Izvorni kod stranice Evanđelje po Mateju

Nemate dopuštenje da uređujete ovu stranicu iz sljedećeg razloga:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 2. jula 2024. u 09:48
Expiry of block: 2. jula 2025. u 09:48

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Uključite sve gornje pojedinosti u sve upite koje postavite. Ako smatrate da ste greškom blokirani, dodatne informacije i uputstva možete pronaći na stranici o globalnoj smjernici "Zabranjeni otvoreni proksiji".

U suprotnom, zahtjev za blokadu postavite na Meta-Wikiju. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Možete vidjeti i kopirati izvorni kod ove stranice.

{{otheruses}}
{{Knjige Novog zavjeta}}
'''(J)evanđelje po Mateju''' ({{jez-gr|Κατὰ Ματθαῖον εὐαγγέλιον}} ''Kata Matthaion euangelion'') je jedno od četiri kanonska [[evanđelje|evanđelja]] koje čine [[Novi zavjet]]. Evanđelja se tradicionalno štampaju tako da Matejevo dolazi prvo. Skraćenica za ovo jevanđelje je Mt.

Matejevo jevanđelje je napisano nakon [[Evanđelje po Marku|Markovog jevanđelja]], koje koristi kao izvor. Napisano je na grčkom, oko [[85]]-[[95]]. godine i uglavnom obuhvata tematiku Markovog jevanđelja kao i drugu građu. Tek jedna četvrtina Matijinog evanđelja je jedinstvena po svom prikazu i uglavnom se tiče odnosa između [[Isus]]a i drugih [[Jevreji|Jevreja]].<ref name="Kembridž">Kembridžova ilustrovana istorija religije (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. {{ISBN|86-7473-281-X}}</ref> [[Tanah|Hebrejska Biblija]] se citira s poštovanjem, ali su neki savremeni učitelji negativno okarakterisani kao „[[Slepci vode slepce|slepe vođe]]“.<ref name="Kembridž"/> Isus propoveda novi vid moralnosti (vidi [[Govor na gori|Beseda na Gori]]) i osnivač je nove zajednice.<ref name="Kembridž"/>

== Autorstvo ==
Matejevo jevanđelje ne govori ništa o svojemu piscu. Crkvena predaja ga pripisuje [[apostol Matej|apostolu Mateju]], što i neki naučnici podržavaju.<ref name="Amy"/><ref name="Cambridge3">[[Howard Clark Kee]] (1997), p. 448</ref> Međutim, većina današnjih naučnika veruje da Jevanđelje po Mateju nije sastavio apostol Matej niti bilo ko od očevidaca.<ref name="PFoster">Za pregled debate videti: Paul Foster, ''Why Did Matthew Get the Shema Wrong? A Study of Matthew 22:37'', Journal of Biblical Literature, Vol. 122, No. 2 (Summer, 2003), pp. 309-333</ref> Njegov urednik (ili urednici) su zavisili od ranijih izvora kao što su Jevanđelje po Marku i pretpostavljeni [[Q dokument]].<ref name="Amy">Amy-Jill Levine (2001), p.372-373</ref><ref name="Brown 210">Brown, Raymond E., 1997, pp. 210-211</ref><ref name="Bart92">Bart Erhman (2004), p. 92</ref>

Mnogi stručnjaci smatraju da je pisac živeo izvan Palestine, možda u [[Antiohija|Antiohiji]], glavnom gradu [[Sirija|Sirije]] i da je pripadao jakoj jevrejskoj zajednici, koja je, kao i sve jevrejske zajednice, preživela velike [[Prvi jevrejsko-rimski rat|posleratne]] nemire.<ref>Robert H. Gundrey. „A Responsive Evaluation of the Social History of the Matthean Community in Roman Syria", pp.62-67</ref><ref>William R. Schoedel. „Ignatius and the Reception of the Gospel of Matthew in Antioch", pp.129-77</ref><ref>Rodney Stark, Antioch as the Social Situation for Matthew's Gospel", pp. 189-210</ref><ref>J. Andrew Overman, Matthew's Gospel and Formative Judaism: The Social World of the Matthean Community. Philadelphia: Fortress Press, 1990</ref> Stručnjaci se uglavnom slažu da je Matejeva grupa, iako su u njoj bili i Jevreji i nejevreji, nalazila bolji prijem među nejevrejima nego među Jevrejima.<ref name="Pejgels"/>

