Tazama chanzo cha Amerika ya Kusini

Huruhusiwi kuhariri ukurasa huu, kwa sababu hiyo:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Julai 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Julai 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Tafadhali jumuisha taarifa zote hapo juu katika maswali yoyote unayouliza. Ikiwa unaamini kuwa ulizuiwa kimakosa, unaweza kupata maelezo na maagizo ya ziada katika sera ya kimataifa ya No open proxies.
La sivyo, ili kujadili kizuizi tafadhali chapisha ombi la ukaguzi kwenye Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Unaweza kutazama na kunakili chanzo cha ukurasa huu.
[[Picha:LocationSouthAmerica.png|thumb|Mahali pa Amerika ya Kusini [[duniani]].]]
[[Picha:Guajiran artisans.jpg|thumb|Waindio kama hao Wayuu nchini Venezuela ni wenyeji asilia wa Amerika Kusini hata kama leo hii wamekuwa wachache katika nchi nyingi za bara hili]]
'''Amerika ya Kusini''' ni [[bara]] la [[magharibi]] ambalo kwa kiasi kikubwa sana linaenea upande wa [[kusini]] wa [[Ikweta]]. 

Inapakana na [[Bahari]] ya [[Pasifiki]] upande wa [[Magharibi]], na Bahari ya [[Atlantiki]] upande wa [[Mashariki]]. 

[[Kaskazini]] inaunganika na [[Amerika ya Kaskazini]] kwa njia ya [[shingo ya nchi ya Panama]].

== Jina la "Amerika" ==
[[Neno]] "Amerika" limetokana na jina la kwanza la [[Mwitalia]] [[Amerigo Vespucci]] ([[1451]]-[[1512]]). Vespucci alikuwa [[baharia]] na [[mfanyabiashara]] katika [[utumishi]] wa [[familia]] ya [[Medici]] kutoka [[Firenze]] ([[Italia]]). Tangu [[mwaka]] [[1499]] alisafiri kwenye [[pwani]] za Amerika ya Kusini na Amerika ya Kati akaandika [[kitabu]] juu ya [[safari]] zake. Humo aliandika ya kwamba hakukubaliana na [[Kristoforo Kolumbus]] ya kwamba [[visiwa]] na nchi zilizofikiwa na Kolumbus zilikuwa sehemu ya [[Uhindi]]. Amerigo alipendekeza ya kwamba zilikuwa sehemu za "dunia mpya" au bara jipya akiwa mtu wa kwanza kuandika hivyo. 

[[Mwanajiografia]] [[Mjerumani]] [[Martin Waldseemüller]] alitumia jina la "Amerika" kwa [[heshima]] ya Amerigo alipochora [[ramani]] yake ya [[dunia]] ya mwaka [[1507]].

==Jiografia ya Amerika Kusini==
[[Picha:Suedamerika topo.png|360px|thumbnail|Topografia ya Amerika Kusini (milima, mito, tambarare)]]
Amerika ya kusini huwa na kanda 3 kubwa:
* [[Milima]] ya [[Andes]] inayoelekea upande wa magharibi kutoka kaskazini hadi kusini
* Ma[[beseni]] ya [[mito]] upande wa mashariki wa Andes
* maeneo ya nyanda za juu upande wa mashariki wa Andes

Zote ziko juu ya [[bamba la Amerika ya Kusini]]

Andes ni [[safu ya milima]] ndefu zaidi duniani, ikiwa na [[urefu]] wa [[kilomita]] 7,500 kuanzia [[Venezuela]] hadi [[Patagonia]] ([[Argentina]]). 

Kutokea kwa milima hii kulisababishwa na mgongano wa mabamba ya [[gandunia]] ya Amerika Kusini na Nasca, ilhali [[bamba la Nasca]] linasukumwa chini ya [[bamba la Amerika ya Kusini]] na kulipandisha juu, hapo pia milima ya Andes inakunjwa juu na mchakato huu unaendelea. Ndiyo asili ya mitetemeko ya ardhi inayotikisisha [[pwani]] ya Pasifiki mara kwa mara.

