Ksilem
Ksilem je jedan od dva tipa transportnog tkiva kod vaskularnih biljki (floem je drugi). Reč ksilem je izveden iz grčki: ξύλον (ksilon), sa značenjem "drvo". Najbolje poznato ksilemsko tkivo je drvo, mada je ono prisutno i kod drugih biljiki. Njegova osnovna funkcija je transport vode i biljnih nutrijenata.
Ranije se smatralo da se provodnim elementima ksilema isključivo transportuje voda sa mineralnim materijama od korena do svih delova biljke, a sadašnja saznanja govore da se u ksilemskom soku:
- mogu naći mnoga organska jedinjenja koja proizvodi koren (npr. alkaloidi) ili ih usvaja iz zemljišta
- aminokiseline i amidi koji su nastali prilikom redukcije nitrati i ugrađivanja soli amonijuma u organska jedinjenja
- u proleće kod višegodišnjih biljaka, dok se ne razviju listovi, biljka se iz korena i različitih podzemnih organa za skladištenje (krtole, lukovice, rizomi i sl.) snabdeva organskim materijama preko ksilema
- klijanje mlade biljke odvija se korišćenjem organskih materija iz semena ili drugih podzemnih organa, kroz ksilem
- nalaze biljni hormoni, citokinini i giberelini, koje proizvodi meristem korena
- prenose spore i toksini patogenih gljiva i virusi.
Usled transpiracije u nadzemnim delovima biljke i apsorpcije vode u korenu, javlja se razlika u pritisku, koja se naziva sisajuća sila i koja omogućava kretanje vode naviše.
Ksilem je izgrađen od mrtvih ćelija sa odrvenelim zidovima, koje se nazivaju:
- traheje i traheidi
- parenhimsko tkivo ksilema
- mehanički tkivo, libriform vlakna
Obe vrste ćelija su mrtve, bez protoplasta i sa zadebljalim, lignifikovanim zidovima koji mogu izdržati pritisak. Traheje su dugačke cevi, do 10 cm dužine, nastale uzdužnim spajanjem ćelija. Uzdužni zidovi ćelija koje će obrazovati traheju odrvenjavaju, a njihovi poprečni zidovi delimično ili potpuno nestaju.
Prema obliku zadebljanja zidova , među trahejama se razlikuju:
- prstenaste, nalaze se u organima koji rastu
- spiralne, kao i prstenaste u organima koji rastu
- mrežaste, imaju delove zidova koji nisu zadebljali i kroz koje je moguć bočni transport; prema obliku nezadebljalih delova mogu biti jamičaste, stepeničaste i dr.
Traheide su izdužene ćelije najčešće sa šiljatim vrhovima. Transport materija vrši se kroz dvostruko opšančene jamice na radijalnim i poprečnim zidovima. Ove jamice se nalaze na mestu odvajanja primarnog od sekundarnog zida. Traheide su filogenetski stariji elementi, prisutni kod papratnjača i golosemenica gde, zbog odrvenelih zidova, pored provodne imaju i mehaničku ulog.
- C. Wei; E. Steudle; M. T. Tyree & P. M. Lintilhac (May 2001). „The essentials of direct xylem pressure measurement”. Plant, Cell and Environment 24 (5): 549–555. DOI:10.1046/j.1365-3040.2001.00697.x.
- N. Michele Holbrook; Michael J. Burns, and Christopher B. Field (November 1995). „Negative Xylem Pressures in Plants: A Test of the Balancing Pressure Technique”. Science 270 (5239): 1193–4. Bibcode 1995Sci...270.1193H. DOI:10.1126/science.270.5239.1193.
- Pockman, W.T.; J.S. Sperry and J.W. O'Leary (December 1995). „Sustained and significant negative water pressure in xylem”. Nature 378 (6558): 715–6. Bibcode 1995Natur.378..715P. DOI:10.1038/378715a0.
- Campbell, Neil A.; Jane B. Reece (2002). Biology (6th izd.). Benjamin Cummings. ISBN 978-0-8053-6624-2.
- Kenrick, Paul; Crane, Peter R. (1997). The Origin and Early Diversification of Land Plants: A Cladistic Study. Washington, D. C.: Smithsonian Institution Press. ISBN 978-1-56098-730-7.
- Muhammad, A.F.; R. Sattler (1982). „Vessel Structure of Gnetum and the Origin of Angiosperms”. American Journal of Botany (Botanical Society of America) 69 (6): 1004–21. DOI:10.2307/2442898. JSTOR 2442898.
- Tyree, Melvin T.; Martin H. Zimmermann (2003). Xylem Structure and the Ascent of Sap (2nd izd.). Springer. ISBN 978-3-540-43354-5.