Sirmium

Koordinate: 44° 59' SG Š, 19° 36' IGD

Sirmijum (lat. Sirmium) (današnja Sremska Mitrovica), bio je antički grad i jedan od četiri prestonice Rimskog carstva. Sirmijum je nikao na ušću Bosuta u Savu, na južnim obroncima Fruške gore, u 1. veku. Pretpostavlja se da su ga osnovali Iliri. Zahvaljujući reci i plovidbi, grad se brzo razvijao i rastao. Sedam vladara Rimskog carstva rođena su u Sirmijumu i njegovoj okolini: Trajan Decije, Aurelijan, Prob, Maksimijan, Hostilijan, Konstancije II i Gracijan. Grad je bio sedište provincije Donja Panonija, povremena carska rezidencija, episkopski centar i moćni logor legionara koji su branili carstvo od upada varvarskih plemena. To je bilo u periodu od 1. do 4. veka nove ere. Sirmijum je postao prestonica Rimskog carstva 1. marta 293. godine za vreme vladavine, Galerija. Grad je bio prestonica nekoliko decenija. U 4. veku pominje se kao najlepši i najbogatiji grad Ilirika. Od 4. do 6. veka napredak Sirmijuma su prekinuli, tada česti, napadi Varvara: Goti, Huni, Gepidi ... Završni udarac zadali su Avari,505. godine, posle čijeg je razornog napada stanovništvo pobeglo, a grad zapaljen. U srednjem veku kada je obnovljen bio je poznat kao grad sv. Dimitrija po čemu je i dobio ime.

Arheološka istraživanja otkrila su veliki deo starog naselja. Grad je bio prostran, okružen bedemima i rovovima unutar kojih se nalazila carska palata. Istraživanja sprovedena od sredine 20. veka otkrila su delove hipodroma, više luksuznih kuća i vila ukrašenih freskama i mozaicima. Vidljivi su ostaci javnih kupatila, nekropole, horeuma, trgovačih i zanatskih centara. Danas se antički ostaci nalaze ispod savremenog grada i samo su delimično prezentovani, koliko to dopušta prostor arheoloških iskopina, koje se nalaze između zgrada. Freske i skulpture koje su pronađene na 74 lokaliteta u Sirmijumu, dokazuju da su ih radili prvorazredni umetnici i dekorateri.

Na lokalitetu Glac nedaleko od Sremske Mitrovice nalazi se još neiskopana palata imperatora Maksimijana Herkulija podignuta na mestu gde su mu roditelji radili kao nadničari na imanju jednog rimskog kolona. Prilikom izgradnje Hirurškog bloka, pronađeno je monumentalno Jupiterovo svetilište sa preko osamdeset žrtvenika, što je drugo po veličini u Evropi. Ostaci Carske palate su 2008. godine zaštićeni "laminarnim šatorom". Na površini od 2.500 kvadrata je izloženo 250 kvadrata podnih mozaika, na mnogim mestima mozici su u tri sloja, što govori o obnavljanju carske palate sa smenom vladara.

Sirmijum je imao dva mosta sa kojima je bila premošćena reka Sava, na to ukazuju istorijski izvori. Mosta Ad Basante (prema Bosni) se nalazio na trasi nešto severnije od starog pontonskog mosta u Sremskoj Mitrovici. Aretemidin most se nalazio u blizini današnjeg pešačkog mosta koji spaja centar Sremske i Mačvanske Mitrovice, na tom mostu su zbog pripovedanja hrišćanstva pogubljeni 304. godine i prvi episkop Sirmijuma Irinej, i njegov đakon Dimitrije sa mnogim sirmijumskim mučenicima. Posle 313. godine Sirmijum postaje važan hrišćanski centar. Do sada je otkriveno osam ranohrišćanskih hramova, od kojih su najpozantiji oni posvećeni Sv. Irineju, Sv. Dimitriju i Sv. Sinenotu.

• Na početku sedamdesetih godina 20. veka grupa arheologa i entuzijasta, sponzorisanih od vlade SAD, ponudila je opštinskim vlastima Sremske Mitrovice, da u potpunosti sagrade novi i savremeni grad, ali na drugoj lokaciji, da bi zauzvrat dobili dozvolu za iskopavanja Sirmijuma u celini. Opštinska uprava, pod snažnim pritiskom organa jugoslovenske federacije, zahtev nije ni razmatrala.

