Francuski jezik

francuski jezik
Français
Izgovor	[fʁɑ̃sɛ]
Države	29 država
Regije	Francuska, Kanada, Belgija, Švajcarska, Demokratska Republika Kongo, Obala Slonovače i još 46 zemalja.
Broj govornika	110 miliona (maternji), više od 220 miliona ukupno[1]
Jezična porodica	indoevropski italski romanski italo-zapadni galo-iberski galo-romanski francuski jezik
Pismo	latinica (francuska varijanta)
Službeni status
Službeni	29 država  Ujedinjene nacije Međunarodni olimpijski komitet  Evropska unija
Regulator	Francuska akademija (l'Académie française)
Jezični kodovi
ISO 639-1	fr
ISO 639-2	fre (B) fra (T)
ISO 639-3	fra
Države u kojima je maternji jezik   Države u kojima je administrativni jezik   Države u kojima je jezik kulture   Regija u kojima je manjinski jezik

Francuski jezik (fr. la langue française) je jedan od romanskih jezika koji se primarno koristi u Francuskoj, Belgiji, Švajcarskoj, prekomorskim teritorijama Francuske, kao i bivšim kolonijama Francuske i Belgije, uključujući Kvebek u Kanadi. Francuski je drugi najrašireniji jezik nakon Engleskog. On je službeni jezik u 29 zemalja, većina kojih su članovi la francophonie, zajednice zemalja francuskog govornog područja. On je govorni jezik u Francuskoj, južnoj Belgiji, zapadnoj Švajcarskoj, Monaku, provincijama Kvibek, Nju Bransvik, i delovima Manitobe i Ontarija u Kanadi, delovima SAD u državama Luizijana, Mejn, Nju Hempšir i Vermont, Među obrazovanim klasama u Severnoj i Zapadnoj Africi, Haitima, Francuskoj Polineziji i raznim zajednicama drugdje. Ovaj jezik koristi 110 miliona stanovnika na Zemlji kao prvi jezik, a ukupno 190 miliona ljudi ga koristi u svakodnevnoj komunikaciji. Prema demografskim projekcijama, pre svega zbog visokog nataliteta afričkog frankofonskog stanovništva, broj stanovnika koji govore francuskim jezikom će 2025. godine dostići broj od 500 miliona, a do 2050. godine 650 miliona ili 7% buduće svetske populacije. Francuski jezik je drugi jezik po brojnosti na svetu prema broju ljudi koji ga uče (posle engleskog jezika).^[2]

Francuski jezik je izveden iz govornog latinskog jezika Rimskog carstva, kao što su i jezici: Italijanski, Portugalski, Španski, Rumunski, Katalanski i drugi. Francuski je evoluirao iz Galo-romanskog, govornog latinskog u Galiji, i specifičnije u Severnog Galiji. Njegovi najbliži srodnici su drugi oil jezici — jezici koji se istorijski govore u severnoj Francuskoj i u južnoj Belgiji, koje je Francuski u ugavnom zamenuo. Francuski je takođe bio pod uticajem maternjih Keltskih jezika severne rimske Galije, kao što je Belgijska Galija i (Germanski) Franački jezici post-rimskih Franačkih osvajača. U današnje vreme, zahvaljujući francuskoj prekomorkoj ekspanziji, postoje brojni Kreolski jezici utemeljeni na francuskom jeziku, pre svega Haićanski kreolski jezik. Osoba sa francuskog govornog područja se naziva frankofon.

Prema istraživanju Europske komisije, francuski je četvrti najšire korišćeni maternji jezik u Evropskoj Uniji.^[2] On je treći po broju ljudi koji ga rezumeju u EU.^[3] Usled francuskog i belgijskog kolonijalizma počevši od 17. i 18. veka, francuski je uveden u nove teritorije Amerika, Afrike i Azije. Većina onih koji ga koriste kao drugi jezik prebiva u frankofonskoj Africi, posebno u Gabonu, Alžiru, Mauricijusu, Senegalu i Obali Slonovače.^[4] Godine 2007, procenjivalo se da postoji oko 75 miliona osoba kojima je Francuski maternji jezik;^[5] i da ukupno ima 338 miliona ljudi koji mogu da ga govore. Prema demografskim projekcijama koje su proizveli Université Laval i Réseau Démographie de l'Agence universitaire de la francophonie, totalni broj govornika francuskog će biti aproksimativno 500 miliona godine 2025. i 650 miliona do 2050.^[6] U skladu sa ovim predviđanjima, izveštaj koji je 2014. izdala ogranizacija La Francophonie procenjuje da 274 miliona ljudi govori francuski, bilo kao prvi ili drugi jezik.^[7][8]

