rusya'nın yasal sınırlarının iki yanında yaşamaktadırlar.

İgloo

Alaska'da çamur sıvalı dikdörtgen evlerde, Grönland'da taş, toprak ve balina kemiğinden yapılmış kubbeli evlerde, Kanada'da ise iglo denilen buzdan yapılmış kubbeli evlerde yaşarlar. Bununla birlikte modern evlerde yaşayan İnuitler de vardır. Kara ulaşımını köpeklerin çektiği kızaklarla, deniz ulaşımını "kayak" adı verilen kayıklarla ve kadınların kullandığı umiak adlı ağaç ve deriden yapılmış botlarla sağlarlar. Ancak günümüzde motorlu taşıtlar, motorlu kızaklar, ateşli silahlar ve modern kamp aletlerini de kullanmaktadırlar.

İnuitlerin yaşadıkları geniş tundra bölgesi, yılda sekiz - dokuz ay süren dondurucu kuzey kışından ötürü tarıma elverişli olmayan topraklarla kaplıdır. Bu yüzden Eskimo ekonomisi avcılık ve balıkçılığa (özellikle balina avcılığı) dayanmaktadır. Temel yiyecekleri balık, ren geyiği ve sığındır.

Sosyal yaşam

[değiştir | kaynağı değiştir]
İglulardan oluşmuş köy, Frobisher Bay yakınları, Baffin Adası, Kanada, 1865

Aile

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bebek katli

[değiştir | kaynağı değiştir]

Geçmişte Eskimolarda bebek katli (infanticide) görülürdü.

Yukon'daki Yupikler gibi Malimiut İnyupikleri de yenidoğan kız çocuğunun ağzına önce ot doldurur sonra da ölüme terk ederlerdi[16]

Kanada İnuitleri bebekleri buz üzerine bırakarak ölüme terk ederlerdi.[17]

Kuzey Grönland İnuitleri erkek çocukları tercih eder, buna rağmen kız çocukları keyfi infanticide yapılmaz, çoğu kez açlık zamanlarında uygulanırdı.[18] Kutup Eskimolarının çocukları yere fırlatarak ya da deniz atarak öldürdükleri de kaydedilmiştir[19]

Eskimolar kız çocuklarının doğar doğmaz katledilmesi geleneği Batı kültürleriyle tanıştıktan sonra 1930'lu ve 1940'lı yıllarda terk edilmiştir.[20]

Köy odası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yarısına kadar yere gömülü olan ve kışın yalnızca erkeklerin kullandığı köy odası ya da İnyupik Qargi'si, Point Hope, Alaska, 1885; ağaç kıtlığında Grönland balinasının kemikleri yapı malzemesi olarak kullanılmış
Qargi girişinde Eskimolar, Stebbins, Alaska, 1900

Eskimo köy odası (İngilizce community house, traditional community house, communal men's house, men’s community house, men's house, ceremonial house, council house, dance house, communal gathering place): Alaska'da İnyupikler ile Yupiklerde ve Sibirya'da ise yalnızca Naukan Yupiklerinde görülen geleneksel yapı ve yapılanmadır. Yalnızca erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir.[21][22]

Köy odası yapılanmasının görüldüğü Eskimo halkları ve bu yapılanma için kullandıkları adlar:

dil tekil ikil çoğul
Naukan Yupikçesi Qaygi . .
Alaska Yupikçesi Qasgi/Qasgiq . Qasgit
Chevak Çupikçesi Qaygiq . Qaygit
Nunivak Çupikçesi Kiiyar . .
İnyupikçe Qargi Qargik Qargich/Qargit
Batı Kanada İnuitçesi Qadjgiq
Doğu Kanada İnuitçesi Qaggiq

Müzik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Davul

[değiştir | kaynağı değiştir]

Keman

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eskimo kültürüne yabancı olan telli çalgılar Batılıların çalgılarına öykünmeyle ortaya çıktığı sanılıyor. Kanada İnuitlerinin Ernest William Hawkes tarafından 1916 yılında tanımlanan kanun benzeri müzik aleti tautirut (Eskimo kemanı) ile Alaska Yupiklerinin 1971 yılında Ronald Walcott tarafından kaydedilen lavta ya da keman benzeri çalgısı Kelutviaq (ya da Qelutviaq) bilinen iki Batı kaynaklı taklit çalgılardır ve fazla yayılmamış lokal ya da bireysel örnekler olarak kalmıştır.