== Nastanak ==
Evanđelje po Mateju je u izvesnoj meri zavisno o [[Evanđelje po Marku|Marku]], te se pretpostavlja da nije moglo biti napisano pre oko [[70]]. godine, koja je najverojatnije vreme postanka Markovog jevanđelja. Uzevši [[Evanđelje po Marku|Markovo evanđelje]] kao osnovu, Matej ulepšava i u stvari osavremenjuje Markov tekst, stavljajući priču o Isusu u kontekst bliži jevrejskom svetu njegovog vremena ([[Palestina]] od [[80]]. do [[90]]. godine n. e.).<ref name="Pejgels">[http://www.scribd.com/doc/55129006/Elejn-Pejgels-Poreklo-Satane Elejn Pejgels - Poreklo Satane] (scribd)</ref>

[[Papije|Papija Hierapolski]], ranohrišćanski pisac s početka [[2. vijek]]a, o nastanku Matejeva Evanđelja kaže sledeće:

{{izdvojeni citat|»Matej je dakle hebrejskim dijalektom napisao govore, a svatko ih je tumačio kako je mogao«.<ref>Euzebije, Hist. eccl. 3, 39, 15</ref>}}

Neki današnji proučavaoci smatraju da je postojao prvobitni, [[aramejski jezik|aramejski]] ili [[hebrejski jezik|hebrejski]] oblik iz kojeg je nastao, [[grčki jezik|grčki]] Matej (vidi [[Evanđelje po Hebrejima]]). Prema hipotezi o aramejskom Mateju, jevanđelje je bilo namenjeno [[Jevreji]]ma i preobraćenicima koji su govorili aramejski. Po hipotezi o grčkom Matejevom jevanđelju, ono je upućeno Jevrejima koji su govorili grčki.

== Sadržaj ==
[[Datoteka:Saint Matthew2.jpg|thumb|desno|[[Apostol Matej]], kojem se pripisuje evanđelje.]]

Matejevo jevanđelje je poput neke vrste [[katekizam|katekizma]] o [[božje kraljevstvo|kraljevstvu]], naročito po svojoj strukturi. Sadrži pet velikih govora:

# govor na gori (Mt 5-7),
# govor o misiji, poslanju apostola (Mt 10),
# govor u [[prispodobe|prispodobama]] (Mt 13),
# crkveni govor (Mt 18) i
# eshatološki (Mt 24-25).

Evanđelje po Mateju započinje Isusovim rodoslovljem i rođenjem (Mt 1,1-2,4) te se nastavlja pohodom maga i begom u [[Egipat]] (Mt 2,1-15).

Drugi dio počinje propovedanjem [[Ivan Krstitelj|Jovana Krstitelja]], Isusovim krštenjem, te [[Satana|Sotoninim]] napastovanjem Isusa u pustinji. Nastavlja se Isusovim govorom o [[Isusova blaženstva|blaženstvima]], izricanjem stava prema [[Stari zavjet|Starom zavetu]], govorima o ubistvu, preljubu, zakletvi, odmazdi, ljubavi prema neprijatelju, [[milostinja|milostinji]], [[molitva|molitvi]], pravoj molitvi – [[Oče naš|Očenaš]], [[post]]u, pouzdanju u [[providnost]], moći molitve, izboru između Boga ili bogatstva, lažnim prorocima (Mt 3-7).

Treći dio govori o ozdravljenju gubavca (Mt 8,1-4), stotnikova sluge i ozdravljenjima u [[Sveti Petar|Petrovoj]] kući (Mt 8,5-22), zatim o oluji na moru koju Isus stišava i ozdravljenju uzetoga (Mt 9,18). Nadalje se govori o ozdravljenju dvojice slepaca, te nemog i opsednuta čoveka (Mt 9,27-34). Zatim Isus daje vlast apostolima da isteruju nečiste duhove i leče od svake bolesti (Mt 10,12).

