Dogonlar
 Tören kıyafeti giymiş Dogon erkekleri | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
1.591.787 (2012–2013) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Mali | |
| Diller | |
| Din | |
Dogonlar, Mali'nin orta plato bölgesinde, Batı Afrika'da, Nijer kıvrımının güneyinde, Bandiagara şehrinin yakınında ve Burkina Faso'da yaşayan etnik bir grup. Nüfusları 400.000 ile 800.000 arasındadır.[1] Nijer-Kongo dil ailesinin bağımsız bir kolu olduğu düşünülen Dogon dillerini konuşurlar, yani diğer dillerle yakından ilişkili değildirler.[2]
Dogonlar dini gelenekleri, maske dansları, ahşap heykelleri ve mimarileri ile bilinir. Yirminci yüzyıldan beri, Dogonların sosyal organizasyonu, maddi kültürü ve inançlarında önemli değişiklikler olmuştur. Bunun nedeni Dogonların yaşadığı bölgelerin, Mali'nin başlıca turistik yerlerinden biri olmasından kaynaklanır.[3]
Coğrafya ve tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Dogon kabilesi Batı Afrika'da Mali'de yaşamaktadır. Mali'nin merkezi yayla bölgesinin sınır boyunca Burkina Faso'ya yayılan etnik grubu. Mali'nin %4'ünü oluşturmaktadırlar.[4]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Dogonlar'ın, Mali'ye nereden ve nasıl geldikleri büyük bir gizem. Sözlü gelenekler ve teorilerden öteye kökenleri hakkındaki bilgiler elde edilememiştir. Dogonların kökeni sözlü kültüre göre Nijer nehrinin ötesi ya da Bandigara yamacının güneybatısında yer alan Mande'ye dayanmaktadır. Bir teoriye göre ise Dogonlar, Mısırlıların torunu olup Libya'dan gelmiştir. Dogonların, Mali'ye göçmesinin nedeninin köle tacirleri ve İslam fetihleri olduğu düşünülüyor. Köle tacirleri Dogonları gördükleri yerde yakalıyordu. Müslümanlar, İslam'ı yaymak için çabalıyordu. Dogonlar, Fransa sömürgesinde kaldı. 1960 yılından itibaren Mali kontrolündedirler.[5][6]
Sanat
[değiştir | kaynağı değiştir]Dogon sanatı öncelikle heykeldir. Dogon sanatı dini değerler, idealler ve özgürlükler etrafında döner (Laude, 19). Dogon heykelleri halka açık olarak gösterilmez ve genellikle ailelerin evlerinde, tapınaklarda veya Hogon ile birlikte tutulur (Laude, 20). Gizliliğin önemi, parçaların ardındaki sembolik anlamdan ve bunların yapıldığı süreçten kaynaklanmaktadır.
Dogon heykelinde bulunan temalar, yükseltilmiş kolları olan figürler, üst üste binen sakallı figürler, atlılar, karyalitli tabureler, çocuklu kadınlar, yüzlerini kaplayan figürler, inci darı taşlama kadınlar, başlarında kap taşıyan kadınlar, başlıklar taşıyan eşekler, müzisyenler, köpekler,dörtayak şekilli oluklar veya banklar, belden bükülen figürler, ayna görüntüleri, apron figürleri ve ayakta duran figürlerdir (Laude, 46-52).
Diğer temas ve kökenlerin belirtileri Dogon sanatında belirgindir. Dogon halkı Bandiagara kayalıklarının ilk sakinleri değildi. Tellem sanatından etkilenme, doğrusal tasarımları nedeniyle Dogon sanatında belirgindir (Laude, 24).
-
Üç parçalı Kanaga maskesi; 20. yüzyıl; 108 x 59.1 x 22.9 cm (42.5 x 23.25 x 9 inç); Brooklyn Müzesi (New York) -
Satimbe maskesi giyen bir kişi -
Walu maskesi giyen bir kişi -
Sangha köyündeki Hogon kapısı -
Oturan müzisyen figürü; geç 18. yüzyıl; 55.8 x 17.7 x 10.8 cm (22 x 7 x 4.25 inç); Brooklyn Museum (New York City) -
Eril ya da dişil figür, erken 17. yüzyıl; 40.0 x 7.3 x 7.8 cm (15.75 x 2 7/8 x 3 inç); Brooklyn Museum -
Heykel; 17.-18. yüzyıl; tahta; yükseklik: 59 cm -
Diz üstünde kadın heykeli; c. 1500; tahta; yükseklik: 35.2 cm; Metropolitan Museum of Art (New York City)
.jpg)
.jpg)
Dogon köyleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Köyler eğimli bir arazi boyunca ve bir su kaynağının yakınında inşa edilmiştir. Ortalama olarak, bir köyde 'ginna' veya yöneticinin evi etrafında düzenlenmiş yaklaşık 44 ev bulunur. Her köy, eril soy boyunca izlenen bir ana soydan (bazen, tek bir köy oluşturuyor) oluşur. Evler birbirine çok yakın inşa edilir, çoğu zaman duvarları ve zeminleri paylaşır.
Dogon köyleri farklı binalara sahiptir:
Erkek ambarı: İnci darı ve diğer tahıllar için saklama yeridir. Bina sivri çatılıdır ve farelerden iyi korunmaktadır. Doldurulmuş erkek ambarlarının miktarı, guinna'nin büyüklüğü ve zenginliği için bir göstergedir.