Dans

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şenlik ve Törenler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nalukataq bayramında zıplatma gösterisi yapan İnyupikler, Barrow, Alaska, 2006

Avcılık ve toplayıcılık

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kayak içinde İnuit kutup ayısı avcısı, 1904, Grönland
Kayak kokpitinde bir İnyupik, Edward S. Curtis tarafından çekilen fotoğraf, Noatak, Alaska, 1929
Zıpkınla fok avlayan İnuit, 1880-1890
Kanada İnuitleri beyaz balinan derisini maktak yapmak için soyarken, Hudson Körfezi, 2007

Eskimolarda av erkeklerce ya da kadınlarla birlikte yapılır ve avlanan büyük avlar erkeklerce yüzülür ve parçalanır. Fakat avın aile ve akrabalar ile ihtiyacı olan yabancılar arasında paylaşımı yalnızca kadınlarca yapılır.

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]
Maskeli bir erkek, Nunivak, 1927
Nunivak davulu, 1927

Şamanizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Eskimo - Aleut şamanizmi
( Kutup ışıkları ), Bear Lake, Alaska

Eskimoların çoğu Şaman ya da Hristiyan inançlarına sahiptirler. Hristiyan Eskimolar "Grönland Evanjelik Lutherci Kilisesi ile Moravian ve Anglikan kiliselerine mensupturlar.[13]

Geleneksel eskimo inanışı ise şaman denilen din adamları etrafında organize olmuş, karmaşık ve sözlü olarak nesilden nesile nakledilen bir inanç sistemidir. Destanlar ve şarkılı şiirli atışmalar kültürlerinde önemli bir yer tutar.[13]

İskandinav Arktiğindeki Laponların şamanizmiyle Eskimo şamanizmi arasında benzer yönler bulunur.[23]

Şamanın yardımcı ruhu (İng. shaman's helping spirit; Sibirya Yupikçesi tughneghaq, Alaska Yupikçesi tuunraq, İnyupikçe tuunġaq, Doğu Kanada İnuitçesi tuurngaq, Batı Grönland İnuitçesi toornaq): Şamanlara yardımcı olan ruhlardır. Günümüz Eskimo dillerinde bu anlamdaki kelimeler artık Hristiyanlığın etkisinde "devil" olarak kullanılmaktadır.[24]

Maske

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Eskimo maskeleri
Ana madde: Yupik maskeleri

Eskimo maskeleri, hem Yupik hem de İnuit kolundan Eskimoların dans ya da şamanistik törenlerde kullandıkları maskelerdir. Malzeme olarak kuru odun, deri, kemik, boynuz, tüy, saç gibi şeyler kullanılır ve genelde parlak boyayla boyanır. Erken Paleo-Eskimo ve erken Dorset kültüründen kalan morsun fildişinden yapılma minyatür maskeler bulunmuştur[25]. Günümüzde Eskimo maskeleri arasında özellikle Yupik maskeleri öne çıkar.

Hristiyanlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Asya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alaska

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alaska Yupikleri: Ortodoks hegemonyası 1885 yılında Kuskokwim Irmağı kıyısındaki Bethel'de Moravian misyonunun kurulması ile başlar.[26]

Sibirya Yupikleri (Alaska): St. Lawrence Adasındaki ilk Hristiyan misyonerler 1887 yılında Anglikan Reformed Episcopal Church adına faaliyet gösterdiler. Bunların ilk misyonerlik binası da 1890 larda iki direkli gemiyle getirilen malzemeyle yapılmıştır.[27]

İnyupikler (Alaska): Rus Alaskası döneminde Rusların bile yerleşemediği Arktik bölgede Kuzey Alaska İnyupikleri, Batılıların kültürüyle, diliyle ve diniyle en geç tanışan Eskimolardır. 1890 yılında Kuzey Alaska'ya Batılılar geldiğinde İnyupikler arasında tek bir Hristiyan yoktu. Yirmi yıl gibi kısa bir süre içerisinde dramatik gelişme yaşandı ve misyonerlik faaliyetleriyle eski dinleri şamanizm büyük ölçüde yıkıldı. 1910 yılına gelindiğinde ise Hristiyanlık İnyupikler için de evrensel olmuştu. Wales'de Protestan olan Congregational misyonu ve okulu 1890 yılında açıldı. Point Hope'de Anglikan olan Episcopal misyonu 1890 yılında açıldı. Barrow'da Protestan olan Presbyterian misyonu 1890 yılında açıldı. Kotzebue'de Anglikan olan Friends misyonu 1897 - 1902 yıllarında faaliyet gösterdi.[28]