• Za vreme iskopavanja temelja za novu sremskomitrovačku robnu kuću tokom leta 1972. godine, jedan radnik je, na oko 2m dubine iskopa, slučajno svojim ašovom probio zazidani kožni zamotuljak iz koga su ispala tačno 33 zlatna rimska novčića, verovatno deo zaboravljenog i skrivenog blaga jedne bogate sirmijumske porodice. 4 pronađena novčića iskovana za vreme vladavine Konstancija II smatraju se najreprezentativnijim primercima kasnorimskog doba (4. vek) i neprocenjive su vrednosti. Radnik čiji je ašov izneo na svetlost dana jedno od najvećih arheoloških otkrića na našim prostorima nikada nije nagrađen. Ironično, mladi radnik, srednjoškolac, koji je honorarno radio na iskopu tokom raspusta, zvao se Zlatenko.

• Ispod današnje Sremske Mitrovice, nekada antičkog Sirmijuma, nalazi se jedini neiskopani rimski hipodrom na svetu, sagrađen početkom 4. veka carskim ukazom cara Konstantina, ili cara Licinija. Ogromna građevina dužine oko 450-500m i širine 150m nalazi se u ostacima oko 4m ispod nivoa današnje Mitrovice i prostire u širokom prostoru od tzv. jalijskih bara na jugoistoku do zgrade današnjeg SUP-a na severozapadu, tangirajući prostor Carske palate za koju je bila funkcionalno vezana. Sirmijumski hipodrom smatra se najvećom (!) građevinom rimske antičke arhitekture van Italije. Postojanje ovakve strukture (tačnije visokih tribina hipodroma) uticalo je na formiranje zanimljive terenske slike tog dela grada koja podseća na dugačku ”dolinu”, gde je najniža tačka današnja Masarikova ulica, a zatim se teren ”penje” u pravcu juga (put prema Savi) i severa (put prema gradskoj Gimnaziji). Ono što je jedino sigurno, svaki pokušaj iskopavanja celine, ili dela hipodroma za posledicu bi imao rušenje postojećih gradskih struktura, gde su neke stare i po 100 i više godina i smatraju se zaštićenim objektima kulture.

• Tačno na mestu nekadašnjeg sirmijumskog Artemidinog mosta gde su u vreme progona hrišćana vršena pogubljenja ”sirmijumskih svetih mučenika”, 1993. godine podignut je najduži viseći pešački most u Evropi.^[1][2] Po jednom od pogubljenih mučenika, Sv. Irineju, most dobija ime.

• Najpoznatiji istoričar 4. veka, Amijan Marcelin, nazvao je Sirmijum "slavnom i mnogoljudnom majkom gradova".

• U periodu Rimskog carstva u Sirmijumu i okolini rođeno je deset rimskih imperatora, a osmorica drugih su boravili u njemu u toku svoje vladavine (od nekoliko meseci do više godina) zbog vladarskih obaveza, ili planiranja i vođenja vojnih pohoda. Najmanje dva imperatora umrla su u gradu od posledica zaraze kugom.

• Sirmijum je jedan od retkih gradova, osim samog Rima, u kojem su regrutovani pripadnici elitne pretorijanske garde.

• U vremenu kulminacije moći grada (4. vek) Sirmijum je u jednom trenutku imao i preko 100.000 stanovnika, što bi u današnjem vremenu odgovaralo statusu i značaju Londona.

• Najstarija otkrivena hrišćanska crkva u našoj zemlji (danas konzervirana u ostacima) nalazi se u nekadašnjem Sirmijumu.

• U vreme najvećeg uspona Sirmijuma, postojao je savršen sistem vodovoda (10m visoki akvadukti) koji je grad snabdevao pijaćom vodom sa fruškogorskih izvora. Akvedukt se od izvora Vranjaš, u podnožju Fruške gore, do Sirmijuma prostirao u dužini od oko 14 kilometara. Trasa i ostaci akvedukta prate danas centralnu osu grada, tj. ulice Fruškogorsku i Kralja Petra I. Pad terena prema Savi omogućio je i nesmetan tok kanalizacije prema reci. Kanali za odvođenje takođe su bili veoma uspešno rešeni, po uzoru na velike gradove, Rim pre svih. Ostaci akvadukta bili su očuvani sve do 1908. godine, kada je gradski magistrat doneo odluku da se poruše, a materijal ugradi u put za Manđelos. Tom prilikom je čuveni mitrovački učitelj i arheolog Ignjat Jung, iz protesta, napustio grad i porodicu i nestao u nepoznatom pravcu, a sudbina mu se ni danas ne zna.