Mlima mrefu ni [[Aconcagua]] yenye [[kimo]] cha [[mita]] 6962 juu ya [[UB]]; uko mpakani kati ya Argentina na Chile. 

Sehemu ya kusini kabisa ni [[rasi]] ya [[Cape Hoorn]].

Tambarare kubwa ni beseni ya [[mto]] [[Amazonas (mto)|Amazonas]] ulio na urefu wa kilomita 6,448 na [[tawimto|matawimto]] 10,000. Mto Amazonas unapokea [[maji]] yake hasa kutoka Andes.

Upande wa kaskazini liko beseni la [[Orinoco]] linalotengwa na Amazonas na [[milima ya Guayana]]. 

Kusini mwa bara liko beseni la [[mto Paraguay]] na [[mto Parana]] inayokutana katika [[Rio de la Plata]].

Nyanda za juu ziko Guayana, Brasil na [[Patagonia]] ya mashariki (Argentina).

Kuna [[visiwa]] ambavyo kisiasa ni sehemu ya nchi za Amerika Kusini ingawa kijiografia ziko nje ya bara lenyewe:
*Katika bahari Pasifiki kuna [[Visiwa vya Galapagos]] (sehemu ya [[Ekuador]]), [[Kisiwa cha Pasaka]] na [[kisiwa cha Robinson Crusoe]] (sehemu za Chile)
*Katikati ya Atlantiki kuna visiwa vidogo vya [[Fernando de Noronha]], [[Trindade na Martim Vaz]] na [[funguvisiwa la São Pedro e São Paulo]] (Brazil).

==Biolojia na wanyama==
[[Picha:Myresluger2.jpg|250px|thumbnail|Mla sisimizi ni mwenyeji wa Amerika Kusini.]]
[[Picha:2 toed sloth.jpg|250px|thumbnail|Mwendapole anapendelea kutembea mitini akijitundika matawini.]]
[[biolojia|Kibiolojia]] Amerika ya Kusini ni eneo lenya tabia za pekee pamoja na [[spishi]] nyingi za [[mimea]] na [[wanyama]] zinazopatikana huko tu. Sababu yake ni kwamba katika [[historia]] ya [[sayari]] yetu bara hili lilikaa miaka [[milioni]] 100 bila kugusana na mabara mengine, hadi kutokea kwa [[shingo ya nchi]] ya Panama miaka milioni 3 iliyopita. Kwa hiyo huko zilitokea spishi ambazo hazipatikani kwenye sehemu nyingine za [[dunia]].

Kati ya wanyama ambao ni wa pekee kuna 
*[[Nandu]] (aina ya [[mbuni]] wa Amerika Kusini)
*[[Ndege (mnyama)|Ndege]] kama [[tukani]], [[tinamu]] na [[kolibri]] (Trochilidae, [[Kiing.]] [[w:hummingbird|hummingbird]]) wasio na spishi za karibu penginepo
*[[Kima wa Dunia Mpya]] ([[Platyrrhini]]) 
*[[Rodentia]] wa pekee kama [[nungubandia]] (''[[Cavia porcellus]]'') (Kiing. [[w:Guinea pig|guinea pig]]) na [[panya-chinchila]]
*Kundi la pekee la [[mamalia]] linaloitwa [[Xenarthra]], lenye [[mla-sisimizi]] ([[w:Anteater|anteater]]), [[mwendapole]] au [[slothi]] ([[w:Sloth|sloth]]) na [[armadilo]] ([[w:Armadillo|armadillo]]).
*[[Jagwa]] anayefanana kiasi na [[chui]] mkubwa
*Pia spishi nyingi za [[samaki]] zinazopatikana huko tu, kwa mfano samaki mashuhuri wa [[piranya]].