Nunivak Çupikleri (Alaska): Hristiyanlıkla tanışmaları 1936 yılında Mekoryuk (Mikuryarmiut) kasabasında Evangelical Covenant Church Kilisesinin kurulmasıyla olmuştur. Mekoryuk'un ilk ordained minister i olan Jacob Kenizk'in adaya gelmesiyle Eskimo usulü dans etme ve şarkı söyleme ve maske yapımı ile birlikte bütün şamanistik törenler yasaklanmıştır.

Kanada

[değiştir | kaynağı değiştir]

Grönland

[değiştir | kaynağı değiştir]

Giyim Kuşam

[değiştir | kaynağı değiştir]

Giyecek

[değiştir | kaynağı değiştir]
İnuit ayakkabıları

Takı ve beden süslemesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dövme

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dövmeli İnyupik kadınları, King Adası, Alaska, 1910
Frobisher Koyu, Nunavut, Kanada, Eskimolardaki dövmenin ilk kaydının yapıldığı yer

Kolsuz bacaksız insan biçimli üzeri dövme desenli fildişi oyma bebeklerin Arktik'teki tarihi 3.500 yıl öncesine uzanıyor. Bering Boğazı ve Grönland'da dövmeli mumyalara rastlanmıştır. 3.500 yıl öncesi Dorset kültürüne ait yüz maskesinde dövme izleri görülmektedir.[29]

Dövme bütün Eskimo halklarında yaygın bir gelenek olup daha çok kadınlarda görülür. Eskimolardaki ilk dövme kaydını 1576 yılında Kanada'da Sir Martin Frobisher (1535 ya da 1539 - 1594) daha sonra kendi adıyla anılacak olan koyda Eskimolardan yapmıştır.[29]

Mutfak

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Eskimo mutfağı

Günümüzdeki durumu ve geleceği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Inuit Circumpolar Council tarafından sıklıkla dile getirilen küresel ısınma ve buna bağlı iklim değişiklikleri bütün Eskimo halkları gibi İnyupiklerin de geleneksel yaşam tarzlarını tehdit eden en önemli etkendir.[30][31][32] Eskimolar iklim değişikliğinden etkilenen halkların başında gelir ve Arktika için iklim değişikliği artık teori değil gerçektir.[32] Buzlanmanın gecikmesi ve olanların da ince olması deniz buzu üzerindeki fok avcılığını olanaksız kılacak kadar zorlaştırabilmektedir.[32]

Asya Eskimoları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Asya Eskimoları
Çukotka Özerk Okrugunda Yupik Eskimo coğrafyası
6 = Çukçi Rayonu (Чукотский район) ve Lavrentiya (Лаврентия; Eskimoca Ӄышы) kasabası. Rayonun kuzeydoğusundaki uzantı Naukan köyüdür
4 = Provideniya Rayonu (Провиденский район) ve Provideniya (Провидения ) kasabası. Bu rayonun güney kıyılarında Sirenik Yupikleri, doğu kıyılarında ise Sibirya (Çaplino) Yupikleri bulunur

Asya Eskimoları, Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasında yaşayan Eskimo halklarının hepsi de Yupik kolundandır: Sibirya Yupikleri (Çaplino Yupikleri), Naukan Yupikleri ve Sirenik Yupikleri.

Yarımadanın kuzeydoğusunda Naukan adlı tek bir köyde yaşayan Naukan Yupikleri Soğuk Savaş döneminde köylerinin olası bir ABD saldır��sına karşı 1958 yılında tahliyesi yapılmış ve diğer Eskimo köylerine yerleştirilmişlerdi. Bu tehcir, Naukan Yupiklerinin kültürlerinin yok olması sürecini hızlandırmıştır. Naukan Yupikçesinin konuşanların sayısı 2005 yılında 50[33] kişi idi.

Yarımadanın güney ve güneybatı kıyılarında birkaç noktada yaşayan Sirenik Yupikleri, Yupik dilleri içinde en farklı dile sahip olduğu için kimileri Eskimoların Yupik ve İnuit dışında üçüncü kolu olarak sınıflandırır. Anadilini konuşan son kişi 1997 yılında ölmüştür. Bugün çoğu Sibirya Yupikçesi (Ungazik şivesi) konuşur ya da Rusça ile birlikte ikidillidir.