• Topografija Sirmijuma umnogome se razlikovala u odnosu na današnju Sremske Mitrovice. Današnji grad ima više uzvišenja nego rimski (kao posledica naslaga zemlje tokom vekova) i drugačije vodotokove fruškogorskih potoka koji se ulivaju u Savu. Sirmijum je bio grad malih bara i jezera, vremenom isušenih. Jedna od najizraženijih promena je, po ovdašnjim arheolozima, promena toka Save, koja je u rimsko doba u toku kod Sirmijuma stvarala dve rečne ade danas delove sremskog, odnosno mačvanskog kopna.

• 1887. godine bile su poznate i sačuvane samo tri zlatne i jedna srebrna poluga sa kovničkom oznakom grada Rima. Ali pomenute godine došlo je do velikog otkrića u mestu Budže kod Brašova u Rumuniji. Tom prilikom pronađeno je čak 15 zlatnih poluga sa kovničkim oznakama Sirmijuma. Težina poluga se kretala od 327 do 524 grama, a danas se iste čuvaju u trezorima muzeja u Londonu, Parizu, Beču, Budimpešti i Napulju, gde su dospele trgovinom antikvitetima. Sve poluge su bile obeležene sa tri pečata: jedan je sadržavao imena funkcionera kovnice i kontrolora čistoće zlata, drugi je bio grb grada Sirmijuma (boginja Fortuna sa oznakom SIRM), a na trećem su bila poprsja trojice careva: Gracijana, Valentinijana II i Teodosija I Velikog. Sirmijumske poluge odaju nam i količinu zlata koja je prošla kroz sirmijumsku kovnicu, osnovanu još u vreme Marka Aurelija, jer je pronađen kalup za revers njegovog denara. Između 320. i 326. godine, u vreme Konstantinovog upravljanja carstvom iz Sirmijuma, u gradskoj kovnici kovan je samo zlatni novac, i to u dve oficine. Jedna oficina je imala 56 kovničkih mesta, znači u Sirmijumu je u tom trenutku bilo 112 kovničara. Po računicama stručnjaka, jedan kovničar je mogao dnevno da iskuje 1800 komada novca, što govori da je sirmijumska kovnica izbacivala 201.600 primeraka zlatnih solida. Pomnoženo sa 6 godina rada, daje cifru od 441.504.000 solida koji su bili teški u proseku oko 5 grama. Iz pomenute računice proizilazi da je u Sirmijumu, za kovanje novca, utrošeno više od 2.207 tona zlata. I ovaj podatak ide u prilog jedinstvenosti Sirmijuma na našim prostorima, a i podatku da je pojedinim imperatorima bilo važnije da osvoje Sirmijum i tu dobiju poverenje građana i vojske, nego da to urade u Rimu. Nažalost, podatak o količini iskovanog zlata u sirmijumskim kovnicama, najviše je privlačio tzv. ”divlje kopače” i trgovce na crnom tržištu, koji su poslednjih decenija 20. veka načinili ogromnu i nepovratnu, kulturnu i materijalnu, štetu ne samo Sirmijumu (Sremskoj Mitrovici), već i celokupnoj kulturnoj baštini Srbije.