==Historia==
===Kabla ya kuingia kwa Wazungu===
[[Picha:Over Machu Picchu.jpg|250px|thumbnail|Mji wa Kifalme wa [[Inka]] katika Andes ya Peru.]]
[[Picha:Pachacuteckoricancha.jpg|250px|thumbnail|Inka Pachacutec akisali katika [[hekalu]] la [[mungu]] [[jua]]. Dini hiyo ilidai watu wengi wachinjwe kama [[kafara]].]]
Kufuatana na [[wachunguzi]] wengi, watu wa kwanza waliingia [[Amerika]] takriban miaka 15,000 - 20,000 iliyopita kutoka [[Asia]]. 

[[Jenetikia]] inaonyesha kuwa [[DNA]] za [[Waindio]] na za wakazi asilia wa [[Siberia]] ([[Asia ya Kaskazini]]) zinaonyesha [[urithi]] wa pamoja <ref>[https://books.google.com/books?id=WAsKm-_zu5sC&lpg=PP1&dq=The%20Journey%20of%20Man&pg=PA138#v=onepage&q&f=true Wells, Spencer; Read, Mark (2002). The Journey of Man - A Genetic Odyssey (google books), Random House. pp. 138–140. ISBN 0-8129-7146-9]</ref>. 

Wakati wa [[enzi ya barafu]] kulikuwa na [[shingo ya nchi]] baina ya Asia na Amerika kwa sababu [[uwiano wa bahari]] ulikuwa wa chini zaidi kuliko leo; hapo vikundi vya [[wawindaji]] na [[wavuvi]] waliweza kupita<ref>[http://www.nytimes.com/2008/04/04/science/04fossil.html Noble, John (2008-04-04). "Evidence Supports Earlier Date for People in North America, NYT, April 4, 2008". Nytimes.com]</ref><ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2008/03/080313-first-americans.html Americas Settled 15,000 Years Ago, Study Says, Stefan Lovgren for National Geographic News March 13, 2008, iliangaliwa Machi 2016]</ref>.    

Wachunguzi wengine huona ya kwamba [[uhamiaji]] huu ulianza mapema zaidi, labda miaka 40,000 hivi iliyopita.<ref>[https://books.google.com/books?id=Obgdz8auwkMC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=8000+years+ago+in+the+americas&hl=de#v=onepage&q=8000%20years%20ago%20in%20the%20americas&f=false Marder, William (April 2005). Indians in the Americas: the untold story. By William Marder. ISBN 978-1-58509-104-1]</ref><ref>[http://www.bradshawfoundation.com/journey/ Linganisha hii video ya "Journey of mankind"]</ref>

Kutoka [[Alaska]] na Amerika ya Kaskazini waliendelea kuelekea kusini; wanaaminiwa walifika karibu na ncha ya bara. 

[[Dalili]] za kwanza za [[kilimo]] zinajulikana kutoka beseni ya Amazonas tangu miaka 8,500 iliyopita. hapo watu walianza kulima [[viazi]], [[pilipili]] na [[maharagwe]]. 

[[Ufugaji]] wa [[Lama (mnyama)|Lama]] na [[alpaka]] ulianza mnamo mwaka [[3500 KK]].

Mabaki ya [[Kijiji|vijiji]] na [[Mji|miji]] ya kudumu katika Andes yanajulikana tangu [[milenia ya pili KK]]. 

Tamaduni za Waindio wa Amerika Kusini ziliboresha kilimo na kugundua [[zao|mazao]] mengi ambayo yanatupa leo hii vyakula muhimu kama vile [[mahindi]], [[viazi]], [[viazi vitamu]], [[muhogo]] na [[karanga]].

Watu hao walianza pia kujenga [[jamii]] kubwa zilizoendelea kuwa [[Dola|madola]] na [[milki]] na kuendesha [[biashara]] ya mbali. Kabla ya kuja kwa [[Wahispania]] mnamo mwaka [[1500]] ni hasa milki ya [[Inka]] iliyounganisha sehemu kubwa ya nchi za Andes.

