İnsanlık Komedyası

İnsanlık Komedyası, Fransız yazar Honoré de Balzac'ın eserlerine verdiği genel isim. Eserlerinin niteliğini İnsanlık Komedyası deyimiyle açıklamak istemiştir.^[1]

İlk önce 12 cilt halinde 1834-1837 yıllarında basılan proje, daha sonra Balzac'ın eser vermeye devam etmesi ile toplam 95 roman ve öyküye kadar çıktı.

Balzac'ın toplum incelemesi yapmak amacı ile birleştirdiği bu koleksiyon taşra yaşamı, ordu, özel yaşam, şehir yaşamı, politik yaşam ve sosyal analizler gibi başlıklar altında incelenebilir. Para ve güç, annelik, babalık, Fransız Devrimi, kadınlar, aşk ve aile yaşamı gibi birçok konuya; Eugénie Grandet, Vadideki Zambak, Goriot Baba gibi güçlü romanlarını barındıran bu koleksiyonu ile değinmeyi başaran Balzac, Bourbon Hanedanı'nın tahta geçmesi ile başlayan Restorasyon Dönemi ve sonrasının panoramasını yüzyıllar sonrasının okuruna göstermeyi başarmıştır.

Balzac'ın kendi adıyla ilk yayımladığı roman Le Dernier Chouan (Chouan'ların Sonuncusu)'dur. 1827'de yazılıp ilk defa 1829'da çıkan bu roman, sonradan 1834'te Les Chouans (Chouan'lar) adıyla basılmıştır.^[2]

Balzac, artık roman alanında tutacağı yola girmişti. Çevresindeki olaylardan etkileniyor, gözlemliyor, yeni konular düşünerek yeni karakterler ve tipler tasarlıyordu. Çabuk yazma alışkanlığı edindiği için romanlar birbirini kovalıyordu. 1830'da Özel Hayattan Sahneler adı altında uzunlu kısalı romanlardan oluşan iki ciltlik bir eser yayımladı. Balzac, hayatında olduğu gibi sanatında da büyük bir hırs içindeydi ve Fransa tarihinin başından beri olayları ele alıp bunlar üzerine, o olayların çerçevesi içinde, insanların yaşayışını, düşüncelerini, duygularını ortaya seren romanlardan kurulu muazzam bir destan yazmak istiyordu. Bu işin azameti karşısında kendisi bile şaşırmış ve yazı alanını devrimden, yaşadığı güne kadar daralmıştır. Böylece İnsanlık Komedyası 1789-1848 arası 60 yılı kapsar.^[3]

Balzac'ın eserlerinin hepsine birden verdiği La Comédie Humaine adının nasıl doğduğuna dair iki ayrı hikâye anlatılır;

• Balzac, yazacağı romanları tasarlarken çeşitli tipler tespit etmiş, bunların hayatlarını incelemeye koyulmuştu. Bu arada insanların türlü nedenlerden dolayı çektikleri acıları, yaşadıkları korkunç duyguları, olayların arasında nasıl kıvranıp durduklarını görüyor, gözlerinin önünde bir kaynaşma canlanıyordu. Bir gün bir arkadaşına bunu anlatırken, "Bu cehennemi anlatacak bir Dante ister," demiş, böylece aklına Dante'nin La Divina Comedia (İlahi Komedya)'sı gelmişti. Dante'nin öbür dünyayı ele alarak, ölmüşleri konuşturarak yaptığını kendisi bu dünyada yaşayanları anlatarak yapacaktı. Şimdi bütün eserlerini bu ad altında toplayabilirdi.

• Balzac, bu adı bir İngiliz yazarın ilham ettiği bir düşünce üzerine bulmuştur; 1835'te Paris'e Balzac'ı görmek için gelen Henry Reeve adındaki genç yazar, büyük romancının tasarladıklarını kendisine anlatması üzerine, bunun muazzam bir iş olacağını, eserlerin hepsine birden Dante'nin İlahi Komedya'sına benzeterek La Diabolique Comédie (Şeytani Komedya) denilmesinin yerinde olacağını söylemişti.

Bu ikinci ihtimal biraz zayıf görünmektedir çünkü Balzac, bu ihtimalin gerçekleşmesinden iki yıl sonra, 1837'de Kontes Hanska'ya yazdığı bir mektupta eserlerinin dört yıla kadar 50 ciltlik toplu bir basımının yapılacağını, bunların "Toplum İncelemeleri" adı altında toplanacağını bildiriyordu.^[4] Bu, Balzac'ın "İnsanlık Komedyası" adını 1835'te değil, hatta 1837'den sonra bulduğunu gösterir. Nitekim, bu ad ilk defa yazarın, eserlerini ortaklaşa basacak dört ayrı yayıneviyle yaptığı bir sözleşmede geçmiştir.^[4]

Balzac, daha başlangıçtan beri romanlarını, çeşidine göre, Özel Hayat Sahneleri, Gelenek İncelemeleri, Toplum İncelemeleri, Taşra Hayatından Sahneler... gibi başlıklar altında topluyordu. Bütün eserlerini bir tek, daha geniş bir ad altında toplamaya karar verince, bu topluluk içinde de birtakım ayırmalar yapmak ihtiyacı duydu. 1845 yılında yaptığı bir listede o güne kadar yazdıklarıyla yazmayı tasarladıklarını çeşitli bölümlere ayırarak sıraladı. Böylece İnsanlık Komedyası ilk önce üç büyük bölüme ayrıldı, bunlardan birincisi de ayrıca parçalara bölünüyordu;^[5]

İnsanlık Komedyası

Birinci Bölüm: Gelenek İncelemeleri:

• Özel Hayattan Sahneler
• Taşra Hayatından Sahneler
• Paris Hayatından Sahneler
• Siyaset Hayatından Sahneler
• Askerlik Hayatından Sahneler
• Köy Hayatından Sahneler

İkinci Bölüm: Felsefe İncelemeleri

Üçüncü Bölüm: Tahlil İncelemeleri

Bu listeye göre bütün İnsanlık Komedyası 137 eserden meydana gelecekti. Balzac, 1829'dan 1848'e kadar, yirmi yıl içinde, bunların 95'ini yazdı, geri kalanların kimisine başlamıştı, kimisi de henüz tasarı halindeydi. Bu yüze yakın romanın kahramanları 2500'e yakın olarak hesaplanır. Bunlardan başka adı belirtilmeyen 600 kadar kahraman daha, bir hayli de tarihî kişi vardır.^[5]