Francuski ima dugu istoriju kao međunarodni jezik trgovine, diplomatije, književnosti i naučnih standarda i on je zvanični jezik mnogih međunarodnih organizacija uključujući Ujedinjene Nacije, Evropsku Uniju, NATO, WTO i ICRC. Godine 2011, Bloomberg Businessweek je procenio da je francuski jedan od tri najviše korišćena poslovna jezika, nakon engleskog i kineskog.^[9]

Od 1970. postoji međunarodna organizacija za saradnju zemalja u kojima je francuski zvanični, ili važan jezik u komunikaciji i kulturi. Ova organizacija se zove „Frankofonija“.

Glavni članak: Geografska distribucija francuskog govornog područja

Sa 12% govornika među EU stanovništvom, francuski je četvrti najviše zastupljeni maternji jezik u Evropskoj Uniji, nakon nemačkog, engleskog i italijanskog; on je takođe treći po sveukupnoj zastupljenosti u Uniji, nakon engleskog i nemačkog (33% EU populacije izjavljuje da zna da govori engleski, dok 22% Evropljana razume nemački i 20% francuski).^[2][11]

Po ustavu Francuske, francuski je bio službeni jezik republike od 1992^[12] (mada ga je uredba Villers-Cotterêts učinila mandatornim u pravnim dokumentima 1539. godine). Francuska propisuje korišćenje francuskog u službenim vladinim publikacijama, javnom obrazovanju, izuzev u specijalnim slučajevima (iako se te odredbe često ignorišu), i pravnim ugovorima; oglasi moraju da sadrže prevod stranih reči.

U Belgiji, francuski je znanični jezik u Valoniji (izuzev dela Istočnih Kantona, u kojima se govori nemački) i jedan od dva zvanična jezika — uporedo sa holandskim — regiona glavnog grada Brisela, gde ga govori većina stanovništva često kao primarni jezik.^[13]

Francuski je jedan od četiri službena jezika Švajcarske (zajedno sa nemačkim, italijanskim i romanškim) i govori se u zapadnom delu Švajcarske zvanom Romandija, u kome je Ženeva najveći grad. Jezičke podele u Švajcarskoj se ne podudaraju sa političkim podelama i neki kantoni imaju bilingualni status, na primer gradovi poput Biel/Bienne ili kantoni, kao što je Valais-Fribourg-Berne. Frencuski je maternji jezik za oko 20% švajcarskoj stanovništva, a govori ga 50.4%^[14] populacije.

Smatra se da su Zakletve iz Strazbura (les serments de Strasbourg) iz 842. prvi tekst napisan na protofrancuskom.

Kralj Fransoa I je 1539. naredio da francuski bude zvanični jezik administracije i dvora u Francuskoj.

1634. osnovana je Francuska akademija (Académie française), koja se bavila „Unapređenjem i zaštitom francuskog jezika“. Od sedamnaestog vijeka francuski je postao lingua franca evropskih plemića, prvo u centralnoj, a u 18-om i 19-om vijeku istočnoj Evropi (Poljska, Rusija, Rumunija). U ovo vrijeme Francuska je postala kolonijalna sila, čime je postavila osnove za širenje francuskog jezika van Evrope. Belgija, koja je stekla nezavisnost 1830., takođe je uvela francuski jezik u svoje kolonije.

U 18-om vijeku francuski je postao glavni jezik u domenu međunarodnih odnosa i diplomatije (umjesto latinskog). Kasnije je stvaranjem kolonijalnog carstva Velike Britanije u 19-om vijeku, i porastom moći SAD-a u 20-om veku, situacija promijenjena u korist engleskog jezika.

Iako je tek treći po broju govornika među romanskim jezicima (iza špankog i portugalskog), francuski jezik je i dalje geopolitički gledano najvažniji romanski jezik. I dok je još u 19. vijeku (i na početku 20. vijeka) uživao status glavnog svjetskog jezika, tokom 20. vijeka francuski je drastično izgubio na važnosti, do te razine da ga se katkada (neutemeljeno) zna svoditi samo na jezik kulture i diplomacije.

