İmam hatip lisesi

İmam hatip lisesi (kısaca İHL), Türkiye'de bir resmî kuruluş. Amacı hatip ve imam yetişmesini sağlamak olan^[1] ortaöğretim düzeyinde mesleki okullara verilen isimdir.

İlköğretimden sonra dört yıl süreli eğitim veren, yatılı ve gündüzlü olarak karma eğitim ile kız imam hatip bölümlerinin bulunduğu kuruluşlardır.^[2] Ortaokul 5. sınıftan itibaren öğrenci kabul etmektedir.^[3] Millî Eğitim Bakanlığı Din Eğitimi Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösterir.

İmam hatip liselerinde normal ortaokul ve lise müfredatına ek olarak İslam dinine ilişkin mesleki dersler okutulmakta ve Sünni esaslara bağlı din eğitimi verilmektedir.^[4] Toplumdaki algısının meslek okulundan ziyade “dinî kültür takviyeli eğitim kurumları” olduğu kimi araştırma bulgularında ortaya konmaktadır.^[5] Fen dersleri, Matematik, Türk Dili ve Edebiyatı gibi derslerin ders saatleri ve müfredatı diğer Anadolu Liseleri ile aynıdır. İngilizce, Almanca, Görsel Sanatlar, Beden Eğitimi gibi derslerde farklılıklar bulunmaktadır.

Bugünkü imam hatip liselerinin kökü olarak 1913 yılında imam hatip yetiştirmek üzere açılan ve daha sonra Medresetü-l Vaazin ile birleştirilerek Medresetü-l İrşad adını alan Medresetü-l Eimmeti vel Hutaba, kabul edilebilir.^[6] Bu okullar ömürlerini 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu’na kadar sürdürmüştür.

Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun din görevlisi eğitimini düzenleyen 4. maddesi medreselerin kapatılmasına karşılık, imamlık ve hatiplik gibi dini hizmetlerin görülebilmesi için ayrı okullar açılmasını öngörüyordu. Kanunda öngörülen bu okullar, 1924 yılında İmam Hatip Mektepleri adı altında 29 merkezde açıldı.^[6] Okullar, dört yıllık ortaöğrenim seviyesindeydi. Bu okulların müdürleri özel bir din eğitimi görmemişlerdi. Daha çok deneyimli eğitimcilerdi ve amaçları Cumhuriyet'e bağlı, aydın din adamları yetiştirmekti. Ders saatlerinin çoğu bilim ve yabancı dil dersleriydi ve dinle ilgili dersler ikinci plandaydı.^[7] 1929 yılında sayıları 2’ye düşen İmam Hatip Mektepleri 1930’da öğrenci yokluğu nedeniyle tamamen kapatıldı^[8] ve 1948 yılına kadar imam-hatip eğitimi yapılmadı.^[9]

1930-1948 yılları arasında din eğitimi, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde açılan Kur'an kurslarında verilmiştir.^[8] Kur'an kurslarının “aydın din adamı” yetiştirmede yetersiz kaldığı bir raporla belirtilince,^[8] 1949 yılında, Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı “imam hatip kurslarında” din hizmeti görevlisi yetiştirme uygulaması başladı.

Ortaokul mezunu askerliğini yapmış kimselerin alındığı 10 ay süreli İmam Hatip Kurslarından 1949 sonuna kadar 50 kişi mezun oldu.^[6] Kursların süresi daha sonra iki yıla çıkarıldı ve meslek okulu mezunlarının da kurslara girmesine olanak verildi.

1950 seçimlerinden sonra iktidara geçen Demokrat Parti, seçim dönemlerine söz vermiş olduğu şekilde İmam Hatip Okulları'nı (İHO), iktidarının ilk yılında açtı.^[6] Birinci devresi 4, ikinci devresi 3 yıl olan 7 yıl süreli ve bir bütün teşkil eden İmam Hatip Okulları 1951-1952 döneminde 7 ilde açıldı. 1963-1964 öğretim yılında İmam Hatip Okulları’na ilk defa parasız yatılı öğrenci alınmaya başladı. İHO sayısı 1965'te 45 iken, bu sayı 1966-67'de 65'e, 1967-68'de 84'e yükseldi.^[10]

22 Mayıs 1972’de yayımlanan bir yönetmelikle, İmam Hatip Okulları ortaokuldan sonra 4 yıl eğitim veren bir meslek okulu haline getirildi ve lise kısmını bitirenlere tanınan yükseköğretimin tüm programlarında okuma hakkı kaldırıldı.

1973 yılında, o güne kadar İmam Hatip Okulları olarak anılan okulların adı İmam Hatip Liseleri (İHL) olarak değiştirildi. Bu dönemde İHL mezunlarında fark dersleri vermeden üniversitelerin edebiyat kollarına gidebilme hakkı tanınmıştır.

1974’te kurulan Cumhuriyet Halk Partisi-Millî Selamet Partisi hükûmeti döneminde imam hatip liselerinin ortaokul bölümü yeniden açıldı. Aynı zamanda 29 yeni İHL açıldı ve böylece okul sayısı 101'e çıktı.

1975'te imam-hatip liseleri genel liselere denk sayılarak, mezunlarının kendi alanlarında üniversiteye doğrudan girmelerine izin verildi.^[10]

1976’da kızını İHL’ye kaydetmek isteyen bir velinin hukuk mücadelesi sonucu o güne kadar sadece erkek öğrencilerin alındığı İHL'ye Danıştay kararıyla kız öğrenci alınmaya başladı.