Jamii hizo ziliweza kuwasiliana katika maeneo makubwa sana na kujenga miji mikubwa. 

Mafanikio yao ya kijamii, ya [[uchumi|kiuchumi]] na ya [[Sanaa|kisanii]] ni ya ajabu kwa sababu katika [[teknolojia]] waliendesha shughuli bila matumizi ya vyombo vya [[metali]]. Ingawa walitengeneza mapambo mazuri sana ya [[dhahabu]], [[fedha]], [[shaba]] na [[bronzi]], kuna mifano michache sana ya matumizi ya bronzi au metali nyingine kwa vifaa na [[silaha]].

Kuna makadirio ya kwamba [[idadi]] ya wakazi asilia, yaani Waindio, ilikuwa milioni 30 hivi katika Amerika ya Kusini kabla ya kufika kwa [[Wazungu]].

===Kipindi cha ukoloni===
[[Picha:Desembarque de Pedro Álvares Cabral em Porto Seguro em 1500 by Oscar Pereira da Silva (1865–1939).jpg|350px|thumbnail|Kufika kwa Wareno kwenye pwani ya Brazil mnamo mwaka 1500 (taswira ya mwaka 1922).]]
[[Picha:Expedición de Almagro Pedro Subercaseaux.jpg|thumbnail|350px|Kikosi cha Wahispania wanavamia Chile mnamo mwaka 1530: silaha za feleji, [[askari farasi]] na [[mbwa]] wakali walihakikisha ushindi wao dhidi ya wenyeji wenye silaha za mawe tu; taswira ya karne ya 19.]]
Mwaka [[1492]] [[Kristoforo Kolumbus]] alifika kwenye [[visiwa]] vya [[Karibi]] na kwenye [[safari]] yake ya tatu mwaka [[1498]] alipita kwenye [[pwani]] ya Venezuela. 

Nchi mbili jirani za [[Hispania]] na [[Ureno]], zilizokuwa viongozi wa teknolojia ya usafiri kwa bahari wakati ule, zilifanya [[mkataba]] wa kugawana [[dunia]] kati yao. Kutokana na mkataba huo maeneo ya Brazil ya leo yalikuwa chini ya Ureno na sehemu nyingine za Amerika Kusini chini ya Hispania. 

Nchi zote mbili zilituma [[wamisionari]] [[Wakatoliki]] na kuruhusu Kanisa Katoliki pekee kufanya kazi kule. Hapo ndipo msingi kwa [[lugha]] za Kihispania na Kireno kuwa lugha ya watu wengi kwenye bara hili na asilimia kubwa kuwa wafuasi wa Kanisa Katoliki hadi leo.

Wahispania wachache walifaulu kuvamia na kuteka madola yote ya wenyeji. Sababu muhimu ilikuwa tofauti kubwa ya [[teknolojia]], maana wakazi asilia bado walitumia zaidi silaha za [[mawe]] na [[ubao]], ilhali Wahispania walifika na [[upanga|panga]] za [[feleji]], [[gobora]] na [[farasi]] wa [[vita]].

Sababu nyingine ni ya kibiolojia, kwa sababu Wazungu walileta [[magonjwa]] yasiyojulikana kwa wenyeji wa Amerika. Kuna makadirio ya kwamba magonjwa hayo yaliua mamilioni ya Waindio na hivyo kudhoofisha upinzani wao dhidi ya wavamizi Wazungu waliokuwa wachache kwa miaka mingi.

Kiutawala Wahispania waliunda majimbo makubwa yaliyosimamiwa na [[afisa]] mwenye [[cheo]] cha "mfalme mdogo" ([[his.]] ''virrei'', ing. ''viceroy''). Majimbo hayo yalikuwa chini ya [[serikali]] kuu ya [[Madrid]], lakini yalijitawala chini ya wafalme wadogo waliotumwa kutoka Hispania. 