Međutim, osnivanjem i djelovanjem Međunarodne organizacije Frankofonije (l'Organisation Internationale de la Francophonie) (kraće: Frankofonija), svakojakom suradnjom Francuske i Belgije s bivšim kolonijama, promoviranjem francuskoga u svijetu, te prije svega brzim demografskim rastom velikog broja zemalja članica Frankofonije i opismenjivanjem stanovništva u istima (pretežno onima smještenima u Africi) trend stagnacije francuskog je zaustavljen, pa se u posljednjih par desetljeća mogu primijetiti posve drukčija kretanja.

Prema najnovijim podatcima francuski jezik uči 89 634 000 ljudi u svijetu (porast od gotovo 10% u 7 godina - od zadnjeg istraživanja 1998.), što ga čini drugim najviše učenim svjetskim jezikom (odmah nakon engleskog). Od toga broja 37,26% se odnosi na subsaharsku Afriku, 30,9% na Evropu, 20,1% na Sjevernu Afriku i Bliski Istok, 9,47% na Sjevernu i Južnu Ameriku, a 2,25% na Aziju (bez Bliskog Istoka) i Okeaniju.

Kao službeni jezik: Belgija (4.000,000; Harris 1987); Benin (16,700; Johnstone 1993); Burkina Faso; Burundi (2,200; 2004); Kamerun; Kanada (6.700,000; 2001); Srednjoafrička Republika (9,000; 1996); Čad (3,000; 1993); Komori (1,700; 1993); Kongo (28,000; 1993); Obala Bjelokosti (17,500; 1988); Demokratska Republika Kongo; Džibuti (10,200; 2006); Ekvatorska Gvineja; Francuska Polinezija (25,700; 2000); Gabon (37,500; Johnstone 1993); Gvadalupa (7,300; 2004); Gvineja; Haiti (600; 2004); Indija (12,000); Libanon (16,600; 2004); Madagaskar (18,000; Johnstone 1993); Mali (9,000; Johnstone 1993); Mauricijus (37,000); Mayotte (2,450; Johnstone 1993); Monako (17,400; 1988); Nova Kaledonija (53,400; 1987); Niger (6,000; Johnstone 1993); Réunion (2,400; Johnstone 1993); Ruanda (2,300; 2004); Saint Pierre et Miquelon (5,110; 1967); Senegal (20,000; 2006); Sejšeli (980; 1971); Švicarska (1.490,000; 2000); Togo (3,000; 1993); Vanuatu (6,300; 1995).

kao nacionalni govori se u: Francuska (53,200,000; 2005); Andora (2,400; 1986); Francuska Gijana; Luksemburg (13,100; Johnstone 1993); Martinik (9,000; 2004); Wallis i Futuna (120; Johnstone 1993).

Ostalo: Alžir (111,000; 1993); Kambodža; Italija (100,000; Harris 1987. regionalno službeni); Tunis (11,000; 1993); Ujedinjeno Kraljevstvo (14,000; 1976 Stephens. Služben na Kanalskim otocima); SAD (1.640,000; 2000)^[15].

Francuski jezik je veoma daleko od fonetskih pravila čitanja i pisanja. Završni suglasnik u rečima se nikad ne izgovara. Slova n i m se ponekad ne izgovaraju. Francuski se čita „tečno“, što znači da se završni suglasnici često spajaju sa narednom reči. U pisanju se koristi pet vrsta akcenta: akut ´, grav `, cirkumfleks ˆ, umlaut ili trema ¨, i cedilja ¸.

Francuski jezik razlikuje deset glagolskih vremena: 5 prostih i 5 složenih.

Prosta su: sadašnje vreme (le présent), imperfekt (l'imparfait), futur (le futur), prezent subjunktiv (le subjonctif) i sadašnji kondicional (le conditionnel).

Složena su: složeni perfekat (le passé composé), pluskvamperfekt (le plus-que-parfait), futur perfekat (le futur antérieur), imperfekat subjunktiv (le subjonctif passé) i prošli kondicional (le conditionnel passé).

Francuski razlikuje učtivo oslovljavanje od prijateljskog. Za učtivo obraćanje koristi se drugo lice množine (vous). Izgubio je deklinaciju koja je postojala u latinskom jeziku. Francuski jezik razlikuje dva gramatička roda.