U četvrtom delu Isus govori o Jovanu Krstitelju (Mt 11,11-12), daje svoj sud o savremenicima, ozdravlja opsednutog čoveka (Mt 12,22-37), te uči da Hristovim dolaskom pada sotonino kraljevstvo. Isus nadalje govori o svrsi priča (Mt 13,10-16), [[goruščino zrno|gorušičnom]] zrnu (Mt 13,31-32), [[kvasac|kvascu]] i mreži (Mt 13,33-50). Peti je deo o povratku u [[Nazaret]], [[Herod Antipa|Herodovom]] ubistvu Jovana Krstitelja i Isusovom čudu kojim je nahranio pet džiljada ljudi s pet hlebova i dve ribe Mt 13,53-14,21. Isus postavlja temelje svoje Crkve govoreći Petru: „A i ja tebi kažem: Ti si Petar, i na ovome kamenu sazidaću crkvu svoju, i vrata paklena neće je nadvladati.“ (Mt 16,18). Nakon toga Isus po prvi put nagoveštava svoju smrt i [[vaskrsenje|uskrsnuće]]. U šestom delu Isus govori o nerazrešivosti ženidbe, devičanstvu, sada već treći put nagovešta svoju smrt, govori o porezu, o uskrsnuću, o najvećoj zapovijedi (Mt 19,1-22,46).

U konačnim događajima nailazi se na govor o razaranju [[jeruzalemski Hram|hrama]], progonstvu, dolasku [[Sin čovečji|Sina čovečjeg]], Isusovom ponovnom dolasku, budnom upravitelju, [[nadarenost|talentima]] (Mt 24,1-25,44). Zadnji dio govori o zaveri protiv Isusa, [[Juda Iskariotski|Judinoj]] izdaji, pripremi pashalne večere, smrtnoj borbi u [[Getsemanski vrt|Getsemaniju]], Petrovoj izdaji Isusa, Judinom samoubistvu, Isusovoj smrti, uskrsnuću te slanju apostola u svet (Mt 26,1-28,20).

== Analiza ==
[[Datoteka:Hipoteza dva izvora.png|thumb|Prema hipotezi dvaju izvora, Evanđelja po Mateju i Luki su pisana odvojeno, oba koristeći [[Evanđelje po Marku|Marka]] i „[[Q dokument]]“ kao izvore.]]

U posleratno vreme kad je Matej pisao, Isusovi sledbenici su bili marginalna grupa protiv koje je bila vladajuća partija [[fariseji|fariseja]], koja je došla na vlast u [[Jeruzalem|Jerusalimu]] u periodu nakon [[prvi jevrejsko-rimski rat|rimskog rata]]. Autor morao suočiti prvenstveno sa rivalstvom farisejskih učitelja i [[rabin]]a koji su se uspešno uspostavili širom jevrejskog sveta kao autoritativni tumači [[Tora|Tore]].<ref>Videti detaljne analize u: Alan F. Segal. „''Matthew's Jewish Voice''" i J. Andrew Overman. ''Matthew's Gospel's and Formative Judaism''.</ref> Matej je u farisejima video glavne protivnike njegovog učenja o Isusu, te u njegovoj verziji evanđelja oni preuzimaju ulogu „bliskog neprijatelja".<ref name="Pejgels"/> Kod Mateja, kao i kod Marka, [[Poncije Pilat|Pilat]] nudi da oslobodi Isusa, obraćajujući se svetini koja traži Isusovo raspeće. Tada Matej dodaje nimalo verovatnu scenu, da Pilat vrši obred propisan jevrejskim zakonom iz starozavetne knjige [[ponovljeni Zakoni|ponovljenih Zakona]]: on pere ruke da pokaže kako nije odgovoran za krvoproliće, rekavši, „''Ja nisam kriv u krvi ovog pravednika''” (27: 24). U tom trenutku, ali samo u Matejevoj verziji, jevrejske vođe, kao i „cela nacija" priznaju kolektivnu odgovornost i na sebe i svoje potomstvo prizivaju poznatu kletvu: „''Krv njegova na nas i na našu decu''" (27: 25).<ref name="Pejgels"/>