Majimbo ya kwanza yalikuwa "[[Hispania Mpya]]" ([[Meksiko]] na Venezuela) na "Peru" (maeneo makubwa ya Andes pamoja na [[Panama]]). Mwaka [[1717]] maeneo ya Ekuador, Kolombia na Venezuela yalikunganishwa kuwa jimbo kubwa la "[[Granada Mpya]]". Mwaka [[1776]] Bolivia, Chile, Argentina na Paraguay zilikuwa "[[Rio de la Plata]]".

Fedha kutoka [[migodi]] ya Peru ilikuwa msingi wa [[utajiri]] wa Hispania na nafasi yake kama dola muhimu katika [[Ulaya]].

Kijamii kulikuwa na matabaka. [[Tabaka]] la juu walikuwa Wahispania waliotumwa kutoka kwao pamoja na [[familia]] wenyeji Wahispania. Sehemu kubwa ya wakazi walikuwa na asili ya mchanganyiko wa Wazungu na Waindio; katika nchi kadhaa, hasa katika [[nyanda za juu]] za Andes na katika [[misitu]] ya [[mvua]] kulikuwa bado na idadi kubwa ya Waindio. Kwenye maeneo ya pwani [[watumwa]] kutoka [[Afrika]] waliingizwa. Serikali ya Kihispania ilijaribu kuwatenganisha wakazi kufutana na [[rangi]] na kutenga vyeo vya juu kwa Wazungu watupu, lakini hii ilikuwa vigumu kutokana na asilimia kubwa ya mchanganyiko.

===Uhuru===
[[Picha:La Independencia del Perú.jpg|300px|thumbnail|Tangazo la uhuru wa Peru mwaka 1821.]]
Mnamo mwaka [[1800]] [[harakati]] ya kutafuta [[uhuru]] ilipata nguvu. Kwa upande moja [[walowezi]] Wahispania walisikia juu ya uhuru wa makoloni ya Uingereza katika Marekani. Walisikitika pia kutawaliwa na nchi iliyo mbali katika Ulaya, ambayo haikuangaliwa tena na sehemu ya wenyeji kama nchi mama. Kwa upande mwingine Hispania ilidhoofika kutokana na vita za [[Napoleon]], [[uvamizi]] wa Wafaransa na [[mapinduzi]] katika Hispania.

Tangu mwaka [[1808]] [[Simon Bolivar]] aliongoza [[kikosi]] cha [[wanamgambo]] na kupigana na [[jeshi]] la kikoloni hadi kushinda mwaka [[1813]]. Argentina ilifuata mwaka [[1816]] na kujitangazia uhuru, Chile na Kolombia zikafuata mwaka [[1818]]. Mapigano ya mwisho yalitokea mwaka [[1824]] huko Peru: waasi walishinda na Hispania iliondoka katika Amerika ya Kusini ikibaki kwenye [[visiwa vya Karibi]]. 

Baada ya uhuru sehemu kubwa ya Amerika Kusini iliunganishwa katika "[[Kolombia Kubwa]]" lakini hili dola jipya haikudumu, hivyo tangu mwaka [[1832]] madola ya leo yalitokea.

== Urithi wa ukoloni: lugha na utamaduni ==
Kwa [[lugha]] zake mbalimbali bara linahesabiwa katika "[[Amerika ya Kilatini]]" kwa sababu wakazi wengi hutumia [[lugha za Kirumi]], hasa [[Kihispania]] na [[Kireno]], zilizotokana na [[Kilatini]]. 

Sababu yake ni ya kwamba sehemu kubwa ya bara hili lilikuwa [[koloni]] la [[Hispania]]. Brazil ilikuwa koloni la [[Ureno]]. Nchi zote mbili ziliacha tabia za [[utamaduni]] wao pamoja na [[dini]] ([[Kanisa Katoliki]]) na lugha zilizokuwa [[lugha ya taifa|lugha za kitaifa]]. 