Vrste riječi ili classes des mots, parties du discours su tradicionalno podijeljene u dvije skupine: promjenjive (imenica, pridjev, glagol, zamjenica i član) i nepromjenjive ( prilog, prijedlog, veznik, uzvik)
Padež ili le cas u francuskom jeziku su istovjetni padežima u hrvatskom. Razlika je u tome što francuska deklinacija nije morfološki razvijena kao hrvatska te se zbog toga, za izricanje različitih padeža, francuski jezik služi prijedlozima, na primjer: N. la maison - G. de la maison. Morfološka opozicija javlja se prilikom tvorbe množine: N. sg. la maison - N.pl. les maisons
Brojevi ili les numéraux ne postoje kao zasebna gramatička kategorija nego čine dio pridjeva te se obično nazivaju les adjectifs numéraux.
Glagolska vremena. Francuski razlikuje četiri načina, a svaki način izriče nekoliko vremena:
a) indikativ - présent, passé composé, passé antérieur, imparfait, plus-que-parfait, passé intérieur, futur simple i futur composé
b) subjunktiv - présent, passé, imparfait, plus-que-parfait
c) kondicional - présent, passé
d) imperativ - présent ; passé
Glagolska stanja: aktiv, pasiv
Participi: sadašnji, prošli
Rod imenica: muški (masculin), ženski (féminin)
Pomoćni glagoli: avoir (imati), être (biti)
Načini: indikativ (indicatif), subjunktiv (subjonctif), kondicional (conditionnel)i imperativ(impératif)

• [a] = a
• [u] = ou
• [i] = i, y
• [o] = o, au, eau
• [e] = è, ê, ai, ei (u principu e s kvačicom (osim é ))
• [é] = (isto kao i e, samo su malo usta razvučenija, može se čitati isto kao i e) é, ed,
• ez, er (na kraju riječi, npr parler i parlez se izgovaraju [parlé ]
• [ü]= (ili fućkajuće i), kaže se i, samo se skupe usne u krug kao da će se reći u
• [ø]= (ili muklo e), englesko e u the=
• e (bez ikakve kvačice, osim kad je prvo slovo u riječi, tad se čita normalno), eu
• [ö]= (ili muklo eu). Glas sličan hrvatskom poluglasu ugh, kada je neko zbunjen, kad se ne zna što je neko rekao, ugh = eu, œ, (npr. provocateur [provokat r]

a, o i ö imaju 2 verzije otvoreniju i zatvoreniju, ali se na to manje-više ne obraća neka pažnja.

Nazali u francuskom su samoglasnici koji ti se sastoje od kombinacije nekog samoglasnika +n ili m, s time da ti se n (ili m) pročita tiho, ili da se skoro uopće ne čita.

• nazalno u (čita se a s zaobljenim usnama+ tiho n)= un, um
• [ẽ] (a + tiho n) = ain, ein, aim, eim, in (općenito neki samoglasnik (ili čak ništa +in)

Razlika između nazalno u i ẽ je nestala u govornom francuskom, tako da se oboje mogu pojednostaviti kao a + tiho n.

• [õ] (o + tiho n) = on, om
• [ã] (o s razvučenim ustima + tiho n) = an, en, am, em

Razlika između [õ] i [ã] je da su kod prvog usne zaokružene, kao kod pravog o, a kod drugog razvučene kao u a, ali u brzom govoru se to neće opaziti.

Ako je slučajno n ili m duplo npr. vienne onda glas nije nazal i čita se normalno [vjen]. Ako iza n ili m postoji drugi samoglasnik, glas nije nazal i čita se normalno npr. ananas [anana]. Glagoli u trećem licu prezenta dobivaju nastavak –ent, koji se uopće ne čita (iznimka).

• [j] = i +samoglasnik (npr. ie=je)
• [wi] = ou+i (npr. oui [wi])
• [vi] = ui (npr. huit [vi])
• [wa] = oi (npr. moi [mwa])

Kombinacija ay se čita kao ai+i, dakle ej. Općenito y je kao 2 i (ali to nekada ne dođe do izražaja). Ako su na samoglasniku 2 tačkice, kombinacija samoglasnika se ne čita, već se čitaju odvojeno, npr. noël [noel]

• [š] = ch
• [k] = qu, k, c (uvek osim ispred e & i)
• [g] = g (uvijek osim ispred e & i)
• [nj] = gn
• [r] (malo se drugačije izgovara, vuče na rh) = r
• [f] = f, ph
• [s] = s, c sa cedillom (kvačicom ispod slova), c ispred e & i
• [z] = s između samoglasnika, z
• [ž] = j, g ispred e & i

Dupla slova se čitaju kao i da je samo jedno napisano.