Matej je hteo da predstavi Isusa na način razumljiv farisejima i njihovim brojnim sledbenicima - ne samo kao Mesiju nego i kao učitelja koji ispunjava istinsku pravednost koju su podučavali „zakoni i proroci". Matej insistira da Isus ne odbacuje Toru već obelodanjuje njeno suštinsko značenje. Matej tvrdi da Isus nudi univerzalniju interpretaciju [[Tora|Tore]] („''voli Boga i [[ljubi bližnjeg svog|voli svog suseda]]''"; „''[[zlatno pravilo|drugima čini ono što želiš da čine tebi]]''"), ne odričući se ni "jote" zakona. Međutim, budući da Matejev Isus tumači Toru tako da ne i nejevreji mogu ispuniti propisane obaveze, on u stvari podstiče ljude da napuste tradicionalno poistovećivanje sa [[Izrael]]om.<ref name="Pejgels"/> U Evanđelju po Mateju, [[teško vama licemeri|Isus učestalo napada fariseje kao „hipokrite"]] opsednute sitnim odredbama, koji zanemaruju „pravdu i milost i veru". Ovakvi napadi karikiraju rabinsko verovanje da je neophodno voditi računa o običajima kako bi se sačuvao integritet Izraela. Matej tako učestvuje u ogorčenom sukobu koji je presudan za jevrejski - i budući hrišćanski - identitet.<ref>Alan F. Segal, Rebecca's Children: ''Judaism and Christianity in the Roman World''. Cambridge: Harvard University Press, [[1986]].</ref>

Pišući svoje evanđelje, Matej se trudio da pobije štetne glasine o Isusu - na primer, da je vanbračno dete, što bi ga osramotilo i diskvalifikovalo kao kandidata pogodnog za Mesiju Izraela.<ref name="Pejgels"/> Proučavajući [[Tanah|hebrejsku Bibliju]], stalno je koristio biblijske odlomke da protumači događaje iz Isusovog života. Matej je po svoj prilici poznavao hebrejsku Bibliju u grčkom prevodu, gde stoji sledeće: „''Sam Gospod će vam dati znak: Eto, devojka će zatrudneti i rodiće sina; i daće mi ime Emanuel - Bog s nama''" (Isaija 7: 14). Hebrejski original upotrebljava reč „devojka" (''almah''), što verovatno sugeriše da je reč o običnom rođenju. Međutim, reč ''almah'' je na grčki prevedena kao ''parthenos'' („devica"). Taj prevod su iskoristili hrišćani kao dokaz da je Isusovo rođenje, koje su nevernici ismevali kao pogano, u stvari bilo čudotvorni „znak".<ref>Vidi Raymond E. Brown, ''The Birth of the Messiah: A Commentary on the Infancy Narratives in Matthew and Luke''. New York: Doubleday, [[1977]].</ref> Matej kaže da Isusovo rođenje nije skandal več čudo - čudo koje potpuno ispunjava Isaijino drevno proročanstvo. Tako Matej, tvrdeći da [[sveti Duh|Duh]] nije sišao na Isusa prilikom njegovog krštenja, već u trenutku njegovog začeća, revidira Markovu priču.<ref name="Pejgels"/>

Među Jevrejima je bilo poznato da je Isus iz [[Nazaret]]a u [[Galileja|Galileji]], i da potiče iz siromašne, a ne kraljevske, porodice. Međutim, biti član vladarske [[Kralj David|Davidove]] dinastije, osnovane u [[Betlehem]]u, bolje bi odgovaralo jednom kralju Izraela. Da bi dokazao kako je Isus, uprkos skromnom rođenju, kvalifikovan da bude Mesija, Matej mu izrađuje kraljevski rodoslov, uspostavivši, preko kralja Davida, izravnu vezu sa [[Abraham]]om. On konstruiše složenu povest kako bi objasnio zašto Isus, potomak kraljeva, pripada nepoznatoj porodici iz malog provincijskog mesta, Nazareta, a ne kraljevskoj dinastiji iz Betlehema. U taj zaplet ubacuje i tzv. [[masakr novorođenčadi]], koji nijedan istorijski zapis ne pominje.<ref name="Pejgels"/>