Millî Selamet Partisi’nin ortak olduğu hükûmetler döneminde (1975-1978) 230 yeni İHL açıldı. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra 1985’e kadar yeni İHL açılmadı. 12 Eylül yönetimi tarafından Temel Eğitim Kanunu’nun 32. maddesinde yapılan bir değişiklikle İHL mezunlarının üniversitelerin tüm bölümlerine gidebilmesine olanak tanıdı.

1985'te ilk Anadolu İmam Hatip Lisesi olan Kartal Anadolu İmam Hatip Lisesi (Eski adı: Beykoz Anadolu İmam Hatip Lisesi) açıldı.

1980'lerin sonuna gelindiğinde İHL'ler okul sayısı olarak fazla artırılmadı ancak bağlı şubeler açılarak; öğrenci sayısı arttırıldı. 1997’ye gelindiğinde, Anadolu imam hatip lisesi sayısı 7 iken, bunlara bağlı şube sayısı 100’e ulaşmış; kısacası Anadolu İmam Hatip Lisesi sayısı aslında 107'yi bulmuştur.^[8]

28 Şubat 1997 tarihinde toplanan Millî Güvenlik Kurulu’nda yaşanan irtica ile ilgili görüşmelerde 28 Şubat Süreci denilen bir dönem başlamıştır. 28 Şubat sürecindeki iki uygulama, imam hatip liselerini olumsuz etkilemiştir.^[1] Bunlardan birisi, 8 yıllık kesintisiz eğitimin başlaması neticesinde imam hatip liselerindeki ortaöğretim bölümlerinin kapatılması; diğeri ise üniversite sınavlarındaki katsayı uygulaması ile mezunların kendi alanları dışında üniversiteye girmesinin engellenmesidir.

16 Ağustos 1997 tarihinde Mesut Yılmaz'ın başbakanı olduğu ANASOL-D Hükûmeti döneminde çıkarılan 4306 sayılı sekiz yıllık kesintisiz öğretim yasası,^[11] İHL'lerin ortaokul kısmının kapatılmasına yol açtığı için bu okullar açısından bir dönüm noktası oldu. Yasa ile imam hatip liseleri, 4 yıllık liseler haline gelmiş oldu.

1998 yılında YÖK ve ÖSYM tarafından üniversite sınavı puanları hesaplaması ile ilgili olarak alınan bir karar, İmam Hatip Liseleri açısından büyük önem taşır. Karar, meslek lisesi mezunlarının ortaöğrenim başarı puanlarının hesaplaması sırasında mezun puanların 0.5 yerine 0.2 katsayısı ile çarpılması yönündeydi ve bu uygulama, diğer teknik lise ve meslek lisesi mezunları ile birlikte İmam Hatip Lisesi mezunlarının da üniversitede kendi alanları dışında bölümlere girmesini engelleyecek nitelikteydi. Nitekim, Anadolu İmam Hatip liseleri katsayı kararı öncesinde öğrencilerinin yüzde 75'ini 4 yıllık fakültelere yerleştirmeyi başarmakta iken katsayı kararıyla bu oran yüzde 25'e düştü.^[12]

2009 yılında katsayı uygulamasının kaldırıldığı açıklandı ancak bu karar, Danıştay tarafından iptal edildi. Katsayı farkının azaltılmasına yönelik bir uygulama yapılması sonucu 2011 yılından itibaren imam hatip mezunlarının kendi alanları dışındaki üniversite bölümlerine girmesi imkânı yeniden ortaya çıktı. İmam Hatip Lisesi mezunlarının üniversite sınavlarındaki başarısı yeniden yükseldi.^[12] 1 Aralık 2011’den itibaren puan sistemi tamamen ortadan kalktı.

İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile birlikte 2012-2013 eğitim öğretim döneminde imam hatip liselerinin ortaokul bölümleri tekrar açılmış ve 5. sınıf öğrencileri bu okullara kaydedilmeye başlamıştır.^[3]

Not: (*) Lise ve ortaöğretim toplamıdır.

^[14]

Resmî kuruluş amacı din görevlisi yetiştirmek olan İHL, kadınlarda din görevlisi sıklıkla görülen bir olgu olmadığından^[6] 1970’lere kadar sadece erkek öğrencilerin öğrenim gördüğü bir eğitim kurumu olarak faaliyet göstermiştir. Kızını İHL'ye kaydettirmek isteyen bir velinin hukuk mücadelesi sonucu Danıştay 11. Dairesinin 14/12/1976 tarih ve 1976/4374 sayılı kararı ile İHL'ye kız öğrenciler alınmaya başlandı. 1990 yılı sonrasında İHL’nin kız öğrencisi sayısında önemli artış gözlenmiş ve 1999-2000 öğrenim yılından kız öğrenci sayısı erkek öğrenci sayısın geçmiş ve kız öğrencilerin oranı %50,25’i bulmuştur.^[6]

İHL'de kız öğrenciler, erkeklerden ayrı sınıflarda okutulmaktadır. İHL'de okuyan kız öğrencilerin Kur'an derslerinde başlarını örtmeleri 1981 yı­lın­da çı­ka­rı­lan yö­net­me­likle serbest bırakılmış;^[15] 2012 yılında yapılan değişiklikle ise tüm derslerde serbest bırakılmıştır.^[16]

• Millî Eğitim Bakanlığı İmam Hatip Liseleri yönetmeliği 19 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Resmî İmam Hatip Liseleri Mezunları-Mensupları Derneği 17 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İmam-Hatipli öğrenci forumları 15 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.