Nchi za [[Guyana]] pekee zilikuwa makoloni ya mataifa mengine ya [[Ulaya]] zilizoacha lugha zao:
* [[Guyana]] ilikuwa koloni la [[Uingereza]] ikitumia [[Kiingereza]] (zamani iliitwa Guyana ya Kiingereza)
* [[Surinam]] ilikuwa koloni la [[Uholanzi]] ikitumia [[Kiholanzi]] (zamani iliitwa Guyana ya Kiholanzi)
* [[Guyana ya Kifaransa]] ilikuwa koloni la [[Ufaransa]], sasa imekuwa [[mkoa]] wa Ufaransa na sehemu ya [[Umoja wa Ulaya]] ikitumia [[Kifaransa]].

== Orodha ya nchi na maeneo ==
Katika bara hilo kuna nchi huru zifuatazo:
* [[Argentina]]
* [[Bolivia]]
* [[Brazil]]
* [[Chile]]
* [[Ekuador]]
* [[Guyana]]
* [[Kolombia]]
* [[Paraguay]]
* [[Peru]]
* [[Surinam]]
* [[Uruguay]]
* [[Venezuela]]

Maeneo chini ya utawala wa mataifa ya nje ni:
* [[Guyana ya Kifaransa]]
* [[Visiwa vya Falkland]] ([[Uingereza]])
* Visiwa vya [[Aruba]], [[Bonaire]] na [[Curaçao]] ([[Uholanzi]])

