Kürt Çoban
| Şivanê Kurmanca | |
 Eserin 1935 basımının kapağı | |
| Yazar | Erebê Şemo |
|---|---|
| Ülke | Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti |
| Dil | Kürtçe |
| Konular | Savaş, mücadele, sosyalizm |
| Tür | Roman |
| Yayım | 1935 (özgün) 1977 (Türkçe) |
| Yayımcı | Neşra |
| Sayfa | 384 |
Kürt Çoban veya orijinal Kürtçe ismiyle Şivanê Kurmanca ya da Şivanê Kurd, Erebê Şemo tarafından Latin alfabesi kullanılarak yazılan, 1935 yılında yayımlanan ilk Kürtçe roman. Sovyetler Birliği'nde Kürtleri konu alır.
Hakkında
[değiştir | kaynağı değiştir]1928-29 yıllarında hazırlanan Şemo-Marogulov alfabesi kullanılarak hazırlanan ilk Kürtçe roman[1] olma özelliğine sahip olan eser; 1929 yılında kaleme alınmış, 1931 yılında[2] Î. Orstrogoskaya tarafından Rusçaya çevrilmiş ve ilk olarak Ermenistan SSC'de 1935 yılında basılmıştır. Ardından geçen sürede Ermeniceye, Fransızcaya, Almancaya, Türkçeye, Azericeye ve Arapçaya çevrilmiştir.[3] Türkiye'de ilk kez 1977 yılında İstanbul'da yayımlanmıştır. Kürt yazar Nureddin Zaza tarafından yeniden gözden geçirilip Latin alfabesiyle Türkiye ve Suriye Kürtlerinin de okuyabileceği formatta yayımlanır. Kürdolog Basil Nikitin'in Fransızca çevirisi ile birlikte 1989 yılında[4] Paris Kürt Enstitüsü tarafından yayımlanmıştır.[3] Türkçe yeniden ve gözden geçirilmiş tam metin çevirilişi 2020 yılında Edib Polat tarafından yapılmış ve Diyarbakır'da Dara Yayınları tarafından yayınlanmıştır.
Eser yayımlandığı 1935 yılından sonra kimi tartışmalara konu olmuş ve yeni tartışmaları da doğurmuştur. Kimi kaynaklar eserin önce Kiril alfabesiyle yazıldığını daha sonrasında da Latin alfabesine dönüştürüldüğü ileri sürmüş, bir başka görüş de; yazarın metni ilkin Rusça yazdığını, metnin daha sonra Kürtçeye çevirdiğini iddia etmiştir. Kitabın ilerleyen zamanlarda elde edilen orijinal belgeleri ise metnin ilkin Latin harfleri ile Kürtçe kaleme alındığını kanıtlamıştır.[5]
Şivanê Kurmanca, 1930'lu yıllarda Rus klasikleri kadar popüler bir kitap haline gelmiştir.[6] Sovyet yazar Maksim Gorki, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne geldiği bir dönemde Erebe Şemo ile bir araya gelmiş ve Şemo, Şivanê Kurmanca romanının el yazısı ile yazılmış halini Gorki'ye vermiştir. Gorki incelediği el yazısını havaya kaldırmış ve “Kürtler, yazarları Erebe Şemo'nun diliyle konuşuyor” diyerek ona iltifatlarda bulunmuştur.[3][5]
İçerik
[değiştir | kaynağı değiştir]Roman, yoksul bir Kürt köylüsü ve çobanının Bolşevik Devrimi'nin etkisi ile Kürt bey ve ağalarının yanı sıra, halkı din ile baskısı altına alan Kürt şeyhlerine karşı verdiği mücadeleyi ve sosyalizmin Kürtler açısından kazanımlarını anlatmaktadır.[7] Çobanın Bolşeviklerle olan tanışıklığının ardından hayatındaki değişimler işlenen eser, bu yönüyle Erebê Şemo devrim yıllarındaki kendi hayatını da esere aktarmıştır.[6]
Sovyetler Birliği'nin kurulduğu ilk yıllarda, Kürtler hala eski geleneklerini devam ettiren, yarı göçebe, ilkel şartlarda tarım yapan, okuma yazma bilmeyen, aşiret yapıları ve feodal kültürleri devam eden bir halktı. Eser, bu döneme alıntılar yaparak feodal ortamdan Kürt aydınlanmacılığını yaratmayı başarmayı konu alır. Gençlik yılları, sosyalizmin inşası ile değişen hayatlar, onun sürekli bir yolcu haline gelmesi, propaganda çalışmalarına katılması, çatışmalara girmesi ve yanı başındaki yoldaşlarını kaybetmesi, buna rağmen yılmadan inandığı yolda yürümesi, kitabın ana hattını oluşturmaktadır.[3]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Arikan, Ali Ufuk (20 Şubat 2016). "Özkan Öztaş'la 'SSCB'de Kürt Sanatı' kitabı üzerine". 17 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2017.
- ^ "Курдский пастух" (Rusça). Institutkurde.org. 17 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017.
- ^ a b c d "İlk Kürtçe roman: Şıvane Kurmanca ve yazarı Erebe Şemo". İnsanokur. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017.
- ^ "Şivanê kurd / Le Berger kurde" (Fransızca). Institutkurde.or. 17 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017.
- ^ a b Özkan Öztaş - Sovyetler Birliği'nde Kürt Sanatı, Yazılama Yayınları, ISBN 9786059988391
- ^ a b "Kürt edebiyatının ilk romanı Şivane Kurmanca". Gaia. 11 Eylül 2017. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017.
- ^ "Ekim Devriminin 100. yılında Sovyet Kürtleri". Gazetemanifesto. 13 Kasım 2017. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017.