Yarımadanın doğu kıyılarında yoğunlaşan ve nüfuslarıyla Asya Eskimolarının baskın unsuru olan Sibirya Yupikleri, diğer iki gruba göre anadillerini konuşan kişi sayısı fazladır.

Yıllarca Çukçilerin kültürel asimilasyonu altında kalarak çoğu Çukçileşmişlerdir. Kıyı Çukçilerinin de Çukçileşmiş Yupik oldukları tahmin ediliyor.[14] UNESCO tarafından 1990 yılında yayımlanan Arctic Languages, An Awakening adlı çok yazarlı toplama çalışmada Asya Eskimolarının toplam sayısı 1.500 olarak verilirken, bunların ancak 917 si anadillerini konuştuğu kaydedilmiştir. En yoğun Eskimo nüfusunun görüldüğü yerleşimler Novoye Çaplino, Sireniki ve Uelkal köyleridir. Günümüzde yaşlı kuşak yalnızca anadillerini konuşurken, orta yaşlılar ikinci bir dil de konuşmaktadır. Geçmişte Eskimoca ve Çukçice ikidillilik yaygınken, bugün bu ikidillilikte Çukçicenin yerini daha çok Rusça almış bulunmaktadır. Gençlerde ise Rusçaya eğilim fazladır.[1] Kültürel yozlaşma ile birlikte işsizlik, alkol ve buna bağlı yüksek suç oranları Asya Eskimolarının bugünkü toplumsal sorunlarıdır.[1]

Alaska Eskimoları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alaska yerlileri beş ana kültür grubuna ayrılır[34] ve bunların ilk üçü Eskimo-Aleut halklarıdır: 1. Aleutlar (Unangan) ve Supikler (Alutiiq); 2. Alaska Yupikleri; 3. Sibirya Yupikleri ve İnyupikler. Alaska'da hem İnuit (İnyupikler) hem de Yupik (Yupikler, Nunivak Çupikleri, Sibirya Yupikleri, Supikler) kolundan Eskimolar bulunur. Bunların ekonomik durumları 1971 yılından sonra yükselişe geçtiği gibi anadillerinde eğitim olanağını da elde etmişlerdir. Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA, Alaska Native Claims Settlement Act) gereğince kurulan 13 yerli bölge şirketinden 8 tanesi İnyupiklere aittir ve bu bölge şirketleri de yerli köy şirketlerine ayrılır. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir. Alaska Eskimolarını tehdit eden sorunlar arasında alkolizm ve işsizlik başta gelir.

Kanada Eskimoları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mackenzie Deltası, Banks Adası, Merkezi Kanada İnuitleri ve Labrador İnuitleri gibi kültür gruplarına ayrılan Kanada Eskimoları (ya da Kanada'da yaygın adlarıyla İnuitler) Kuzeybatı Topraklarında Batı Kanada İnuitleri ile Nunavut, Nunavik ve Nunatsiavut'ta Doğu Kanada İnuitleri olmak üzere dil temelinde iki ana gruba ayrılırlar. Kanada'da Yupik kolundan Eskimo bulunmaz, hepsi İnuit kolundandır.