Taarifa zaidi zinapatikana katika jedwali lifuatalo:
{{South America Labelled Map|float=right}}
{| class="wikitable sortable" border="1" style="font-size:85%"
|- style="background:#ececec;"
! Jina la nchi au eneo,<br /> [[bendera]]
! [[Orodha ya nchi kufuatana na eneo|Eneo]]<br />(km²)
! [[Orodha ya nchi kufuatana na wakazi|Wakazi]]<br />(2007)
! [[Orodha ya nchi kufuatana na wakazi kwa km²|Wakazi kwa km²]]
! [[Mji mkuu]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Argentina|[[Picha:Flag of Argentina.svg|left|30px]] [[Argentina]]}}
| align="right" | 2,766,890
| align="right" | &nbsp;40,677,348
| align="right" | 14.3
| style="text-align:left;" | [[Buenos Aires]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Bolivia|[[Picha:Flag of Bolivia.svg|left|30px]] [[Bolivia]]}}
| align="right" | 1,098,580
| align="right" | &nbsp;&nbsp;9,247,816
| align="right" | 8.1
| style="text-align:left;" | [[La Paz]], [[Sucre]]<!--<ref>[[La Paz]] is the administrative capital of [[Bolivia]]; [[Sucre]] is the judicial seat.<br /></ref>-->
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Brazil|[[Picha:Flag of Brazil.svg|left|30px]] [[Brazil]]}}
| align="right" | 8,514,877
| align="right" | 191,908,598
| align="right" | 22.0
| style="text-align:left;" | [[Brasilia]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Chile|[[Picha:Flag of Chile.svg|left|30px]] [[Chile]]}}<!--<ref>Includes [[Easter Island]] in the [[Pacific Ocean]], a [[Chile]]an territory frequently reckoned in [[Oceania]]. [[Santiago, Chile|Santiago]] is the administrative capital of Chile; [[Valparaíso]] is the site of legislative meetings.<br /></ref>-->
| align="right" | 756,950
| align="right" | &nbsp;16,454,143
| align="right" | 21.1
| style="text-align:left;" | [[Santiago de Chile]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Kolombia|[[Picha:Flag of Colombia.svg|left|30px]] [[Kolombia]]}}
| align="right" | 1,138,910
| align="right" | &nbsp;45,013,674
| align="right" | 37.7
| style="text-align:left;" | [[Bogotá]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Ekuador|[[Picha:Flag of Ecuador.svg|left|30px]] [[Ekuador]]}}
| align="right" | 283,560
| align="right" | &nbsp;13,927,650
| align="right" | 47.1
| style="text-align:left;" | [[Quito]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Falkland Islands|[[Picha:Flag of the Falkland Islands.svg|left|30px]] [[Falkland Islands]]}} ([[Ufalme wa Muungano]])<!--<ref>Claimed by [[Argentina]].<br /></ref>-->
| align="right" | 12,173
| align="right" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;3,140<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fk.html Falkland Islands: July 2008 population estimate] {{Wayback|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fk.html |date=20100129145002 }}. CIA World Factbook.</ref>
| align="right" | 0.26
| style="text-align:left;" | [[Port Stanley, Falkland Islands|Port Stanley]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Guyana ya Kifaransa|[[Picha:Flag of French Guiana.svg|left|30px]] [[Guyana ya Kifaransa]]}} ([[Ufaransa]])
| align="right" | 91,000
| align="right" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;221,450 (Jan. 2008)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=99&ref_id=CMRSOS02137| title=Population des régions au 1er janvier| publisher=[[INSEE]]| accessdate=2009-01-20}}</ref>
| align="right" | 2.7
| style="text-align:left;" | [[Cayenne]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Guyana|[[Picha:Flag of Guyana.svg|left|30px]] [[Guyana]]}}
| align="right" | 214,970
| align="right" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;770,794
| align="right" | 3.6
| style="text-align:left;" | [[Georgetown (Guyana)|Georgetown]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Paraguay|[[Picha:Flag of Paraguay.svg|left|30px]] [[Paraguay]]}}
| align="right" | 406,750
| align="right" | &nbsp;&nbsp;6,347,884
| align="right" | 15.6
| style="text-align:left;" | [[Asunción]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Peru|[[Picha:Flag of Peru.svg|left|30px]] [[Peru]]}}
| align="right" | 1,285,220
| align="right" | &nbsp;28,220,764
| align="right" | 21.7
| style="text-align:left;" | [[Lima]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Visiwa vya South Georgia na South Sandwich|[[Picha:Flag of South Georgia and the South Sandwich Islands.svg|left|30px]]  [[Visiwa vya South Georgia na South Sandwich]]<br />(Ufalme wa Muungano)}}<!--<ref>vinadaiwa pia na Argentina, hakuna wakazi wenyeji wa kudumu.</small><br /></ref>-->
| align="right" | 3,093
| align="right" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;20
| align="right" | 0
| style="text-align:left;" | [[Grytviken]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Surinam|[[Picha:Flag of Suriname.svg|left|30px]] [[Surinam]]}}
| align="right" | 163,270
| align="right" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;438,144
| align="right" | 2.7
| style="text-align:left;" | [[Paramaribo]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Uruguay|[[Picha:Flag of Uruguay.svg|left|30px]] [[Uruguay]]}}
| align="right" | 176,220
| align="right" | &nbsp;&nbsp;3,477,778
| align="right" | 19.4
| style="text-align:left;" | [[Montevideo]]
|-
| style="text-align:left;" | {{sort|Venezuela|[[Picha:Flag of Venezuela.svg|left|30px]] [[Venezuela]]}}
| align="right" | 912,050
| align="right" | &nbsp;26,414,815
| align="right" | 27.8
| style="text-align:left;" | [[Caracas]]
|- class="sortbottom"
! Jumla
| align="right" | {{nts|17,824,513}}
| align="right" | {{nts|382,426,313}}
| align="right" | 21.5
|
|}

== Marejeo ==
{{marejeo}}
{{mbegu-jio-AmerikaKusini}}
[[Jamii:Bara]]
[[Jamii:Amerika Kusini]]
[[Jamii:Amerika]]
Rudia Amerika ya Kusini.
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/wiki/Amerika_ya_Kusini"