== Literatura ==
* Viviano, B.T., '"Evanđelje po Mateju", u: Tomo Vukšić (ur.), ''Komentar evanđelja i Djela apostolskih'', Sarajevo: Vrhbosanska katolička teologija, 1997., str. 129-255.
* Harrington, W.J., "Evanđelje po Mateju", u: ''Uvod u Novi zavjet'', Zagreb: Kršćanska sadašnjost, 1993., str. 161-185.
* Raymond E. Brown, ''Introduction to the New Testament'', Anchor Bible, 1997, {{ISBN|0-385-24767-2}}.
* Bart D. Ehrman, ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings''. New York: Oxford, (2004), {{ISBN|0-19-515462-2}}.
* Amy-Jill Levine, chapter 10, ''The Oxford History of the Biblical World'', Oxford University Press, 2001.
* Howard W. Clarke, ''The Gospel of Matthew and Its Readers'', Indiana University Press, 2003.

== Izvori ==
{{Izvori|2}}

== Povezano ==
* [[Rano hrišćanstvo i judaizam]]
* [[Evanđelje po Hebrejima]]
* [[Apostol Matej]]

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Gospel of Matthew}}
* [http://wwwyu.com/web/40mat001.htm Jevanđelje po Mateju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203091848/http://wwwyu.com/web/40mat001.htm |date=2013-12-03 }} — prevod Emilijan M. Čarnić
* [http://www.hebrejski.webs.com/besplatniradovi.htm Jevanđelje po Mateju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120614151510/http://hebrejski.webs.com/besplatniradovi.htm |date=2012-06-14 }} — prvi prevod sa hebrejskog jezika Željko Stanojević, Institut za hebrejski jezik

{{start box}}
{{succession box 
| title= Biblijske knjige
| years= 
| before=[[Prorok Malahija]]<br />([[druga knjiga o Makabejcima|2. knjiga o Makabejcima]] u katoličkoj Bibliji)
| after= [[Evanđelje po Marku|Marko]]
}}
{{end box}}

[[Kategorija:Novi zavjet]]

Upotrebljeni šabloni (34):

Šablon:Blok-citat (uredi)
Šablon:Blok-citat/styles.css (uredi)
Šablon:Commonscat (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:End box (izvorni kod) (zaštićeno)
Šablon:Glavni-drugo (uredi)
Šablon:Glavni/drugo (uredi)
Šablon:Hlist/styles.css (uredi)
Šablon:ISBN (uredi)
Šablon:Izdvojeni citat (uredi)
Šablon:Izvori (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Jez-gr (uredi)
Šablon:Jez-grč (uredi)
Šablon:Knjige Novog Zavjeta (uredi)
Šablon:Knjige Novog zavjeta (uredi)
Šablon:Main other (uredi)
Šablon:Otheruses (uredi)
Šablon:Reflista (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Reflista/styles.css (uredi)
Šablon:Sidebar (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Šablon:Sidebar with heading backgrounds (uredi)
Šablon:Start box (uredi)
Šablon:Succession box (uredi)
Šablon:Webarchive (uredi)
Šablon:· (uredi)
Modul:Arguments (uredi)
Modul:Check for unknown parameters (uredi)
Modul:Check isxn (uredi)
Modul:Navbar (izvorni kod) (poluzaštićeno)
Modul:Navbar/configuration (uredi)
Modul:Navbar/styles.css (uredi)
Modul:Sidebar (uredi)
Modul:Sidebar/configuration (uredi)
Modul:Sidebar/styles.css (uredi)
Modul:Webarchive (uredi)

Vratite se na stranicu „Evanđelje po Mateju”.

Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Evanđelje_po_Mateju