Grönland Eskimoları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Danimarka'ya bağlı özerk Grönland'da Yupik kolundan Eskimo bulunmaz, hepsi İnuit kolundandır.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык 15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 81-84 (= Генетически С.э.я. относится к эскимосско-алеутской семье; по всей вероятности, он представляет собой последний сохранившийся осколок третьей ветви эскимосских языков, наряду с юпикской и инуитской. Он характеризуется значительным сходством синтаксиса и отчасти морфологической структуры с языками юпикской группы; вместе с тем, лексика и в какой-то степени фонетика включает значительное число отличающихся элементов. ))
  2. ^ "Eskimo of Canada". 2 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
  3. ^ Onion Lake Cree Nation [ölü/kırık bağlantı]
  4. ^ Israel, Mark. "Eskimo". Alt-usage-english.org. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2012. 
  5. ^ Goddard, Ives (1984). "Synonymy." In Arctic, ed. David Damas. Vol. 5 of Handbook of North American Indians, ed. William C. Sturtevant, pp. 5–7. Washington, D.C.: Smithsonian Institution. Cited in Campbell 1997
  6. ^ Campbell, Lyle (1997). American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America, pg. 394. New York: Oxford University Press
  7. ^ "Inuit, Inuk." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  8. ^ Oxford İngilizce Sözlük, Eskimo
  9. ^ Lawrence Kaplan, Inuit or Eskimo: Which names to use? 1 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (= this name is considered derogatory in many other places because it was given by non-Inuit people and was said to mean "eater of raw meat." Linguists now believe that "Eskimo" is derived from an Ojibwa word meaning "to net snowshoes."
  10. ^ Hiroko Ikuta (2010), Eskimo Language and Eskimo Song in Alaska: A Sociolinguistics of Deglobalisation in Endangered Language 25 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Pragmatics, Vol 20, No 2, pp. 171-189 (2010)
  11. ^ Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : We are Cup'it 11 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (= We are called Eskimo by Westerners. Although this is a term that some disapprove of, it does not bother us. There are many "Eskimo" groups, so nowadays we prefer to be identified as Cup'ig)
  12. ^ Lawrence Kaplan, Inuit or Eskimo: Which names to use? 1 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  13. ^ a b c Robert Winston (Editorial Consultant), Human, the Definitive Visual Guide, s.353 ISBN 1-4053-0233-X
  14. ^ a b "Edward J. Vajda, Siberian Yupik (Eskimo)". 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
  15. ^ Nikolai N. Dikov (1977), Archaeological Sites of Kamchatka, Chukotka, and the Upper Kolyma 12 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Russian text of Arkheologicheskie pamiatniki Kamchatki, Chukotki i Verkhnei Kolymy by N. N. Dikov (Moscow: Nauka, 1977) was translated into English by Richard L. Bland, U.S. Department of the Interior, National Park Service, Shared Beringian Heritage Program, Anchorage, Alaska, 2003
  16. ^ Garber, Clark (1947). "Eskimo Infanticide". Scientific monthly. Cilt 64. s. 98. 
  17. ^ Langer, William L. (1974). "Infanticide: a historical survey". History of Childhood Quarterly. 1 (3). ss. 353-366. PMID 11614564. 
  18. ^ Gilberg, Rolf. "Inughuit." Encyclopedia of World Cultures. 1996. Encyclopedia.com. 13 Ara 2012 <http://www.encyclopedia.com 28 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.>
  19. ^ Fridtjof, Nansen (1894). Eskimo Life. Londra: Longmans, Green & Co. ss. 152. 
  20. ^ Balikci, Asen (1984). "Netslik". Damas, David (Ed.). Handbook of North American Indians (Arctic). Washington DC: Smithsonian Institution. s. 427. 
  21. ^ "Subsistence-Nerangnaqsaraput". 23 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
  22. ^ "Qaygiq (Men's House),by Dr. John Pingayak (Çupiklerde)". 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
  23. ^ "Lauren Meyer, Sámi Noaidi and Inuit Angakoq: Traditional Shamanic Roles and Practices". 1 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2010. 
  24. ^ Anna Berge and Lawrence Kaplan (2005), Contact-induced lexical development in Yupik and Inuit languages 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Études/Inuit/Studies, vol. 29, n° 1-2, 2005, p. 285-305
  25. ^ Hessel & Hessel 1998: 12–13
  26. ^ Ann Fienup-Riordan (2000), Hunting Tradition in a Changing World: Yup'ik Lives in Alaska Today
  27. ^ Early Work on St. Lawrence Island 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  28. ^ "Ernest S. Burch, Jr (1994), The Inupiat and the Christianization of Arctic Alaska" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
  29. ^ a b "The Arctic by Lars Krutak". 14 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
  30. ^ "Inuit Circumpolar Council: Indigenous people describe real perils of global warming". 25 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2012. 
  31. ^ "Inuit Circumpolar Council: Inuit Petition Inter-American Commission on Human Rights to Oppose Climate Change Caused by the United States of America". 5 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2012. 
  32. ^ a b c Patricia A.L. Cochran (2008), The Arctic: Indicator of Global Change 21 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., A Presentation for the International Expert Group Meeting on Indigenous Peoples & Climate Change, April 2-4, 2008, Darwin, Australia
  33. ^ Steven A. Jacobson (2005), History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Études/Inuit/Studies 29 (1–2):149-161
  34. ^ "Alaska Native Heritage Center". 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2012. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Eskimo_halkları&oldid=32797087" sayfasından alınmıştır