Kadın ambarı: Kadın eşyaları için depolama yeridir ve kocasının erişimi yoktur. Sivri çatılı binadır. Bir Erkek ambarı gibi görünür ancak farelere karşı daha az korunur. Burada kıyafet, mücevher, para ve yiyecek gibi kişisel eşyalarını saklanır. Kadının bir dereceye kadar ekonomik bağımsızlığı vardır ve kazançları ile ilgili mallar ve kişisel ilgili şeyler ambarda saklanır. Örneğin pamuk veya çömlek saklanılabilir. Kadın ambarı sayısı, guinna'da yaşayan kadın sayısının bir göstergesidir.
Tógu nà: Sadece erkekler için bir binadır. Burada kuru mevsim sıcağında günün büyük bir bölümünde dinlenirler, Togu na'da işleri tartışır ve önemli kararlar almaktadırlar. Bir Togu na'nın çatısı 8 kat darı sapı ile yapılır. Birinin dik duramayacağı düşük tavanlı bir binadır. Bu, tartışmalar ısındığında şiddetten kaçınmaya yardımcı olur.
Punulu (adet gören kadınlar için bir ev): Bu ev köyün dışında, kadınlar tarafından inşa edilmiştir ve diğer köy binalarından daha düşük kalitededir. Adet gören kadınlar kirli olarak kabul edilir ve beş gün boyunca bu evde yaşamak için aile evlerinden ayrılmak zorundadır. Evdeki mutfak eşyaları sadece burada kullanılmak üzere bulunur. Kadınlar yanlarında en küçük çocuklarını getirirler. Bu ev, akşamları kadınlar için bir buluşma yeridir. Bu kulübenin, sadece adet dönemlerinde olan ve dolayısıyla hamile olmayan kadınların olabileceğini bilen tarlalarda çalışan erkekler tarafından kolayca görülebilmesi nedeniyle bir çeşit üreme sembolizmi olduğu düşünülmektedir.
Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Dogonlar, Nijer-Kongo dil ailesinin bağımsız bir kolu olduğu düşünülen Dogon dillerini konuşurlar.[2] Etnik olarak Dogon olan kişi ise Bangimece adlı dili konuşurlar. Bu dil Dogon dilleri ile ilişkili olmayıp, Dogon dillerinden önce konuşulmuş olduğu tahmin edilmektedir. Çoğu dilbilimci bu dili İzole dil olarak kabul etmekle birlikte, Nil-Sahra dilleriyle ilişkili olduğu yönünde savlar bulunmaktadır.[7]
Dogonların astronomik inançları
[değiştir | kaynağı değiştir]Dogonlar hakkında en fazla araştırma yapmış ve Dogon kültürünü Batı'ya tanıtmış etnolog Marcel Griaule'dür. Totemleri bulunan ve inisiyatik bir örgütlenmesi olan bu halk, geleneklerini sözlü aktarım yoluyla sürdürmüştür. Dogonların geleneksel astronomi bilgileri, özellikle Sirius sistemi hakkındaki bilgileri Griaule tarafından 1930'lar ile 1950'ler arasında incelenmiştir. Grialu, Dogonların Sirus'a (Dogonca sigu tolo) eşlik eden iki farklı yıldızın var olduğunu bildiklerini kaydetmiştir. Grialu, ayrıca halkın Jüpiter'in uyduları ve Satürn'ün halkaları hakkında bilgisi olduğunu da iddia etmiştir.[8][9]
Bu iddialar sonraki yıllarda eleştirilmiştir. Antropolog Wouter van Beek, Dogonların sigu tolo diye bir yıldızı bildiklerini, ama bunu Grialu'nun iddia ettiğinin aksine Sirus yerine farklı gök cisimleri olarak bildiklerini bildirmiştir. Tüm Dogonlar ayrıca bu yıldızı ve ismi Grialu'dan öğrendiklerini söylemiştir.[10] Ridpath, Grialu'nun ilk ziyaretinden önce Dogonların çoktan Batılılar ile etkileşime geçtiğini belirtmiş ve bu bilgilerin bu vasıtayla öğrenilmiş olabileceğine değinmiştir.[11]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nommo'nun gemisi
- Sirius
- Dogon Kabilesi Hakkında yazı 6 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
 | Mali ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Etnik grup ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Shoup, John A. (2011). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia (İngilizce). ABC-CLIO. s. 86. ISBN 9781598843620.
- ^ a b Williamson & Blench (2000), s. 18
- ^ "Mali: what price tourism?" (İngilizce). 16 Nisan 2001. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2019.
- ^ "Dogon | people". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021.
- ^ "https://en.wikipedia.org/wiki/Dogon_people". 15 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
|başlık=dış bağlantı (yardım) - ^ Wikle, Thomas. "Living and Spirtual Worlds of Mali's Dogon People". www.focusongeography.org. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021.
- ^ Blench, Roger. 2015. Was there a now-vanished branch of Nilo-Saharan on the Dogon Plateau? Evidence from substrate vocabulary in Bangime and Dogon 3 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. In Mother Tongue, Issue 20, 2015: In Memory of Harold Crane Fleming (1926-2015).
- ^ M Griaule, G Dieterlen, The Dogon of the French Sudan (1948)
- ^ Griaule & Dieterlen (1965), ss. 468, 470, 514
- ^ van Beek, WAE; Bedaux; Blier; Bouju; Crawford; Douglas; Lane; Meillassoux (1991). "Dogon Restudied: A Field Evaluation of the Work of Marcel Griaule". Current Anthropology. 32 (2): 139-67. doi:10.1086/203932. JSTOR 2743641.
- ^ Brosch, Noah (2008), Sirius Matters, Springer, s. 66, ISBN 9781402083198, 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Ocak 2011