• Rimski car-filozof Marko Aurelije umro je u Sirmijumu 180. godine od kuge, a ne kao što se u filmovima i dobrom delu istorijske literature navodi u Vindoboni (današnji Beč).^[3][4][5]Kao dokaz za tu tvrdnju uzimaju se spisi rimskog pisca Herodijana, koji pominje da je car živeo u Sirmijumu za vreme pripreme vojnih pohoda, kao i da je u gradu neko vreme (170-174) boravila i carica Galerija Faustina sa kćerkom. Herodijan izričito navodi da je car Marko Aurelije umro u Sirmijumu od kuge 180. godine, gde je i spaljen, a pepeo mu je prenesen u Rim. U Sirmijumu je Marko Aurelije primio i vladara nomadskog naroda Jaha, Bakadaspesa, koji je došao da moli za mir, ali ga je car odbio. Podatak o boravku Marka Aurelija u gradu nalazi se i u delu Filostrata, u opisu puta Heroda Atika. Filostrat je naveo da je grad služio kao polazna tačka i glavni štab u ratu protiv Germana. Ove tvrdnje potkrepljuje činjenica da je u trenutku smrti car vodio rat protiv germanskog plemena Markomani, a koje je tada naseljavalo teritoriju današnje Bačke. Spis koji je sastavio Filostrat veoma je značajan i kao najstariji pisani pomen Carske palate u Sirmijumu, što ne znači da ona i pre toga nije postojala, jer je i car Trajan zimu 100/ 101 godine zasigurno proveo u gradskoj palati. Istočno od Sirmijuma, na potesu Crepovac, pronađena su dva rimska miljokaza, jedan iz 161. godine i drugi iz 198. godine. Oba obeležavaju rastojanje do Sirmijuma od tri rimske milje. Na prvom miljokazu pominju se imperatori Marko Aurelije i Lucije Ver. Na tom lokalitetu je bio stacioniran najveći deo rimske vojske koju je Marko Aurelije okupio za rat protiv Markomana, dok je sam car bio smešten u sirmijumskoj gradskoj palati. Za Vindobonu nema ni jedan istorijski dokaz, osim pronalaska Aurelijevih spisa, mada su delovi istih spisa (neke vrste dnevnika filozofskih razmišljanja) pronađeni i u drugim mestima. Iako istoričari jednoglasno napominju da je te spise (Samome sebi, u originalu Ta eis heauton) Aurelije i pisao u Sirmijumu, filmski režiseri su do danas ostali neumoljivi. Na dušu im se stavlja i proglašavanje njegovog sina Komoda za zlikovca, iako je bio miljenik naroda i vladao čak 13 godina.

• 
  Rimska provincija Panonija sa Sirmijumom kao važnim vojnim i trgovačkim centrom
• 
  Provincija Panonija na karti Rimskog carstva
• 
  Sirmijum u doba cara Trajana postaje prestonica nove provincije Donja Panonija
• 
  Karta provincije Panonija Sekunda sa glavnim gradom Sirmijumom. Nastaje oko 296. reformama cara Dioklecijana i daljim usitnjavanjem stare provincije Panonija
• 
  Ruine prestonog dela Carske palate iz doba starog Rima u gradskom središtu
• 
  Ostaci sirmijumske trgovačke četvrti u današnjem gradskom jezgru
• 
  Ruine Carske palate
• 
  Zlatni rimski šlem pronađen nedaleko od Sirmiuma 1955. Danas je izložen u Muzeju Novog Sada.
• 
  Zlatni rimski šlem pronađen nedaleko od Sirmiuma 1955. Danas je izložen u Muzeju Novog Sada.
• 
  Zlatni rimski šlem pronađen nedaleko od Sirmiuma. Danas je izložen u Muzeju Novog Sada.

• Trajan Decije
• Aurelijan
• Prob
• Maksimijan Herkulije
• Viminacijum
• Carska palata Šarkamen
• Nais i Medijana
• Justinijana Prima
• Kastrum Diana
• Feliks Romulijana
• Singidunum
• Sremska Mitrovica

-"Rimske carske palate u Srbiji" Vecernje Novosti- dr.Radovan Kovacevic

-"Kovnica novca u Sirmijumu" Vecernje Novosti - dr.Radovan Kovacevic

• Politika - Sirmijum - Prestonica na Savi
• Glas javnosti - Carska palata otkriva nove tajne Arhivirano 2009-11-16 na Wayback Machine-u
• Danas - U potrazi za mostovima Arhivirano 2008-06-24 na Wayback Machine-u

Sirmium na Wikimedijinoj ostavi

• Zvanična internet stranica Carske palate Sirmijum Arhivirano 2010-09-08 na Wayback Machine-u
• Galerija slika Carske palate i Vizitorskog centra Sirmijum Arhivirano 2010-09-08 na Wayback Machine-u
• Sirmijum Arhivirano 2022-03-15 na Wayback Machine-u, na internet stranici Turističke organizacije grada Sremske Mitrovice.
• Ognjem i mačem, Savo Popović, Večernje novosti, feljton „Rim u Srbiji“, 3 nastavak, 25. jul 2007.
• Nastavljaju se arheološka istraživanja Sirmiuma („Blic“, 23. septembar 2011)