• [ej], [aj] = ail, eil, eille, aille, ille, il (npr. chandail [šandaj], vermeil [vrmej], grisaille [grisaj], viellard [vjejard], versailles [versaj], soleil [solej])
• [s] = ss između samoglasnika
• [si], [se] = ti+on, ti+al, ti+el, ti+eux (npr. station [stasiõ], nation[nasiõ],démocratie[démokrasi], impartial[ãparsial], poteniel [potensiel],ambitieux [ãbisiöz]
• [ks] = x (manje-više)
• [gz]= x (među samoglasnicima) npr. example [egzãpl]
• [s]= x (nekad)

Na kraju riječi koja ima više od jednog sloga zadnji suglasnik (osim ako nije c,r,f,l (englesko CaReFuL:) se ne čita. Ako sljedeća riječ počinje sa samoglasnikom (ili sa h) neki se suglasnici onda dodaju toj riječi, a riječi se spajaju, npr. nous avons [nuzavõ].

Glasovi na kraju riječi čitaju se kao

• s= [z]
• x= [z]
• d= [t]

Procjenjuje se da najmanje 13% francuskog jezika čine posuđenice (oko 4.200 riječi). 1.054 riječi su iz engleskog jezika, 707 iz italijanskog, 550 iz staronjemačkog, 481 iz starih galoromanskih jezika, 215 iz arapskog, 164 iz njemačkog, 160 iz keltskog, 159 iz španskog, 153 iz holandskog, 112 iz perzijskog i sanskrta, 101 iz raznih indijanskih jezika, 89 iz raznih azijskih jezika, 56 iz raznih afroazijskih jezika, 55 iz raznih slavenskih i baltičkih jezika i 144 iz raznih drugih jezika.

Francuski jezik je bogat lokalnim dijalektima, koji se nazivaju i patoa. Oni se u osnovi dele na severne (Langue d'oïl, bliže standardnom jeziku), južne (Langue d'oc, pod uticajem oksitanskog jezika), i franko-provansalske (Franco-Provençal).

Većina riječi u francuskom potiče iz latinskog jezika ili je izvedena iz grčkolatinskih osnova riječi. Mnoge riječi imaju dublete tako da je jedna verzija iz latinskog, a druga je narodna. Primjer za to su mnoge imenice i izvedeni pridjevi, kao: mère / maternel, frère / fraternel, froid / frigide, œil / oculaire, sûreté / sécurité, i slično.

U francuskom, često se kreiraju neologizmi koji zamjenjuju, uglavnom engleske, pozajmljenice. Na primjer baladeur zamjenjuje engleske riječi walkman i diskman.

• Spisak zemalja u kojima se govori francuski

• On-Line Francuski rječnik
• Francuski rečnik Arhivirano 2017-04-05 na Wayback Machine-u ((fr))
• Francusko-srpski dvosmerni rečnik i prevodilac teksta Arhivirano 2009-06-16 na Wayback Machine-u
• On-lajn test francuskog jezika na veb-sajtu Kolarčeve zadužbine Arhivirano 2009-02-05 na Wayback Machine-u
• Odeljenje za francuski jezik vlade Kvebeka
• Grand dictionnaire Veliki rečnik
• Le Trésor de la Langue Française informatisé Trezor francuskog jezika

• Fondation Alliance française: an international organization for the promotion of French language and culture (fr)
• Agence de promotion du FLE Arhivirano 2017-02-01 na Wayback Machine-u: Agency for promoting French as a foreign language
• Français interactif: interactive French program, University of Texas at Austin
• French pronunciation guide for English speakers Arhivirano 2017-06-06 na Wayback Machine-u
• Tex's French Grammar, University of Texas at Austin
• Free online French grammar
• Learn French at About
• French lessons at Wikiotics: podcasts, vocabulary quizzes, and more
• MOOC French language course: Free French course with Audio, Text, G+ hangouts, media, & Culture.
• FSI French language course: Free written and audio course made by the U.S. Foreign Service.
• Collins Online English↔French Dictionary
• Centre national de ressources textuelles et lexicales: monolingual dictionaries (including the Trésor de la langue française), language corpora, etc.
• Smith, Paul. „French, Numbers”. Numberphile. Brady Haran. Arhivirano iz originala na datum 2017-03-02. Pristupljeno 2015-04-30.